Κείμενο - φωτογραφίες:
ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Αρκετές αρχαίες πόλεις είχαν πάρει το ελληνικό όνομα Ηλιούπολις. Κάποιες είναι λιγότερο γνωστές, όπως η Ηλιούπολις στα βορειοανατολικά της Αλγερίας, κοντά στην Τυνησία. Άλλες είναι πασίγνωστες, όπως η πανάρχαια που υπήρχε ήδη από την τρίτη χιλιετία προ Χριστού, πόλη της Κάτω Αιγύπτου. Αυτή αποτελούσε κέντρο λατρείας των ηλιακών θεών Άτουμ και Ρα και ανάμνησή της αποτελεί ο περίφημος οβελίσκος του 20ου π.Χ. αιώνα. Στη σύγχρονη Ιστορία, Ηλιούπολις (Héliopolis) ονομάστηκε το 1931 το πρώτο αφιερωμένο στον γυμνισμό χωριό της Ευρώπης. Το ίδρυσαν οι Γάλλοι ιατροί αδελφοί André Durville και Gaston Durville στο νησί Λεβάν, 45' με το φέρι από τη Λαβαντού της Γαλλικής Ριβιέρας. Ονομάστηκε έτσι για να θυμίζει το "héliothérapie" ή "héliose", όπως ονομάζεται στα γαλλικά η ηλιοθεραπεία, αλλά και σε ανάμνηση του ελληνικού παρελθόντος του νησιού, του οποίου το σύμπλεγμα όπου ανήκει με άλλες τρεις νησίδες ονομαζόταν στα ελληνικά "Στοιχάδες".
Ηλιούπολις στην αρχαιότητα, πασίγνωστη, πλην όμως με τη σημερινή της ονομασία, είναι το Μπαλμπέκ, πόλη 85.000 κατοίκων στην Κοιλάδα Μπεκάα στους πρόποδες του Αντιλίβανου με σιιτικό στην πλειονότητά του πληθυσμό. Στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή ονομαζόταν Ηλιούπολις και ο Πτολεμαίος την περιέλαβε στη "Δεκάπολη" της Κοίλης Συρίας.
Ο ναός του Βάκχου είναι πλέον καλοδιατηρημένος στο Μπαλμπέκ
Η Ηλιούπολις κατοικούνταν από το 7000 π.Χ. Στην εποχή των Χαναναίων ανεγέρθηκαν ιερά της Ηλιοπολίτικης Τριάδας, δηλαδή του Βάαλ, ο οποίος είχε εξομοιωθεί με τον Ηλιοπολίτη Δία, την Αστάρτη ή Αταργάτιδα, η οποία είχε εξομοιωθεί με την Ηλιοπολίτιδα Αφροδίτη και τον θεό της άνοιξης Αντόν, που στη φοινικική θα πει "Κύριος", ονομασία που στην εβραϊκή βίβλο συναντάται στον πληθυντικό, ως "Αδωναΐ", όπως επίσης και ναοί του Ερμή.
Περί το 60 μ.Χ. χτίστηκε, πιθανότατα πάνω από προηγούμενους ναούς, μεγαλοπρεπής ναός του Δία, ο μεγαλύτερος παγκοσμίως ρωμαϊκός ναός. Το είδωλο του Δία τον παριστούσε αγένειο, σε στάση αρματηλάτη, με μαστίγιο στο δεξί χέρι και κεραυνό μαζί με στάχια στο αριστερό. Η Ηλιούπολις υπήρξε τόσο σημαντική ως μαντείο και προσκυνηματικός τόπος ώστε να βρεθούν επιγραφές γι’ αυτήν σε Αθήνα, Ρώμη, Γαλατία, ακόμη και στη Βρετανία. Ο Αντιοχέας, Βυζαντινός χρονικογράφος του 6ου αιώνα Ιωάννης Μαλάλας, περιγράφει τον ναό μαζί με το όλο συγκρότημα ολόγυρα ως ένα από τα θαύματα του κόσμου. Από το αυτό έχουν μείνει σήμερα όρθιοι μόλις έξι κίονες. Οι υπόλοιποι καταστράφηκαν από σεισμούς, τον Θεοδόσιο και τον Ιουστινιανό, οκτώ μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για να κοσμήσουν την Αγία Σοφία, ενώ άλλοι τρεις γκρεμίστηκαν τον 18ο αιώνα.
Μέρος της κιονοστοιχίας που οδηγούσε στον ναό της Αφροδίτης
Μια βεράντα από δώδεκα κίονες, εκ των οποίων οι δέκα έχουν αναστηλωθεί από Γερμανούς αρχαιολόγους, σχηματίζει τα επιβλητικά προπύλαια που ξεπερνούν το ανθρώπινο μέτρο σε διαστάσεις, Μαζί με μια τεράστια μνημειακή σκάλα συνθέτουν την είσοδο στον ναό, η οποία πλαισιώνεται από δύο πύργους.
Οι αρχαιολόγοι εικάζουν ότι ο ναός περιείχε προτομές και αγάλματα Ρωμαίων αυτοκρατόρων και θεών του ρωμαϊκού πανθέου που ισοπεδώθηκαν στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα, επί Θεοδοσίου.
Άποψη των τειχών της Ηλιουπόλεως με φόντιο την Κοιλάδα Μπεκάα
Περίπου 200 μέτρα νοτιοανατολικά από τους βωμούς της Μεγάλης Αυλής του ναού του Δία, χωριζόμενο από αυτούς μέσω οδού με κιονοστοιχίες, βρίσκεται το συγκρότημα του ναού της Αφροδίτης. Αυτός χτίστηκε τον 3ο αιώνα πάνω σε πεταλοειδή πλατφόρμα και "βλέπει" τον ναό του Δία, δίπλα στον τετραγωνικό ναό των Νυμφών, χτισμένοι αμφότεροι σε τραπεζοειδή έκταση περικλειόμενη από κίονες.
Ο καλύτερα διατηρημένος ναός της Ηλιούπολης και "σήμα κατατεθέν του Μπαλμπέκ" είναι αυτός του Βάκχου, ο οποίος κατασκευάστηκε τον 2ο αιώνα, εντυπωσιακός με τα 69 μέτρα μήκος, το περίπτερο σχήμα, το περιστύλιο με τους οκτώ κίονες στην πρόσοψη και τους δεκαπέντε στα πλάγια, όλοι ύψους 19 μέτρων από τη βάση μέχρι τα κορινθιακά κιονόκρανά τους.
