Η αρχαία ελληνική τραγωδία έχει ως κεντρικό άξονα τα «οικεία κακά», τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, που δεν περιορίζονται στον ιδιωτικό χώρο αλλά συνταράσσουν ολόκληρη την πόλη, καθώς ανάγονται στον δημόσιο βίο επώνυμων πολιτών της που έχουν περιπέσει, κατά τον Αριστοτέλη, «από ευτυχίας εις δυστυχίαν».
Τα θέματα των τραγωδιών ανάγονται σε τρεις μείζονες μυθικούς κύκλους και κάποιους ελάσσονες. Στον κύκλο των Ατρειδών δεσπόζει το θέμα της μητροκτονίας με πρωταγωνιστή τον Ορέστη και στον θηβαϊκό κύκλο των Λαβδακιδών το θέμα της πατροκτονίας με τον Οιδίποδα. Θα έλεγα ότι οι δύο αλληλοτεμνόμενοι κύκλοι ανοίγουν και κλείνουν το δίδυμο «χάπενινγκ» της βραχύβιας αρχαιοελληνικής δημοκρατίας και της τραγωδίας, που γεννήθηκαν και πέθαναν σχεδόν ταυτόχρονα στην Αθήνα.
Και οι δύο πιο πάνω άνδρες, με το μίασμα της μητροκτονίας και της πατροκτονίας αντίστοιχα, θα προσπέσουν, ύστερα από μακροχρόνια περιπλάνηση, ως ικέτες στην «ορφανή μητρός Αθήνα» (βλ. τον μύθο της αθηναϊκής αυτοχθονίας). Η διαδικασία μετεξέλιξης της Αθήνας από μια πελασγική, αριστοκρατική και ίσως μητρογραμμική αγροτική κοινωνία στην ιωνική δημοκρατική «κοσμόπολη των ανδρών» (με το άνοιγμα στη θάλασσα, που ξέρουμε σήμερα τι σημαίνει για την εθνοψυχανάλυση) ήδη ολοκληρώνεται, σε επίπεδο συμβόλων, με την αθώωση του μητροκτόνου Ορέστη στο δικαστήριο του Αρείου Πάγου. Ο τυφλός Οιδίπους έρχεται και αυτός στην πόλη του Θησέα ως ικέτης αλλά και για να εγγυηθεί για στερνή φορά τη δημοκρατική συνθήκη. Όλα είναι στη θέση τους για τη «μεγάλη εξόρμηση» που θα καταστήσει την Αθήνα κοσμοκράτειρα. Τη ζαβολιά θα την κάνει ο Ευριπίδης, που βλέπει πάρα πολύ μακριά, έως την εποχή μας αλλά και πέρα από αυτήν.
Ποιο είναι, λοιπόν, το κλειδί της «Μήδειας»; Ο ποιητής τολμάει για πρώτη φορά να εκθέσει σε πλήρες φως το έως τότε «κρυφό» θέμα της τραγωδίας, την παιδοκτονία που κρύβεται πίσω από τη μητροκτονία και την πατροκτονία. Εγκαθιστά ως απόλυτη τραγική ηρωίδα την παιδοκτόνο Μήδεια, στο κέντρο, μάλιστα, του τότε «πολιτισμένου» κόσμου, στην Αθήνα, όπου αυτή θα καταφύγει μετά τον φόνο των παιδιών της.
Η αλληγορία της παιδοκτονίας
Ο Ευριπίδης γράφει τη «Μήδεια» στην κορύφωση του παιδοκτόνου Πελοποννησιακού Πολέμου ως μάθημα «εσαεί». Ότι, δηλαδή, η παιδοκτονία -υποτίθεται ίδιο μόνο των «βαρβάρων»- κάλλιστα μπορεί να θάλλει και να ευδοκιμεί μέσα στην «καρδιά» του πολιτισμένου ελληνικού κόσμου. Το πληγωμένο σώμα της γυναίκας Μήδειας εδώ ταυτίζεται ολοκληρωτικά με το σπαραγμένο κείμενο-σώμα της τραγωδίας. Γίνεται μια ενσώματη έμφυλη τραγωδία από σάρκα και αίμα. Η Μήδεια δεν είναι μια γυναίκα βγαλμένη από την πραγματικότητα μιας εποχής πολέμων και συγκρούσεων, επειδή πάντα θα υπάρχουν αυτές οι εποχές και αυτές οι γυναίκες. Το κοινό όνομα της Μήδειας που τους δίνουμε τις κάνει αναγνωρίσιμες πέραν του χρόνου. Και είναι όνομα τραγικό. Αυτό η σκηνοθεσία του Χανς Κάστορφ, στη μετάφραση του Στρατή Πασχάλη και της Ελένης Βαροπούλου, το σεβάστηκε επαρκώς. Δεν θήτευσε στο καθημερινό και πρόσκαιρο αλλά στο διαρκές και αιώνιο. Δουλεύοντας εξαντλητικά με τα σώματα των ηθοποιών, έφτιαξε ένα πολυπρισματικό αρχέτυπο από πέντε Μήδειες, σε καθεμιά από τις οποίες υπάρχει ένα κομμάτι της αυθεντικής Μήδειας, και ο θεατής καλείται να συνθέσει με μια διαδικασία αφαιρετική. Είναι αυτό ένας έγκυρος, ομοιοπαθητικός τρόπος λύτρωσης από την παραζάλη που προκαλεί στο οπτικό πεδίο μας ο σύγχρονος κατακλυσμός των αποσπασματικών εικόνων των πολυμέσων. Αυτό που μένει μας ενδιαφέρει, η καθαρή ευριπιδική ουσία, όχι οι διαβατικές, ψυχρές, αχρείαστες δραματουργικά απόψεις του Χάινερ Μίλερ και άλλων λογοτεχνών, με όσα αποσπάσματα κειμένων τους «στολίζουν» περιστασιακά την παράσταση.
Εδώ οι προεξάρχουσες κορυφαίες ενός άτυπου διονυσιακού θιάσου Στεφανία Γουλιώτη και Αγγελική Παπούλια, με πανάξιες συνεργάτιδες τις έξοχες Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου και Ευδοκία Ρουμελιώτη, σκύβουν πάνω από τον φλεγόμενο πυρήνα της γυναικείας υπόστασής τους για να μας δείξουν την πληγή τους και να μας κάνουν κοινωνούς των μυστικών παθών τους. Με τον λόγο του Ευριπίδη να ρέει, καθαρός, διαυγής. Αυτό για εμένα μετράει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
