Η έννοια του βιβλίου, κυρίως όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά την εποχή του Γουτεμβέργιου, είναι συνδεδεμένη με τη διάχυση του αλφαβητισμού και του γραμματισμού στο σύνολο της κοινωνίας, την επιστημονική πρόοδο, την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Στις σελίδες των έντυπων βιβλίων καταγράφονται η πολιτισμική ανάπτυξη και η μνήμη της ανθρωπότητας. Συνδεδεμένες με όλα αυτά είναι οι βιβλιοθήκες, βασικοί φορείς διατήρησης, διαχείρισης και ανάδειξης του βιβλίου.
Καθώς η εποχή φέρνει δραστικές αλλαγές στο πεδίο των εκδόσεων με την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών βιβλίων, αλλάζουν ριζικά και οι τρόποι που διαβάζουμε και η μορφή με την οποία έχουμε πρόσβαση στο πολιτιστικό αγαθό. Με αυτά υπόψη και με την εμπειρική γνώση ότι στην Ελλάδα ούτε οι ψηφιακές εκδόσεις έχουν αναπτυχθεί επαρκώς ούτε η πρόσβαση των πολιτών σε αυτές είναι ικανοποιητική ούτε η ένταξή τους ως υπηρεσία στις βιβλιοθήκες έχει εδραιωθεί, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε σε μία συστηματική μελέτη του πεδίου για να υπάρχει μία ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη εικόνα.
Στο βιβλίο καταγράφονται το ευρωπαϊκό και το εθνικό πλαίσιο του δανεισμού ebooks. Στη συνέχεια καταδεικνύεται, μεταξύ άλλων, ότι σχεδόν 1 στους 4 χρήστες βιβλιοθηκών στην Ελλάδα είναι ήδη και αναγνώστης ebooks, ενώ περισσότεροι από τους μισούς χρήστες που διαβάζουν ebooks έχουν αγοράσει βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή τον περασμένο χρόνο. Από την οπτική της ανάλυσης της παραγωγής ηλεκτρονικών βιβλίων στη χώρα μας διαφαίνεται ότι, παρά τα συνεχή κύματα ψηφιακού μετασχηματισμού του κλάδου του βιβλίου στην Ελλάδα και ενώ στην Ευρώπη αποτελούν σχεδόν το 13% των εσόδων των εκδοτών, η αγορά τους είναι πολύ περιορισμένη στη χώρα μας, με κύρια αιτία την απουσία μιας τοπικής πλατφόρμας πώλησης και ανάγνωσης. Η σωρευτική παραγωγή 13.248 ηλεκτρονικών τίτλων στα ελληνικά μόλις ξεπερνάει την ετήσια παραγωγή έντυπων βιβλίων, ενώ μόλις 5 εκδοτικοί οίκοι έχουν παραγάγει τα μισά από αυτά και μια σειρά από εκδοτικούς οίκους, σημαντικούς για τους συστηματικούς αναγνώστες και τις βιβλιοθήκες, δεν διαθέτουν. Η έλλειψη τίτλων και η μη συστηματική παραγωγή τους δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο χαμηλής προσφοράς και χαμηλής ζήτησης. Το Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που λειτουργεί από το 2018 πιλοτικά, είναι η μόνη επιλογή για δανεισμό ebooks στα ελληνικά.
Στα συμπεράσματα της μελέτης μπορούμε να δούμε ότι:
- Είναι αναγκαίο να αναδειχτεί, στην Ελλάδα και διεθνώς, πως οι οθόνες είναι επίσης κατάλληλες για την ανώτερου επιπέδου, μεγάλης φόρμας και εντατική ανάγνωση, δηλαδή για την ανάγνωση βιβλίων,
- τα ebooks πρέπει να βρουν τη θέση τους και το μερίδιό τους στην ελληνική αγορά βιβλίου,
- οι βιβλιοθήκες μπορούν να πρωτοστατήσουν στη διάδοση και στην υιοθέτηση της ηλεκτρονικής ανάγνωσης στην Ελλάδα,
- είναι αναγκαίος ένας συνεχής και καλόπιστος διάλογος βιβλιοθηκονόμων και εκδοτών, που δεν πρέπει να αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο ανταγωνιστικά, αλλά να συνεργάζονται για να διευρύνουν την ορατότητα και την εμβέλεια του βιβλίου συνολικά.
Ευελπιστούμε ότι το παρόν βιβλίο έρχεται να καλύψει ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία και θα χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη χάραξη πολιτικών στην Ελλάδα.
Ψηφιακός «εγγραμματισμός»*
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία συνεχής και συστηματική διεύρυνση του ψηφιακού αναγνωστικού κοινού των βιβλιοθηκών, όπως και γενικότερα των αναγνωστών, κυρίως του νεανικού. Επίσης και μία εντατικοποίηση των συστηματικών ψηφιακών αναγνωστών. Η τάση αυτή φαίνεται πως θα συνεχιστεί, καθώς τόσο η γενικευμένη χρήση του σχολείου ως εργαλείου διατήρησης ή/και βελτίωσης της κοινωνικής θέσης συνεχίζεται αμείωτη από όλες τις κοινωνικές τάξεις, όσο και η ψηφιακή επανάσταση και η καθολική της διάχυση. Ως εκ τούτου, οι παράγοντες αυτοί θα συνεχίσουν να παράγουν τα δομικά τους αποτελέσματα και στον χώρο της ζήτησης του ηλεκτρονικού βιβλίου, των βιβλιοθηκών και της ψηφιακής ανάγνωσης.
Σταθμίζοντας την εξέλιξη της κοινωνικής σύνθεσης των αναγνωστών και των συμπεριφορών τους και συσχετίζοντάς την με την εξέλιξη της κοινωνικής σύνθεσης του πληθυσμού της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, συμπεραίνουμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι ανώτερες και οι μεσαίες τάξεις, οι οποίες επωφελήθηκαν περισσότερο από τον «εκδημοκρατισμό» της εκπαίδευσης, παρουσιάζουν μεγαλύτερο βαθμό ψηφιακού «εγγραμματισμού», καθώς εμφανίζουν μία αύξηση της κατανάλωσης ψηφιακών βιβλίων. Αυτό που εμφανίζεται ως άνισα κατανεμημένο μεταξύ των κοινωνικών ομάδων δεν είναι η ίδια η ψηφιακή ανάγνωση, αλλά η τάση, η ροπή, η «ανάγκη», η διάθεση που έχει κάποιος ή κάποια να διαβάσει και ψηφιακά. Με άλλα λόγια η διάθεση που γεννά την ψηφιακή «αναγνωστική ανάγκη» δεν είναι τίποτε άλλο, πάλι, παρά προϊόν εκπαίδευσης και αποτέλεσμα «καλλιέργειας». Είναι δεδομένο πως αν δεν έχει δημιουργηθεί μέσα στο άτομο η ανάγκη να διαβάσει, δεν θα διαβάσει ποτέ και ψηφιακά.
* Απόσπασμα από το συλλογικό έργο «Ηλεκτρονικό βιβλίο και βιβλιοθήκες στην Ελλάδα», εκδόσεις Το δόντι
