Ο κόσμος τρέφει μεγάλες ελπίδες για την πράσινη τεχνολογία. Αλίμονο, είναι αυτή που μπορεί να σώσει το κλίμα. Τουλάχιστον με τον αφελή τρόπο που νομίζουμε ότι μπορεί να σωθεί. Αλλά αυτό συνεπάγεται κόστος για τον πλανήτη. Η επιταχυνόμενη άντληση πολύτιμων πόρων για να “διασωθεί” το παρόν εις βάρος του μέλλοντος είναι το μεγαλύτερο παράδοξο πίσω από το πιο σημαντικό, τρέχον εγχείρημα του βιομηχανοποιημένου κόσμου, την παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση, γράφει χαρακτηριστικά το Spiegel.
Το παράδοξο έχει να κάνει με όλα εκείνα τα “βρόμικα” μυστικά που κρύβονται πίσω από τα καθαρά ενεργειακά συστήματα. Μπορεί, για παράδειγμα, οι ανεμογεννήτριες να μετατρέπουν τον άνεμο σε ηλεκτρική ενέργεια, αλλά διαφεύγει την προσοχή μας ότι τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένες αποτελούν προϊόντα βάναυσων καταπατήσεων του φυσικού μας κόσμου.
Κάθε μονάδα αιολικής ενέργειας απαιτεί τσιμέντο, άμμο, χάλυβα, ψευδάργυρο, αλουμίνιο και φυσικά τόνους χαλκού. Για τον ρότορα, το κιβώτιο ταχυτήτων, τον σταθμό του μετασχηματιστή, για τα ατελείωτα μέτρα καλωδίου που θα τη συνδέει με το δίκτυο. Περίπου 67 τόνοι χαλκού “συνοδεύουν” συνήθως μια ανεμογεννήτρια μεσαίου μεγέθους.
Για την εξόρυξη και παραγωγή αυτής της ποσότητας, οι μεταλλωρύχοι στη Χιλή ή το Κονγκό, όπου βρίσκονται τα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο, θα χρειαστεί να μετακινήσουν σχεδόν 50.000 τόνους χώματος και βράχων και στη συνέχεια να τεμαχίσουν, ν’ αλέσουν, να πλύνουν και να ξεπλύνουν το μετάλλευμα. Το αποτέλεσμα; Τεράστια ποσότητα κατεστραμμένης φύσης για λίγη πράσινη ενέργεια...
Ανταγωνισμός και κόστος
Αναλόγως, σ’ ένα φωτοβολταϊκό πάρκο απαιτούνται 11 τόνοι αργύρου για κάθε στρέμμα καλυπτόμενης έκτασης! Κι ένα μόνο ηλεκτροκίνητο Tesla Model S περιέχει τόσο λίθιο όσο περίπου οι μπαταρίες 10.000 κινητών τηλεφώνων! Ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο χρειάζεται έξι φορές περισσότερες κρίσιμες πρώτες ύλες από ένα αντίστοιχο με κινητήρα εσωτερικής καύσης, κυρίως χαλκό, γραφίτη, κοβάλτιο και νικέλιο για το σύστημα της μπαταρίας. Και μια χερσαία ανεμογεννήτρια περιέχει περίπου εννέα φορές μεγαλύτερες ποσότητες αυτών των υλικών σε σύγκριση με μια μονάδα ηλεκτροπαραγωγής παρόμοιας δυναμικότητας που χρησιμοποιεί φυσικό αέριο.
Ο στρατηγικός ανταγωνισμός για την εξασφάλιση των “πολύτιμων” μετάλλων της νέας εποχής βρίσκεται σε εξέλιξη και κλιμακώνεται. Δεν θα γινόταν διαφορετικά όταν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής ελέγχεται από την Κίνα. Μοιραία η αναζήτηση καταλήγει στον φτωχό Νότο. Τα αποθέματά του “αξιοποιούνται” έτσι ώστε ο πλούσιος Βορράς να μπορέσει να πετύχει την περιβαλλοντική βιωσιμότητα που ονειρεύεται. Εν κατακλείδι, έναν τρόπο ζωής που φαίνεται -ακόμη- βιώσιμος.
Ο Μάθις Βακερνάγκελ, επιστήμονας και ερευνητής ειδικευμένος στους φυσικούς πόρους που ζει στην Καλιφόρνια, περιγράφει όλη αυτή τη φρενίτιδα ως μια δυνάμει καταστροφική εξέλιξη. «Δεν έχουμε σκεφτεί καλά το μέλλον. Χρησιμοποιούμε πόρους του μέλλοντος για να αναπληρώσουμε αυτούς του παρόντος» λέει χαρακτηριστικά.
Αναφέρεται στην καθημερινή κατανάλωση περίπου 90 εκατομμυρίων βαρελιών αργού πετρελαίου, στη χρήση γης για κατασκευή κτηρίων, δρόμων, για καλλιέργειες βιομηχανικής κλίμακας, για εξόρυξη πόρων. Υπενθυμίζει ότι ο προϋπολογισμός της φύσης είναι περιορισμένος και ότι οι άνθρωποι πρέπει να αποφασίσουν για ποιο σκοπό θέλουν να τον χρησιμοποιήσουν. Αν π.χ. τον θέλουν για την εξόρυξη χαλκού, τότε δεν θα είναι διαθέσιμος για την καλλιέργεια τεύτλων.
Είναι πολύ κοντόφθαλμο να πιστεύουμε ότι το μόνο που πρέπει να κάνουμε για να προστατεύσουμε το περιβάλλον είναι να μετατρέψουμε τον “πετρελαιοκίνητο” κόσμο μας σε “ηλεκτροκίνητο” και να αλλάξουμε την εξακύλινδρη Jaguar με το ηλεκτροκίνητο Tesla...
Πολλοί δεν συνειδητοποιούν πόσο εξαιρετικά ρυπογόνος είναι στην πραγματικότητα η παραγωγή πρώτων υλών για τις φιλικές προς το κλίμα τεχνολογίες. Ποιος γνωρίζει, για παράδειγμα, ότι εκλύονται στην ατμόσφαιρα 77 τόνοι διοξειδίου του άνθρακα για την παραγωγή ενός μόνον τόνου νεοδυμίου, ενός μετάλλου σπάνιων γαιών που χρησιμοποιείται στους ισχυρούς μαγνήτες των ανεμογεννητριών; Συγκριτικά, ακόμη και για την παραγωγή ενός τόνου χάλυβα εκπέμπονται περίπου 1,9 τόνοι CO2.
Αδιέξοδο
Παρά το προφανές, σε φιλοσοφικό επίπεδο, αδιέξοδο του μοντέλου της ατέρμονης καπιταλιστικής ανάπτυξης, η υπερεκμετάλλευση της φύσης αποκτά σήμερα μια εντελώς νέα διάσταση.
Η φρενήρης ζήτηση για κρίσιμες πρώτες ύλες συνεπάγεται μεγάλο περιβαλλοντικό τίμημα για τις τεχνολογίες οι οποίες προορίζονται να βοηθήσουν ώστε να γίνει ο κόσμος μας βιώσιμος. Ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, μπαταρίες λιθίου, κυψέλες καυσίμου, έχουν όλα έναν κοινό “παρονομαστή”: ασύλληπτες ποσότητες ακατέργαστων κρίσιμων πρώτων υλών, για την παραγωγή των οποίων απαιτείται η κατανάλωση επίσης ασύλληπτων ποσοτήτων ενέργειας.
Σύμφωνα με υπολογισμούς του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), η παγκόσμια ζήτηση για κρίσιμες πρώτες ύλες θα τετραπλασιαστεί έως το 2040. Στην περίπτωση του λιθίου, η ζήτηση αναμένεται να είναι έως και 42 φορές μεγαλύτερη.
Γεννάται, λοιπόν, το εύλογο ερώτημα: Πόσο καθαρές είναι στην πραγματικότητα οι καθαρές τεχνολογίες; Οι κύριες πηγές των πρώτων υλών στις οποίες βασίζονται βρίσκονται στην Αφρική, την Αυστραλία και τις Άνδεις, περιοχές που υποφέρουν εξαιρετικά από την κλιματική αλλαγή. Σε όλα αυτά τα μέρη το νερό είναι δυσεύρετο και απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ενέργειας για την επεξεργασία των μεταλλευμάτων.
Η σύνθλιψη και η άλεσή τους αντιπροσωπεύει έως και το 3% της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, δηλαδή περισσότερο από το σύνολο της ποσότητας που χρειάζεται η Γερμανία.
Η εξορυκτική βιομηχανία περιγράφεται συνήθως ως «βρόμικη, σκονισμένη και επικίνδυνη» κι αυτό είναι αλήθεια. Καμία άλλη δεν είναι τόσο καταστροφική για το περιβάλλον. Οι δραστηριότητές της συχνά αφήνουν πίσω τους σεληνιακό τοπίο, εκτός από τις λίμνες της μολυσμένης λάσπης όπου καταλήγουν τα τοξικά υπολείμματα της επεξεργασίας. Περίπου 32.000 από αυτές τις τοξικές λίμνες βρίσκονται διασκορπισμένες σ’ όλο τον κόσμο.
Τα τελευταία 15 χρόνια η περιεκτικότητα του μεταλλεύματος χαλκού στα ορυχεία της Χιλής μειώθηκε σχεδόν κατά το ένα τρίτο, στο 0,7%. Πριν από τρεις γενιές το ποσοστό αυτό ήταν 2% - 3%. Σήμερα οι μεταλλωρύχοι πρέπει να σκάψουν πολύ πιο βαθιά για να εξορύξουν τις ίδιες ποσότητες μετάλλου από ό,τι στο παρελθόν καταναλώνοντας αντίστοιχα περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια και καύσιμα.
Ακόμη και οι πιο φιλόδοξες προσπάθειες ανακύκλωσης δεν θα είναι αρκετές για να βάλουν τέλος στην αδίστακτη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος χάριν της πράσινης ενέργειας. Η φύση θα συνεχίσει να εξαντλείται, εν μέρει επειδή η ανθρωπότητα ελπίζει ότι θα συνεχίσει να ζει, να εργάζεται και να ταξιδεύει με πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο στο μέλλον.
Αλλά όσο θα διατηρούμε τα τρέχοντα επίπεδα ευημερίας θα συνεχίσουμε αναπόφευκτα να καταναλώνουμε περισσότερους πόρους. Καταναλώνοντας περισσότερα από όσα αναπληρώνει η φύση, το περιβαλλοντικό κραχ θα επέλθει νομοτελειακά. Είναι σαν ένας τραπεζικός λογαριασμός, λέει στο Spiegel ο Βακερνάγκελ: “Μπορείς να κάνεις υπερανάληψη για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά όχι για πάντα”...
