Πολύ περισσότεροι είναι ήδη αυτοί που θεωρούν ότι το μελλοντικό μετα-Brexit Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα είναι και τόσο “ενωμένο” απ’ όσους πιστεύουν ότι θα είναι και ότι οι Βρυξέλλες θα ενδώσουν και θα υπογράψουν μια συμφωνία μαζί του.
Όμως τα παράδοξα σ’ αυτό το δράμα δίχως τέλος είναι ακόμη πολλά. Η στάση της σκωτσέζικης ηγεσίας είναι ένα απ’ αυτά. Ενώ την περίοδο της πρωθυπουργίας της Τερέζα Μέι και του ρεαλιστικού διλήμματος “Brexit με συμφωνία ή καθόλου Brexit” οι παρεμβάσεις της ήταν συχνές και δυναμικές, τώρα υπάρχει μόνο σιγή. Το Εδιμβούργο δείχνει να αδιαφορεί για το επίμονο φλερτ του Τζόνσον με το σκληρό Brexit.
Δεν χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να καταλάβει κάποιος τι συμβαίνει. Οι Σκωτσέζοι έχουν χαράξει τον δικό τους δρόμο. Η κυβέρνηση του Εδιμβούργου περιμένει την ευκαιρία για να ανοίξει τα χαρτιά της. Και μπορεί η Βρετανία κι όλη η Ευρώπη να κάθονται σ’ αναμμένα κάρβουνα, με την αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα ενός χαοτικού Brexit να τρομάζει, ωστόσο βορειότερα του Λονδίνου το συναίσθημα κρυφής ικανοποίησης σιγοβράζει.
Επισήμως η σκωτσέζικη κυβέρνηση θέλει μια συμφωνία με τις Βρυξέλλες. Οι επιχειρήσεις της χώρας είναι τόσο εκτεθειμένες στην οικονομική αβεβαιότητα όσο όλες οι άλλες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κατάρρευση των διαπραγματεύσεων θα βοηθήσει σημαντικά την αφήγηση της ανεξαρτησίας δίνοντας νέα ώθηση σε ένα παλιό σχέδιο. Ένα Brexit χωρίς συμφωνία θα είναι βούτυρο στο ψωμί των οπαδών της ανεξαρτησίας.
Ανεπιθύμητη αναστάτωση
Για το μεγαλύτερο τμήμα του σκωτσέζικου λαού το Brexit είναι μια ανεπιθύμητη αναστάτωση. Ένα βάρος που φορτώθηκε το σκωτσέζικο έθνος το 2016 παρότι ψήφισε μαζικά υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε. Έκτοτε οι διαδοχικές κυβερνήσεις του Γουέστμινστερ αγνόησαν την επιθυμία της Σκωτίας να διατηρήσει στενούς δεσμούς με την Ευρώπη και η σκληροπυρηνική στάση του Μπόρις Τζόνσον, που συνεχίζει ν’ ανεμίζει τη σημαία του no deal, εξόργισε ακόμη περισσότερο.
Από τις αρχές του 2020 οι δημοσκοπήσεις σηματοδοτούν απομάκρυνση από την ιδέα της ένωσης με την Αγγλία, που ως γνωστόν επικράτησε στο δημοψήφισμα του 2014, και στροφή προς την ανεξαρτησία, την οποία υπερασπίζεται και προωθεί το Εθνικό Κόμμα της Σκωτίας (SNP) της πρωθυπουργού Νίκολα Στάρτζεον.
Η αποτυχία της κυβέρνησης του Λονδίνου να διαχειριστεί την πανδημία της Covid-19 έχει επιταχύνει αυτή τη μετατόπιση και τώρα, με τις φθίνουσες προοπτικές μιας εμπορικής συμφωνίας με την Ε.Ε. μετά το Brexit να επισκιάζουν τις επιθυμίες του Εδιμβούργου, η περαιτέρω ενίσχυση των αυτονομιστικών τάσεων θεωρείται δεδομένη.
"Καθώς το Brexit έχει αρνητικές συνέπειες για την βρετανική οικονομία και θα είναι αποδιοργανωτικό, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα φαντάζει πλέον ως η ασφαλής επιλογή για τους Σκωτσέζους ψηφοφόρους" λέει στην “Deutsche Welle” η Νίκολα Μακίουεν, καθηγήτρια Περιφερειακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. "Η έξοδος από την Ε.Ε. μετατοπίζει την ισορροπία κινδύνου. Η ανεξαρτησία εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει έναν οικονομικό κίνδυνο, αλλά το ίδιο και η παραμονή στην Ένωση” (με την Αγγλία).
Όμως, ενώ το Brexit έχει αναμφίβολα αναζωογονήσει την εθνικιστική υπόθεση της Σκωτίας, ταυτόχρονα παρουσιάζει προκλήσεις. Το 2014 το επιχείρημα του SNP φάνταζε αδύναμο σε μεγάλο βαθμό λόγω της ένταξης της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια ανεξάρτητη Σκωτία, που απλώς θα επανεντασσόταν στην Ε.Ε. θα είχε πάλι μη διακριτά σύνορα με την Αγγλία. Με το Brexit αυτό δεν ισχύει πλέον.
Εάν μια νέα, κυρίαρχη Σκωτία προσχωρήσει στην Ε.Ε., όπως είναι το σχέδιο του SNP, θα πρέπει να διαχειριστεί τα σύνορά της με το Ηνωμένο Βασίλειο, τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της. Αυτό δεν θα είναι εύκολο να επιτευχθεί με ελάχιστη αναστάτωση διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την εδαφική ακεραιότητα του ευρωπαϊκού μπλοκ, διατείνονται οι οπαδοί της ενωσιακής σχέσης.
Αλλαγή στάσης
Από την άλλη βεβαίως η στάση των Ευρωπαίων στο ζήτημα της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας έχει αλλάξει από το 2014. Εκείνη την εποχή η ιδέα της διάλυσης της Βρετανίας ανησυχούσε τους πρωταγωνιστές των Βρυξελλών, που τάσσονταν πάντα υπέρ του ενωσιακού πνεύματος και κατά των αποσχιστικών τάσεων. Ωστόσο το Brexit αντικατέστησε αυτές τις ανησυχίες και τώρα οι ανώτεροι ιθύνοντες φαίνονται πρόθυμοι να υποστηρίξουν την ιδέα μιας ανεξάρτητης Σκωτίας που θα ενταχθεί εκ νέου στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
"Συναισθηματικά δεν έχω καμία αμφιβολία ότι όλοι θα ήταν ενθουσιασμένοι εδώ στις Βρυξέλλες και ευρύτερα στην Ευρώπη. Αν με ρωτήσετε για τα συναισθήματά μας, υπάρχει πράγματι ένα γνήσιο συναίσθημα συμπάθειας για τη Σκωτία” δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Υπάρχουν, ωστόσο, ζητήματα που αφορούν την ένταξη στην Ε.Ε. και περιπλέκουν τα επιχειρήματα γύρω από την ανεξαρτησία. Ως ώριμη δημοκρατία με ανεπτυγμένη οικονομία ελεύθερης αγοράς, η Σκωτία δεν πρέπει να αγωνιστεί για να ανταποκριθεί στις πολιτικές και δημοσιονομικές απαιτήσεις του μπλοκ. Θα μπορούσε επίσης να υιοθετήσει το ευρώ, που δεν είναι καθόλου δημοφιλές μεταξύ των Σκωτσέζων όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, ενώ θα πρέπει να υιοθετήσει την Κοινή Αλιευτική Πολιτική των Βρυξελλών, στην οποία αντιδρούν σφοδρά οι παράκτιες κοινότητες.
Το SNP έχει αποκλείσει ένα μη εξουσιοδοτημένο από το Λονδίνο νέο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία, που θα έβαζε τέλος στις ελπίδες για ένταξη στην Ε.Ε. Αντ' αυτού η σκωτσέζικη κυβέρνηση επιζητεί επίσημη στήριξη στο αίτημά της από τους υπουργούς του Τζόνσον. Αυτές οι προσπάθειες είναι επί του παρόντος άκαρπες, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει μετά τις εκλογές για το Κοινοβούλιο της Σκωτίας τον Μάιο.
Μια νίκη του SNP θα υποχρέωνε το Λονδίνο να αποδεχθεί το νέο δημοψήφισμα. Θα είναι πολύ δύσκολο ακόμη και για τον Τζόνσον να απορρίψει το προηγούμενο του 2014, όταν η τότε κυβέρνηση είχε δεχθεί το σκωτσέζικο αίτημα μετά την εκλογική νίκη του SNP υπό τη σαφή δέσμευση να επιδιώξει δημοψήφισμα ανεξαρτησίας.
“Θα είναι πολύ δύσκολο να πουν ότι η νίκη του SNP δικαιολογούσε την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος το 2014 αλλά δεν την δικαιολογεί σήμερα" εξηγεί η καθηγήτρια αστικού δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Ντέρχαμ Άιλιν ΜακΧαργκ.
Με τα τωρινά δεδομένα το SNP μπορεί να αισθάνεται σίγουρο για τη νίκη του τον Μάιο. Εάν ένα Brexit χωρίς συμφωνία προηγηθεί των σκωτσέζικων εκλογών, οι προοπτικές αυτής της νίκης θα ενισχυθούν ακόμη περισσότερο. Το ίδιο και το αίτημα για έναν δεύτερο λόγο στο θέμα της ανεξαρτησίας.
