Πριν από μια δεκαετία η χειρότερη καπιταλιστική κρίση της μεταπολεμικής περιόδου σημάδευε τη γενιά των εικοσιπεντάρηδων στερώντας τους ευκαιρίες και δουλειές. Η κρίση της πανδημίας απειλεί σήμερα να κάνει το ίδιο σ’ αυτή την πολύπαθη γενιά.
Όταν η οικονομική “σύντηξη” συντάραζε τον κόσμο μετά το σκάσιμο της φούσκας του χρηματοπιστωτικού δανεισμού, το 2008, η ανεργία των νέων στην Ε.Ε. εκτοξευόταν από το 16% στο 26%. Δεν επέστρεψε στα προ κρίσης επίπεδα παρά ύστερα από δέκα χρόνια, το 2018. Ο κύκλος της ύφεσης έκλεισε και οι οικονομίες επέστρεψαν στην ανάκαμψη, αλλά σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία, η ανεργία των νέων βρισκόταν ακόμη το 2019 σε υψηλότερα επίπεδα απ’ ό,τι το 2008.
Σήμερα η Covid-19 έχει ήδη στείλει στην ανεργία 3 εκατομμύρια νέους Ευρωπαίους. Θα χρειαστεί πάλι μια δεκαετία, ή και περισσότερο, για να επουλωθεί το τραύμα.
Η ανεργία στους νέους προκαλεί μακροπρόθεσμη ζημιά, λένε οι ειδικοί. Άνθρωποι που μένουν άνεργοι όταν είναι νέοι τείνουν να έχουν σημαντικά μικρότερα εισοδήματα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Οι νέοι που δεν έχουν δουλειά βλέπουν το μέλλον με πολύ λιγότερη αισιοδοξία. Τείνουν να εγκαταλείπουν τη γονική εστία και να κάνουν δικές τους οικογένειες σε μεγαλύτερη ηλικία.
Κατά μέσον όρο οι Ιταλοί εγκαταλείπουν το σπίτι των γονιών τους στα 30 τους. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι τα ποσοστά γονιμότητας στην Ιταλία και την Ισπανία είναι από τα χαμηλότερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Απαισιοδοξία
Θα αντέξει η Ευρώπη μια ακόμη χαμένη γενιά; Κι αν ο ιός συμπαρασύρει στην οικονομική κρίση μια από πιο ανεπτυγμένες περιοχές του κόσμου, τι θα συμβεί πραγματικά στις φτωχές και ευάλωτες χώρες, σε κοινωνίες με περιορισμένο κοινωνικό κράτος και ελάχιστες έως ανύπαρκτες ασφαλιστικές δικλίδες;
Οι οικονομολόγοι δεν είναι αισιόδοξοι. Το ευχολόγιο των πολιτικών για γρήγορη ανάκαμψη και “εύκολη” ανάκτηση χαμένων εισοδημάτων και θέσεων εργασίας μετά την πανδημία δεν τους πείθουν. Αλίμονο, τα δεδομένα είναι αμείλικτα. Μιλώντας στο «Spiegel» η επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Κουβανέζα Κάρμεν Ράινχαρτ, περιγράφει τη ζοφερή πραγματικότητα της επόμενης φάσης, που δεν έχει καμία σχέση με τους εξωραϊσμούς της πολιτικής ρητορικής.
Θεωρεί αυταπάτη τις προσδοκίες για ταχεία ανάκαμψη. Η οικονομική τρωτότητα και οι πτωχεύσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών θα γίνουν η νέα κανονικότητα. Άνθρωποι που χάνουν τις δουλειές τους και δεν βρίσκουν γρήγορα κάποια άλλη θα δυσκολευτούν να εξοφλήσουν τα χρέη τους. Πολλές επιχειρήσεις βρίσκονται σε τομείς όπως η ψυχαγωγία, η εστίαση και το λιανικό εμπόριο, που δεν πρόκειται να ανακάμψουν. Ένα σημαντικό μέρος της οικονομικής δραστηριότητας σε τομείς που χτυπήθηκαν σκληρά από την πανδημία δεν θα επανέλθει.
Ιστορικά, τα τελευταία 160 χρόνια, ο μέσος χρόνος που χρειάστηκε για να ανακάμψει πραγματικά η παγκόσμια οικονομία, δηλαδή το κατά κεφαλήν εισόδημα να επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα, είναι οκτώ χρόνια.
Ορισμένες χώρες θα ανακάμψουν κι αυτή τη φορά γρηγορότερα. Για παράδειγμα, το 2008 η ανάκαμψη στη Γερμανία ήταν ταχύτερη από ό,τι σε άλλες αναπτυγμένες χώρες. Οι γερμανικές τράπεζες είχαν εκτεθεί κι αυτές στα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού ρίσκου, αλλά η γερμανική οικονομία δεν είχε να αντιμετωπίσει τη φούσκα ακινήτων και τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά που είχαν οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία και Ιρλανδία. Έτσι, κι αυτή τη φορά, οι φτωχότερες χώρες θα πρέπει να διανύσουν μακρύτερο και πιο ανηφορικό δρόμο.
Ριμπάουντ
Μπορεί βέβαια οι επαΐοντες των κυβερνητικών επιτελείων και τα MME να καλλιεργούν συστηματικά την αισιοδοξία της ανάκαμψης “τύπου V”, όπου την απότομη πτώση του ΑΕΠ θα διαδεχθεί η απότομη αύξησή του όταν ελεγχθεί η πανδημία, όμως αυτό δεν είναι ανάκαμψη, είναι ριμπάουντ, λέει χαρακτηριστικά η αξιωματούχος της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Μετά τη μεγάλη κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας στο πρώτο εξάμηνο του έτους, η βιομηχανική παραγωγή, το ΑΕΠ, ορισμένοι τομείς της απασχόλησης και οι λιανικές πωλήσεις ακολούθησαν όντως ανοδική τροχιά σχήματος “V”. Ωστόσο, όταν συγκρίνεται αυτή η πρόσκαιρη άνοδος με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα, διαπιστώνεται ότι η πραγματική ανάκαμψη διαρκεί πολύ περισσότερο. “Κι αυτό είναι το κρίσιμο σημείο: Στην Ελλάδα το κατά κεφαλήν εισόδημα σήμερα είναι ακόμα χαμηλότερο από αυτό που ήταν πριν από 13 χρόνια” τονίζει η οικονομολόγος.
Σαφώς οι προηγμένες οικονομίες θα έχουν κι αυτή τη φορά πολύ μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων και περισσότερα “καύσιμα” για να αντιμετωπίσουν την κρίση από ό,τι οι αναδυόμενες και λιγότερο ανεπτυγμένες. Είναι σε θέση να δανείζονται πιο φθηνά και σίγουρα με μεγαλύτερη άνεση σε σύγκριση με πολλές χώρες χαμηλού εισοδήματος που δεν έχουν πρόσβαση σε ιδιωτικές κεφαλαιαγορές.
Για τις κυβερνήσεις που εισήλθαν στην κρίση με ευάλωτα οικονομικά ο κίνδυνος αθέτησης χρεών έχει αυξηθεί σημαντικά. Επίσης, και εντός των ίδιων των δοκιμαζόμενων χωρών αυτή η κρίση θα έχει χαρακτηριστικά οπισθοδρόμησης, θα χτυπήσει χειρότερα τους πιο αδύναμους και ευάλωτους.
Η πιο πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη φτώχεια και την κοινή ευημερία δείχνει για πρώτη φορά ύστερα από 20 και πλέον χρόνια απότομη αύξηση της φτώχειας σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτή τη στιγμή περίπου οι μισές από τις 73 χώρες χαμηλού εισοδήματος είτε βρίσκονται ήδη σε πιστωτική ασφυξία είτε πλησιάζουν γρήγορα προς αυτήν. Και η Ράινχαρτ καταλήγει:
“Οι άνθρωποι νομίζουν ότι οι οικονομικές κρίσεις είναι πάντα ένα ακραίο δράμα, όπως για παράδειγμα η χρεοκοπία της Lehman Brothers. Αλλά δεν μιλάμε σήμερα για κάτι τέτοιο. Μιλάμε για μια περίοδο υψηλών μη εξυπηρετούμενων δανείων που θα απαιτήσουν περισσότερη ανακεφαλαιοποίηση από τις κυβερνήσεις, καθιστώντας τα (πιστωτικά) ιδρύματα πολύ καχύποπτα στον νέο δανεισμό, έτσι θα έχουμε μια πιστωτική κρίση. Σ’ αυτό το περιβάλλον μπορεί να οδηγηθούμε χωρίς δράματα και μπορεί να διαρκέσει πολύ.
Η Ευρώπη είναι μάρτυρας αυτής της κατάστασης. Μετά το 2008 - 2009 οι ευρωπαϊκές τράπεζες ήταν πολύ διστακτικές στο να χορηγήσουν νέα δάνεια. (...) Αλλά η πίστωση είναι η μηχανή της ανάπτυξης. Εάν οι τράπεζες αυστηροποιήσουν τους όρους δανεισμού για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, αυτό θα είναι σαν να φυσάει αντίθετος άνεμος για την ανάκαμψη”.
