Αφιέρωσα τα δύο προηγούμενα κριτικά σημειώματα της ΑΥΓΗΣ στο Φεστιβάλ Θεάτρου του Κοσόβου, που διεξήχθη στα Τίρανα από 29 Οκτωβρίου έως 2 Νοεμβρίου με μια σειρά εξαιρετικά ενδιαφέρουσες παραστάσεις. Στο προηγούμενο σημείωμα έγραφα για το έργο «Οι Διεθνείς» του γνωστού και πολυμεταφρασμένου Jeton Neziraj, Κοσοβάρου που δηλώνει Βαλκάνιος. Πρόκειται για μια έμμετρη ανελέητη, κατεδαφιστική σάτιρα του παγκόσμιου οικονομικού και πολιτικού «Συστήματος» που κατατρύχει σήμερα τον πλανήτη, η οποία, μάλιστα, πρωτοπαίχτηκε στην Αθήνα πριν από λίγα χρόνια σε σκηνοθεσία της Ακτίνας Σταθάκη με την ομάδα της Mediterranean Performance Lab στον χώρο της στην Κυψέλη. Αναβίωση αυτής της παράστασης παρακολουθήσαμε στα Τίρανα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ.
Εξάντλησα το προηγούμενο σημείωμα αναλύοντας το πολυδύναμο πολιτικό έργο και συνεχίζω σήμερα για την παράστασή του. Η συμπαγής και ομοιογενής ομάδα της Ακτίνας Σταθάκη, αποτελούμενη από τις εξαιρετικές, λιτές, προικισμένες με πηγαίο και αυθεντικό χιούμορ Αναστασία Κατσιναβάκη, Βιβή Πέτση και Αριάννα Χατζηγαλανού, αφομοιώνει γρήγορα τους ρυθμούς και τις ανάσες του έργου για να το αποδώσει σε ένα ύφος παιγνιώδους τραγικωμωδίας, με ανάμεικτα στοιχεία, γκροτέσκο και λυρικά. Μιλώντας για πράγματα σοβαρά και για πράγματα αστεία συγχρόνως, με τρόπο λυπημένο και τρόπο χαρούμενο μαζί, αλλά πάντα «έξω από τα δόντια», κερδίζει ένα κοινό διψασμένο για την αλήθεια.
Μια «Αγία Οικογένεια»
Δεύτερο έργο για το οποίο θα μιλήσω είναι το γνωστό νεανικό θεατρικό του Μαξίμ Γκόρκι «Βάσσα Ζελεζνόβα» (Vassa Zheleznova), επηρεασμένο ίσως από την «Αγία Οικογένεια» του Μαρξ. Μια σαρκαστική μινιατούρα της, με όλα τα μέλη της παρόντα και με μια μητέρα κυριαρχική, κτητική, χωρίς όριο και άπληστη για την εξουσία, ανελέητα σκληρή, που χειραγωγεί τα υπόλοιπα πρόσωπα ωθώντας τα δυνατότερα να κατασπαράξουν τα πιο αδύναμα. Όπου ο σπουδαίος Ρώσος συγγραφέας, που -άθελά του, εν ονόματι του ρεαλισμού- έθρεψε στο πρώτο Συνέδριο των Σοβιετικών Συγγραφέων τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό του Ζντάνοφ, μας μιλάει ταυτόχρονα και για τα πολύ δύσκολα παιδικά και νεανικά του χρόνια. Σήμερα πια μπορούμε να διακρίνουμε καθαρότερα τις πραγματικές προθέσεις του Γκόρκι. Πίσω από τον επίπλαστο «ρεαλισμό» του κρύβεται μια προσπάθεια να ενώσει την παλιά Ρωσία των «αγίων ζητιάνων», των Γιουροντίβι, όπως ονομάζονταν, που είχαν το δικαίωμα να λένε παντού, ατιμώρητοι, την αλήθεια, με την καινούργια, δίκαιη, κοσμική Ρωσία που θα αναδυόταν, σύμφωνα με το όραμά του, μέσα από τις στάχτες της. Θέλησε να γίνει ο ίδιος ένας γιουντίβι αλλά δεν πρόλαβε. Έπεσε κι εκείνος θύμα του τρόμου και της βίας που είχε κατακλύσει τη χώρα του. Δολοφονήθηκε στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν δηλητηριασμένος από τον Στάλιν, ο οποίος, ενδεχομένως, είχε αναγνωρίσει τον εαυτό του στο πρόσωπο της τυραννικής Βάσσα!
Η παράσταση, στην «αμβλυγώνια» σκηνοθεσία του Ένκε Φεζολλάρι, στο ύφος ενός «ρεαλισμού βάθους», που εικονίζει πρόσωπα και πράγματα από την «πίσω όψη» ενός αναπεπταμένου καθρέφτη, αποθεώθηκε κυριολεκτικά από ένα κοινό που είχε τόσα πολλά στερηθεί και είχε υποστεί τόση βία για δεκαετίες. Με μια ισοκέφαλη λαμπρή ομάδα ηθοποιών: Zamira Kita, Guri Koço, Rita Gjeka Kacarosi, Paola Codra, Urim Aliaj, Gishto, Dasara Xhangoli, Blerta Belliu, Ilda Pepi. Σκηνογραφία, Beco Nanaj.
Και λίγος Μολιέρος
Λίγα ακόμη για την παράσταση του μολιερικού «Ταρτούφου» (Tartuffe), σε αυτό που λέμε γενικά, κλασική, δουλεμένη και επεξεργασμένη σκηνοθεσία του Qëndrim Rijani, που έδωσε ανάγλυφη την υποκρισία και τον φαρισαϊσμό των ισχυρών, παραπέμποντας στο βιωμένο παρελθόν της χώρας. Με τους ασκημένους, ικανούς ρολίστες και τυπίστες ηθοποιούς Kushtrim Qerimi, Ernest Zymberi, Aurita Agushi, Tringa Hasani, Gani Rrahmani, Flaka Latifi, Avni Shkodra, Mejreme Berisha, Alban Shahiki, Florent Salihu. Σκηνικά Bekim Korça, κοστούμια Yllka Brada. Αντίρρηση έχω βασική για την παράλειψη της τελευταίας σκηνής, με τη σωτήρια παρέμβαση του βασιλιά Λουδοβίκου 14ου. Τα κλασικά έργα πρέπει να παίζονται ολόκληρα και ακέραια, με τον δέοντα σκηνοθετικό σχολιασμό, όταν και όπου είναι αναγκαίο.
Κλείνω εδώ το αφιέρωμά μου στο Φεστιβάλ Θεάτρου από το Κόσοβο με την αναφορά στις τέσσερις σημαντικότερες, κατά τη γνώμη μου, παραστάσεις σύγχρονων ή κλασικών έργων: «Έξι εναντίον Τουρκίας», «Οι Διεθνείς» του Jeton Neziraj, «Βάσσα Ζελεζνόβα» του Γκόρκι και «Ταρτούφος» του Μολιέρου.
