Ο κόσμος χρειάζεται ένα σοκ για να ξυπνήσει. Ένα σοκ που θα οδηγήσει σε δραστική μεταστροφή, που θα εξαλείψει μακαριότητα και απάθεια. Ένα σοκ αποψίλωσης των ιδεοληψιών. Ειδικοί και διανοητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η καταστροφική πτυχή του κατακλυσμού που έρχεται δεν έχει να κάνει με αδυναμίες και αδιέξοδα τεχνικής φύσης, αλλά με το πολιτικό θάρρος που λείπει και την πολιτική βούληση που απουσιάζει ή κρύβεται πίσω από βολικές υπεκφυγές.
Κι όμως, η κλιματική κατάρρευση βρίσκεται προ των πυλών. Ο καύσωνας των 50 βαθμών Κελσίου στον Καναδά το καλοκαίρι, οι βιβλικές πλημμύρες στη Γερμανία, η πύρινη λαίλαπα στη νότια Ευρώπη, ο Αρμαγεδδώνας φωτιάς “Ντίξι” στην Καλιφόρνια που αλλοίωσε το τοπικό κλίμα, οι παγετώνες της Αφρικής που λιώνουν και θα έχουν εξαφανιστεί σε είκοσι χρόνια, είναι πρόδρομα φαινόμενα που κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί και να αγνοήσει.
Παρ’ όλα αυτά, η φρενίτιδα για το πετρέλαιο, το αέριο, τον άνθρακα, την ώρα που υποτίθεται ότι υπάρχει παγκόσμια συναίνεση για την εκπλήρωση των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού -ό,τι πιο ουσιαστικό έχει συνομολογηθεί έως τώρα για την κλιματική σωτηρία-, έχει υποτροπιάσει. Ενώ οι ηγέτες συγκεντρώνονται στη Γλασκώβη για την COP26 καλλιεργώντας αισιοδοξία με τις υποσχέσεις τους, ο ΟΗΕ προειδοποιεί ότι η παγκόσμια παραγωγή ορυκτών καυσίμων θα υπερδιπλασιαστεί έως το 2030 με βάση τα επίπεδα που θα πρέπει να βρίσκεται ώστε να εκπληρωθεί ο στόχος της διατήρησης της θερμοκρασιακής ανόδου κάτω από τον 1,5 βαθμό Κελσίου. Με άλλα λόγια, ζούμε έναν παραλογισμό.
Προσαρμογή
Η κυρίαρχη αφήγηση για τον ρυθμό χελώνας με τον οποίο προχωρά η ενεργειακή μετάβαση, για τις καθυστερήσεις και τις παλινωδίες στον δρόμο προς την απεξάρτηση απ’ το πετρέλαιο, για την εξοργιστική ανακολουθία λόγων και έργων όσων χαράζουν πολιτική, αποδίδεται εν πολλοίς στον φαινομενικά ορθολογικό ισχυρισμό ότι το πρόβλημα είναι σύνθετο και ότι δεν μπορεί ο κόσμος να αλλάξει ενεργειακό μοντέλο, καταναλωτικές συνήθειες και παγιωμένες ρουτίνες απ’ τη μια μέρα στην άλλη. Δεν είναι δυνατόν, λένε, ν’ αποκτήσει συνειδητότητα και να περιορίσει τις ακόρεστες επιθυμίες του με το πάτημα ενός κουμπιού.
Αλλά, πράγματι, εδώ έχουμε να κάνουμε με μια αφήγηση, και μάλιστα πολύ βολική. Διότι έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι σε περιόδους ακραίων κρίσεων με εξαιρετικά επείγοντα χαρακτήρα, οι οποίες έμελλαν να καθορίσουν το μέλλον του κόσμου και τις αντοχές ενός ολόκληρου αξιακού συστήματος, οι δυτικές κοινωνίες έδειξαν τρομακτική ικανότητα προσαρμογής. Και μάλιστα την ξεδίπλωσαν με εντυπωσιακή ταχύτητα.
Ένας από τους πιο συγκροτημένους και οξυδερκείς αρθρογράφους του Guardian, o Τζον Μονμπιό, σχολιάζοντας τους παρελκυστικούς ισχυρισμούς για την πολυπλοκότητα της ενεργειακής μετάβασης, μας καλεί να ξαναθυμηθούμε την αστραπιαία ταχύτητα με την οποία προσαρμόστηκε η Αμερική στις έκτακτες συνθήκες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μόλις ενεπλάκη σ’ αυτόν μετά την απρόκλητη επίθεση της μιλιταριστικής Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ, τον Δεκέμβριο του 1941.
Την επομένη της επίθεσης, στις 8 Δεκεμβρίου, ο Πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούσβελτ ζήτησε από το Κογκρέσο και πέτυχε την κήρυξη πολέμου κατά της Ιαπωνίας. Άρχισε αμέσως να αναδιοργανώνει όχι μόνο τον κυβερνητικό μηχανισμό, αλλά όλη τη χώρα. Προχώρησε άμεσα στη σύσταση σειράς υπηρεσιών που συντονίζονταν μεταξύ τους μέσω απλών και αποτελεσματικών μηχανισμών, όπως το «σχέδιο ελεγχόμενων υλικών».
Εισήγαγε, για πρώτη φορά στην Ιστορία των ΗΠΑ, την καταβολή ομοσπονδιακού φόρου εισοδήματος, η ανώτερη κλίμακα του οποίου έφτασε το 1944 στο επίπεδο του 94%! Εξέδωσε πολεμικά ομόλογα και άρχισε μαζικό δανεισμό. Μεταξύ 1940 και 1945, οι συνολικές κρατικές δαπάνες σχεδόν δεκαπλασιάστηκαν! Εν κατακλείδι, από το 1942 έως το 1945 η αμερικανική κυβέρνηση δαπάνησε συγκριτικά περισσότερα χρήματα από όσα είχαν δαπανήσει συνολικά όλες οι ομοσπονδιακές κυβερνήσεις από το 1789 -όταν τέθηκε σε ισχύ το αμερικανικό σύνταγμα- έως το 1941! Απ' το 1940 έως το 1944 ο στρατιωτικός προϋπολογισμός των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 42 φορές, ξεπερνώντας αθροιστικά τους προϋπολογισμούς της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Συστράτευση
Όλη η πολιτική βιομηχανία της χώρας αναδιαμορφώθηκε εκ θεμελίων στη βάση των πολεμικών αναγκών. Όταν η αυτοκινητοβιομηχανία πήρε εντολή να στραφεί στη στρατιωτική παραγωγή, ο εξοπλισμός στα εργοστάσια αποσυναρμολογήθηκε και αντικαταστάθηκε, συχνά μέσα σε λίγες εβδομάδες, από νέες αλυσίδες συναρμολόγησης.
Από το 1942 έως το 1945 απαγορεύτηκε η παραγωγή αυτοκινήτων. Το ίδιο ίσχυσε για τις οικιακές συσκευές, ακόμη και για την κατασκευή νέων σπιτιών. Τα ελαστικά και η βενζίνη διετίθεντο με αυστηρό δελτίο. Το κρέας, το βούτυρο, η ζάχαρη, τα ρούχα και τα παπούτσια πωλούνταν επίσης σε περιορισμένες ποσότητες. Το δελτίο θεωρούνταν δικαιότερο απ’ τη φορολόγηση των σπάνιων αγαθών, καθώς εξασφάλιζε ότι όλοι ελάμβαναν ίσο μερίδιο.
Επιβλήθηκε εθνικό όριο ταχύτητας 35 μιλίων την ώρα για εξοικονόμηση καυσίμων. Αφίσες στους δρόμους προειδοποιούσαν τους Αμερικανούς: «Όταν οδηγείς μόνος, οδηγείς με τον Χίτλερ! Εγγραφείτε σήμερα σε μια λέσχη κοινής χρήσης αυτοκινήτου”. Άλλες τους καλούσαν να αναρωτηθούν αν “είναι πραγματικά αναγκαίο αυτό το ταξίδι" κι άλλες υπενθύμιζαν ότι «τα απόβλητα βοηθούν τον εχθρό: εξοικονομήστε υλικά!». Οι Αμερικανοί παροτρύνονταν να υπογράψουν την “Υπόσχεση Νίκης του Καταναλωτή”: «Θα αγοράζω προσεκτικά. Θα φροντίζω τα πράγματα που έχω. Δεν θα σπαταλάω τίποτα». Κάθε υλικό που μπορεί να φανταστεί κανείς, περιτυλίγματα τσίχλας, λαστιχάκια, χρησιμοποιημένο μαγειρικό λίπος, ανακυκλώνονταν...
Ανατροπή
Η πολεμική προσπάθεια των ΗΠΑ κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κινητοποίησε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Απ’ το 1940 έως το τέλος του πολέμου ο αριθμός των αμερικανικών στρατευμάτων αυξήθηκε κατά 26 φορές, ενώ το εργατικό δυναμικό της χώρας αυξήθηκε κατά 10 εκατομμύρια. Πολλοί από τους νέους εργαζόμενους ήταν γυναίκες.
“Τι είναι λοιπόν αυτό που εμποδίζει σήμερα τον κόσμο να ανταποκριθεί με την ίδια αποφασιστικότητα στη μεγαλύτερη κρίση που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η ανθρωπότητα;” αναρωτιέται ο Μονμπιό. “Δεν είναι έλλειψη χρημάτων ή δυνατοτήτων ή τεχνολογίας. Αν μη τι άλλο, η σημερινή ψηφιοποίηση θα μπορούσε να κάνει έναν τέτοιο μετασχηματισμό γρηγορότερο και ευκολότερο. Είναι ένα πρόβλημα που αντιμετώπιζε κι ο Ρούσβελτ μέχρι που βομβαρδίστηκε το Περλ Χάρμπορ: η έλλειψη πολιτικής βούλησης. Τώρα, όπως και τότε, η άρνηση και η αδιαφορία που ενθαρρύνονταν από τις παλαιότερες βιομηχανίες (σήμερα, κυρίως, των ορυκτών καυσίμων, των μεταφορών, των υποδομών, του κρέατος και των μέσων ενημέρωσης) υπερτερούν της ζήτησης για παρέμβαση”.
“Η διαφορά μεταξύ 1941 και 2021 είναι ότι τώρα η κινητοποίηση πρέπει να έρθει πρώτη. Πρέπει να χτίσουμε λαϊκά κινήματα τόσο μεγάλα ώστε οι κυβερνήσεις να μην έχουν άλλη επιλογή από το να ανταποκριθούν σ’ αυτά αν θέλουν να παραμείνουν στη θέση τους. Πρέπει να κάνουμε τους πολιτικούς να καταλάβουν ότι η επιβίωση της ζωής στη Γη είναι πιο σημαντική από την ιδεολογική τους δέσμευση για περιορισμένο κράτος. Η αποτροπή της ανατροπής των συστημάτων της Γης σημαίνει ανατροπή του πολιτικού μας συστήματος”...
