Του Πάνου Σκουρολιάκου
Στη διαδικασία της δημιουργίας μιας θεατρικής παράστασης, η συντεχνία των θεατρίνων, από πολύ νωρίς, εμπλούτισε την σκηνική παρουσίαση των κειμένων με στοιχεία που εξυπηρετούσαν το κείμενο, ικανοποιούσαν τις ανάγκες του θεάματος και πρόσφεραν στον θεατή πληρότητα και ικανοποίηση.
Ηχητικά και οπτικά εφέ δημιουργούνται με σύγχρονες μεθόδους και με τη συνδρομή της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ψηφιακά κατασκευάζεται οποιοδήποτε ηχητικό εφέ χρειάζεται και μάλιστα με την παραμικρότερη λεπτομέρεια που απαιτεί το έργο, η παράσταση, η άποψη του σκηνοθέτη. Έτσι λοιπόν έχουμε ανέμους, θύελλες, φωνές πλήθους, νυχτερινά τοπία, ακόμα και την άπνοια μιας καλοκαιρινής ραστώνης, ακριβώς όπως κανείς τα έχει φανταστεί.
Πριν από τη σημερινή ψηφιακή εποχή μας, υπήρχαν οι «προκατ» ήχοι, αποτυπωμένοι σε βινύλιο. Καιρικά φαινόμενα, φωνές ζώων, άνοιγμα πόρτας κ.λπ. Έτσι, το ίδιο γαύγισμα ενός σκύλου, για παράδειγμα, θα μπορούσε να ακούγεται σε μια παράσταση κωμωδίας του Σακελλάριου στο θέατρο Ρεξ της οδού Πανεπιστημίου και σε ένα ανέβασμα του έργου του Ο’ Νηλ «Πόθοι κάτω από τις λεύκες» σε θέατρο στο Μπρόντγουαιη της Νέας Υόρκης.
Το μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από την εποχή του βινυλίου, τα εφέ γίνονταν ζωντανά εντός της σκηνής (αν αυτό απαιτούσε η παράσταση) ή εκτός, ακριβώς πίσω από τις κουίντες. Παμπάλαιες μέθοδοι έδιναν αληθοφανείς ήχους φυσικών φαινομένων, ανθρώπινων ή άλλων δραστηριοτήτων. Για να δώσουν την ψευδαίσθηση της βροχής για παράδειγμα, έβαζαν χαλίκια ή ξερά φασόλια μέσα σε ένα κουτί ή σε έναν κύλινδρο εντός των οποίων είχαν στερεώσει κάποια σταθερά εμπόδια και, με την κίνηση πέρα δώθε, δίνονταν το εφέ της βροχής αποτελεσματικά. Για θύελλες ή καταιγίδες, τα φασόλια θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερα! Ένα κρεμασμένο φύλλο λαμαρίνας που διαθέτει στη βάση του μια χειρολαβή, παλλόμενο, δίνει τον ήχο του κεραυνού. Αν το έργο ή η σκηνοθεσία απαιτούσε να ακούσουμε τον καλπασμό του αλόγου που έρχεται από μακριά και φτάνει έξω από την πόρτα του σκηνικού χώρου, χρησιμοποιούσαν πέτρες που τις χτύπαγαν μεταξύ τους ή ξύλα με σίδερα προσαρμοσμένα πάνω τους που τα χτυπούσαν πάνω σε πλάκες ή υφάσματα, μιμούμενοι τον καλπασμό, την περπατησιά στο χώμα ή πάνω σε βότσαλα, ή σε κάποιο καλντερίμι. Σε καμία περίπτωση αυτή η χειροποίητη παραγωγή ηχητικών εφέ δεν μπορεί να έχει την ακρίβεια ενός σύγχρονου ψηφιακού ήχου. Έχει όμως τη δροσιά, την αθωότητα και τη γοητεία της ζωντανής συμβολής του ήχου στη σκηνική διαδικασία, συμβαδίζοντας με την παράσταση και συνεισφέροντας ευεργετικά στο τελικό αποτέλεσμα.
Στην αρχαία εποχή τα ηχητικά εφέ κατείχαν σημαντική θέση στο θεατρικό γεγονός. Οι θεατρίνοι των κλασικών χρόνων είχαν στη διάθεσή τους ειδικά μηχανήματα για τις ηχητικές ανάγκες των παραστάσεων. Το «κεραυνοσκοπείο» και το «βροντείο» ήταν τα πιο διάσημα εργαλεία παραγωγής ήχων. Μηχάνημα που παρήγαγε τεχνητά τον κεραυνό το πρώτο και εργαλείο παραγωγής ήχου βροντής και γενικώς θορυβωδών φαινομένων το δεύτερο, έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο σε ένα ρεπερτόριο όπως αυτό των αρχαίων τραγωδιών και κωμωδιών, που τα είχαν μεγάλη ανάγκη. Το «βροντείον» ήταν φουσκωμένοι ασκοί που περιείχαν μικρές πέτρες και που τους χτυπούσαν σε χάλκινες πλάκες για να παράξουν τον επιζητούμενο ήχο. Να σημειώσουμε ακόμα, πως οι μάσκες των ηθοποιών, πέρα από την καθ’ αυτό αποστολή τους να απεικονίζουν το πρόσωπο το οποίο υποδύεται ο υποκριτής, σαν ένα μεγάφωνο, βοηθούσαν τη φωνή να φτάσει σε όλες τις κερκίδες και τις θέσεις ενός κοίλου θεάτρου.
Στο σύγχρονο θέατρο, ο σχεδιασμός του ήχου είναι τέχνη και επιστήμη μαζί. Πέρασε από πολλές διαδικασίες ώστε να εξελιχθεί από τους φουσκωμένους ασκούς της αρχαιότητας έως τα ψηφιακά λογισμικά του σήμερα. Με φανατισμό, πίστη και αγάπη σε όλες τις εποχές συμμετείχαν στην συν-δημιουργία της παράστασης, στην υπηρεσία του συγγραφέα, των θεατρίνων και τελικά των θεατών, για χάρη των οποίων υπάρχει και εξελίσσεται το θέατρο εδώ και χιλιάδες χρόνια.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
