Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
20.2°C23.5°C
2 BF 43%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
20 °C
16.6°C22.9°C
2 BF 45%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C21.5°C
2 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.1°C
1 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
17.9°C17.9°C
0 BF 59%
Η ιδιωτικοποίηση του πολέμου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η ιδιωτικοποίηση του πολέμου

133395568_WAGNER.jpg

Στις 9 Μαΐου, Ημέρα της Νίκης της ΕΣΣΔ επί των ναζιστικών στρατευμάτων, ημέρα εορτασμού και εθνικής υπερηφάνειας για τη Ρωσία, ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, επικεφαλής της ομάδας Βάγκνερ, έγραψε στον λογαριασμό του στο Telegram: «Η Ημέρα της Νίκης είναι νίκη των παππούδων μας. Εμείς δεν έχουμε κερδίσει ούτε εκατοστό από αυτή τη νίκη». Η δήλωσή του αυτή δεν είναι από τις χειρότερες ούτε από τις πιο προκλητικές που έχει κάνει, όμως -όση ψυχραιμία κι αν προσπαθεί να επιδείξει- ο Βλαντίμιρ Πούτιν πρέπει να νευρίασε αρκετά. Δεν του φτάνει που δεν μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν του αρκεί που στριμώχνεται όλο και πιο πολύ «στα σχοινιά», έχει και έναν επιπλέον πονοκέφαλο που εξελίσσεται σε μόνιμη ημικρανία: το τέρας που ο ίδιος εξέθρεψε, ο ιδιωτικός στρατός που είναι ευρέως γνωστός ως ομάδα Βάγκνερ, έχει βαλθεί τώρα να τον ξεσκίσει.

Ισως ο Πούτιν ξέρει ότι αυτό δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει στην Ιστορία. Μια χώρα που ο ίδιος μισεί και τον μισεί κι εκείνη το ίδιο, η Πολωνία, ενεπλάκη το 1409 σε πόλεμο εναντίον των Τευτόνων Ιπποτών, πόλεμο που έληξε το 1411 με μια από τις μεγαλύτερες μεσαιωνικές μάχες, στο Γκρούνβαλντ. Αν διάβαζε ιΙστορία, ο Πούτιν θα ήξερε ότι οι Τεύτονες ιππότες δεν πήγαν αυτοβούλως στην Πολωνία, εκείνη τους κάλεσε για να τους χρησιμοποιήσει ως μισθοφόρους. Ο σκορπιός, όμως, θα δαγκώσει πάντα, στο τέλος της ιστορίας, τον βάτραχο που τον κουβαλάει στην πλάτη του· είναι απλώς στη φύση του. Προφανώς ο Πούτιν ούτε παροιμίες ξέρει. Οι μισθοφορικοί στρατοί δεν είναι κάτι νέο, υπάρχουν από σχεδόν πάντα. Αυτό που έγινε, όμως, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, είναι ότι βγήκαν από τη σκιά και πλέον διεκδικούν ανοιχτά κάποιον ρόλο όχι μόνο στα στρατιωτικά πράγματα, αλλά και στην πολιτική της χώρας. Ο Πούτιν αντιμετωπίζει την ασθένεια με ομοιοπαθητική. Αδύναμος να εξουδετερώσει την Βάγκνερ, επέτρεψε τον περασμένο Φεβρουάριο να δημιουργηθεί ένας ακόμη ιδιωτικός στρατός, αυτός του ενεργειακού κολοσσού Gazprom Neft.

Ο στρατός αυτός, που θεωρητικά δεν είναι ακριβώς στρατός, αλλά «δυνάμεις περιφρούρησης» των εγκαταστάσεων της εταιρείας, δεν είναι τόσο αθώος όσο η περιγραφή του. Η ρωσική κυβέρνηση είναι τόσο απελπισμένη για μαχητές, που ουσιαστικά είναι δέσμια όσων μπορούν να προσφέρουν φρέσκο υλικό για την κρεατομηχανή του ουκρανικού μετώπου. Ο πόλεμος κάποια στιγμή θα τελειώσει, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις θα είναι εντελώς αποδυναμωμένες και όσοι θα έχουν στα χέρια τους τέτοιους στρατούς θα είναι έτσι κι αλλιώς κερδισμένοι: Είτε μέσω της ευγνωμοσύνης του Πούτιν, είτε εκβιάζοντάς τον, είτε στηρίζοντας τον διάδοχό του. Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, με τον στρατό της Gazprom είναι άλλο: Ο τρόπος με τον οποίον πλασαρίστηκε, ως «προστάτιδα δύναμη» των εγκαταστάσεων της εταιρείας. Η Gazprom έχει συμφέροντα που απλώνονται από την Κριμαία ώς τη Λευκορωσία, το Κιργιστάν και το Ιράκ, στο οποίο βρίσκονται εγκαταστάσεις της. Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν έχει καμία επίσημη σύνδεση με τη ρωσική κυβέρνηση, ίσως οδηγήσει σε «ανεπίσημες» στρατιωτικές επεμβάσεις της χώρας σε περιοχές όπου ο επίσημος στρατός της δεν πρέπει να πάει. «Όποια χώρα έχει περιουσιακά στοιχεία της Gazprom στα εδάφη της, από δω και στο εξής θα πρέπει να ανησυχεί πολύ», όπως το έθεσε ένας αναλυτής στο Time.

Ο ακήρυχτος πόλεμος

Η Βάγκνερ, από την άλλη, δημιουργήθηκε πριν από δέκα χρόνια και μέχρι πρόσφατα ήταν ένας στρατός - φάντασμα. Μέχρι που, στις αρχές του περασμένου Νοεμβρίου, εγκαινίασε τα νέα, τεράστια και υπερπολυτελή γραφεία της στην Αγία Πετρούπολη και έδειξε ότι δεν θέλει να κρύβεται πλέον. Έκτοτε η Βάγκνερ είναι διαρκώς στις ειδήσεις, πιο πολύ και από τον Πούτιν. Είτε με τις συνήθως εμπρηστικές δηλώσεις του ηγέτη της, είτε με τις αδιανόητα σκληρές μεθόδους της στην Ουκρανία. Η Βάγκνερ δραστηριοποιήθηκε στην Κριμαία το 2014. Οι μισθοφόροι της ήταν οι «μικροί, πράσινοι άνθρωποι» που βοήθησαν τους Ρώσους στην κατοχή της χερσονήσου. Σήμερα θα μπορούσε να πιστέψει κανείς ότι η Βάγκνερ διεξάγει όλον τον πόλεμο μόνη της, ιδιαίτερα στο μέτωπο της Μπαχμούτ. Τα περισσότερα από τα μέλη της είναι πρώην στρατιώτες σε τακτικούς στρατούς ή επαγγελματίες μισθοφόροι. Είναι γνωστό, όμως, ότι στρατολογεί και από τις φυλακές. Το ρωσικό σύνταγμα δεν περιλαμβάνει πουθενά κάποια ρύθμιση για την ύπαρξη ή χρήση από το κράτος μισθοφορικών στρατών κι έτσι η νομική υπόσταση της Βάγκνερ είναι «στον αέρα». Κάτι πολύ βολικό για το Κρεμλίνο, το οποίο έχει στα χέρια του έναν στρατό του οποίου την ύπαρξη αν θέλει μπορεί να αρνηθεί. Και το έχει κάνει, ιδιαίτερα όταν η Βάγκνερ ενεπλάκη σε ξένες διαμάχες. Το 2015 η Βάγκνερ πήγε στη Συρία, όπου έπαιξε κομβικό ρόλο στη διατήρηση του Άσαντ στην εξουσία. Το 2016 πήγε στη Λιβύη, υποστηρίζοντας τον Χαφτάρ. Το 2017 πήγε στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία για να προστατεύσει τα αδαμαντωρυχεία. Το 2021 πήγε στο Μάλι για να πολεμήσει εναντίον των μουσουλμάνων ανταρτών. Σήμερα υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 5.000 άντρες της πολεμούν σε διάφορα μέτωπα ανά τον κόσμο. Όλα αυτά δεν τα ήξερε κανείς, μέχρι που η Βάγκνερ αποφάσισε να περάσει από την απόλυτη μυστικότητα στις άκρατες δημόσιες σχέσεις. Σε πολλές ρωσικές πόλεις, τεράστιες αφίσες την διαφημίζουν και καλούν τον κόσμο να πάει να καταταγεί σε αυτήν.

Χορός δισεκατομμυρίων

Πούτιν

Η Ρωσία δεν είναι η μόνη χώρα που έχει χρησιμοποιήσει μισθοφορικούς στρατούς. Τα βασικά πλεονεκτήματά τους, το μάζεμα του κόστους και το «εγώ δεν ήξερα τίποτε» σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά, εξυπηρετούν τους πάντες και ιδιαίτερα τις ισχυρές χώρες που μπλέκονται σε πολέμους ανά την υφήλιο, δηλαδή τις ΗΠΑ.

Η Blackwater, ο διαβόητος αμερικανικός ιδιωτικός στρατός που ιδρύθηκε, το 1996, από τον πρώην αξιωματικό του ναυτικού Έρικ Πρινς, έγινε διάσημη το 2007, μετά τη σφαγή στην πλατεία Νισούρ στη Βαγδάτη. Δεκαεπτά Ιρακινοί πολίτες σκοτώθηκαν και άλλοι 20 τραυματίστηκαν, όταν οι μισθοφόροι που είχε προσλάβει η αμερικανική κυβέρνηση πυροβόλησαν εναντίον Ιρακινών πολιτών. Έρευνα του FBI διαπίστωσε ότι από τα 17 άτομα που σκοτώθηκαν, τα 14 είχαν πυροβοληθεί από τους φρουρούς της Blackwater, χωρίς αιτία. Μέχρι το 2006, υπολογίζεται ότι υπήρχαν τουλάχιστον 100.000 μέλη ιδιωτικών εταιρειών άμυνας και ασφάλειας στο Ιράκ και όλοι τους εργάζονταν απευθείας για το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ. Μέχρι το καλοκαίρι του 2020, οι ΗΠΑ είχαν περισσότερους από 20.000 μισθοφόρους στο Αφγανιστάν, σχεδόν διπλάσιους από τον αριθμό των αμερικανικών στρατευμάτων.

Αν και οι συγκρούσεις στο Ιράκ και το Αφγανιστάν ήταν τεράστιες αποτυχίες για τις ΗΠΑ, δεν συνέβη το ίδιο για τον ιδιωτικό στρατιωτικό τομέα: Ώς το 2016, το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δαπάνησε 196 δισεκατομμύρια δολάρια για συμβόλαια με τέτοιες εταιρείες για τον πόλεμο στο Ιράκ και 108 δισεκατομμύρια δολάρια για τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Οι μισθοφορικοί στρατοί δεν είναι φτηνές απομιμήσεις των εθνικών ενόπλων δυνάμεων. Είναι μια τεράστιας κλίμακας εμπορική επιχείρηση. Και η εμβέλειά τους είναι παγκόσμια. Το 2010, είχε εκτιμηθεί ότι ο συγκεκριμένος κλάδος είχε αξία περί τα 200 δισεκατομμύρια δολάρια και προβλέπεται να φτάσει τα 450 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2030. Η μεγαλύτερη εταιρεία του είδους στον κόσμο, η G4S, που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο, απασχολεί περισσότερα από 500.000 άτομα και είναι παρούσα σε περισσότερες από 90 χώρες. Οι μισθοφόροι στον 21ο αιώνα δεν έχουν καμία σχέση με τους τυχάρπαστους που κατέληγαν στις Λεγεώνες των Ξένων. Οι εργολάβοι που τους απασχολούν είναι πολυεθνικές εταιρείες. Και στον δικό τους κόσμο η ηθική δεν έχει καμία θέση, ο πατριωτισμός επίσης, ενώ το κέρδος είναι η μοναδική κινητήρια δύναμη.

Σε απόλυτο νομικό κενό

Πόλεμος

Τα μέλη των ιδιωτικών στρατών δεν είναι ούτε μισθοφόροι (σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΗΕ), αλλά ούτε και τακτικός στρατός. Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου τομέα είναι απλώς ένα άλλο παράδειγμα του πώς έχουν θολώσει τα όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα

Η ξαφνική «διαφάνεια» στις δραστηριότητες της Βάγκνερ δεν είναι τυχαία. Συμβολίζει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τη φύση του σύγχρονου πολέμου. Ο φον Κλαούζεβιτς θα στροφογυρίζει στον τάφο του. Τίποτε απ' όσα περιέγραψε στη θεωρία του περί πολέμου δεν φαίνεται να ισχύει πλέον: Ο ξεκάθαρος διαχωρισμός εχθρών και συμμάχων, ιδιωτικού και κρατικού, πολιτικού και στρατιωτικού, εμπόλεμου και αμάχου, είναι ανύπαρκτα πράγματα. Οι σημερινές συγκρούσεις διεξάγονται συχνά σε μια «γκρίζα ζώνη», πέρα από το όριο της συμβατικής στρατιωτικής δράσης. Τα αντίπαλα κράτη αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο το ένα το άλλο μέσω πληρεξουσίων και όχι μέσω των δικών τους ενόπλων δυνάμεων. Και αυτό δεν είναι μόνο ρωσικό φαινόμενο. Ο όλο και πιο κεντρικός ρόλος των ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών στον σύγχρονο πόλεμο είναι παγκόσμιο φαινόμενο.

Η χρήση μισθοφόρων διευρύνθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ιδιαίτερα στην Αφρική. Χρησιμοποιήθηκαν ευρέως από τη Δύση για να αποσταθεροποιήσουν κυβερνήσεις που δεν της άρεσαν και να εγκαταστήσουν δικές της, όπως έγινε στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Δημοκρατία του Μπενίν και τη Δημοκρατία των Σεϋχελλών. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε διεθνές νομικό πλαίσιο σχετικά με τον μισθοφορισμό. Μόλις το 1977 οι Συμβάσεις της Γενεύης ενσωμάτωσαν έναν διεθνή νομικό ορισμό του. Μισθοφόρος, σύμφωνα με την απόφαση, είναι κάθε άτομο που στρατολογείται για να πολεμήσει σε ένοπλη σύγκρουση και δεν είναι ούτε υπήκοος κάποιας από τις εμπλεκόμενες χώρες ούτε κάτοικος εδάφους που ελέγχεται από αυτές. Ήταν ένας πολύ στενός ορισμός, αλλά είχε σχεδιαστεί ειδικά για να αντιμετωπίσει τη χρήση μισθοφόρων από τη Δύση ενάντια στις μετα-αποικιακές κυβερνήσεις.

Η Διεθνής Σύμβαση κατά της πρόσληψης, χρήσης, χρηματοδότησης και εκπαίδευσης μισθοφόρων τέθηκε σε ισχύ το 2001 και πρόσθεσε στον ορισμό ότι «οι μισθοφόροι ήταν άνθρωποι που υπονόμευαν νόμιμες κυβερνήσεις». Μετά από αυτό ο μισθοφορισμός έπρεπε να βρει κάποια νομιμοποίηση και το έκανε μέσω των ιδιωτικών εταιρειών, οι οποίες παρουσιάζουν τους εαυτούς τους ως επίσημες επιχειρηματικές οντότητες που προσφέρουν «νόμιμες» υπηρεσίες ασφάλειας και άμυνας. Μόνο τη δεκαετία του 1990, τέτοιου είδους εταιρείες εκπαίδευσαν τους στρατούς 42 εθνών και συμμετείχαν σε περισσότερες από 700 ένοπλες συγκρούσεις. Η συγκεκριμένη τάση βρήκε πρόσφορο έδαφος όσο η νεοφιλελεύθερη οικονομική λογική ωθούσε όλο και περισσότερο τα κράτη να ιδιωτικοποιούν και να αναθέτουν σε τρίτους πολλές κυβερνητικές λειτουργίες και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου. Η άμυνα άρχισε να γίνεται αντιληπτή ως εμπόρευμα, μια υπηρεσία όπως κάθε άλλη, που μπορούσε να πουληθεί και να αγοραστεί στην ελεύθερη αγορά. Παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει κατά καιρούς για να ρυθμιστεί κάπως το φαινόμενο, ώς σήμερα ο τομέας παραμένει ανεξέλεγκτος και σε νομικό κενό. Τα μέλη των ιδιωτικών στρατών δεν είναι ούτε μισθοφόροι (σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΗΕ), αλλά ούτε και τακτικός στρατός. Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου τομέα είναι απλώς ένα άλλο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι οικονομικοί μετασχηματισμοί των τελευταίων δεκαετιών έχουν θολώσει τα όρια μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα σε σημείο να τα κάνουν δυσδιάκριτα. Ο ιδιωτικός τομέας έχει καταβροχθίσει κάθε τμήμα της οικονομίας, περίθαλψη, τράπεζες, ενέργεια, τεχνολογία, και τώρα καταλαμβάνει και τον τομέα του πολέμου.

Δεν είναι περίεργο που η ειρήνη, στην Ουκρανία ή αλλού, φαίνεται όλο και πιο μακρινή προοπτική.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL