Συναντηθήκαμε με τον Χάρη Τζωρτζάκη στην άδεια σκηνή του Θεάτρου Πορεία λίγο πριν την έναρξη ακόμα μιας παράστασης. Εκεί, μέσα στην ησυχία μιας θεατρικής αίθουσας λίγο πριν υποδεχτεί τους θεατές της, ο Παύλος Παρασκευάς αποτύπωσε φωτογραφικά τις εκφράσεις και τις χειρονομίες που συνόδευσαν την κουβέντα μας. Μας μίλησε για την παράσταση στην οποία πρωταγωνιστεί, στο «Garamond 12» της Μαρίας Δριμή, που ξεχώρισε μέσα από τη Σχολή Πυροδότησης Θεατρικής Γραφής του Θεάτρου Πορεία και έδωσε σε μια σύγχρονη συγγραφέα τη δυνατότητα να ζωντανέψει στη σκηνή ένα θεατρικό έργο. Αλλά μας μίλησε και για το θέατρο γενικά, για όλα όσα συνέβησαν, με τα ρυάκια της κουβέντας μας να μας οδηγούν στην επικαιρότητα και πάλι πίσω στο θέατρο. Ανήκει σε αυτή τη γενιά καλλιτεχνών που εκτίθενται, που μιλούν, που φωνάζουν, που έχουν άποψη, που αντιδρούν, που δεν σωπαίνουν. Και ας τους στοιχίζει. Ανήκει σε αυτή τη γενιά των ανθρώπων που η πραγματική τους αγάπη για την Τέχνη τους δεν επιτρέπει τις εκπτώσεις και ας κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα. Ειλικρινής, μεστός και πάντα σαφής μέσα στον δικό του κόσμο, ο Χάρης Τζωρτζάκης μας άνοιξε την πόρτα του Θεάτρου Πορεία και μας άνοιξε και την καρδιά του και το μυαλό του ταυτόχρονα. Αυτός είναι ο Χάρης Τζωρτζάκης.
«Garamond 12». Ένα σύγχρονο νεοελληνικό κείμενο που ξεχώρισε από ένα σεμινάριο, σωστά;
Αξίζουν συγχαρητήρια στο Θέατρο Πορεία για αυτόν τον θεσμό που καθιέρωσε. Ένα ιδιωτικό θέατρο επενδύει και δίνει χρήματα, κάνει μια επαγγελματική παράσταση για ένα έργο το οποίο είναι σύγχρονο νεοελληνικό και προέκυψε από τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής του θεάτρου. Το σκηνοθετεί ένας νέος άνθρωπος, που τυχαίνει να είναι Ρώσος. Όλα αυτά το κάνουν πολύ φρέσκο και δημιουργικό για εμάς τους ηθοποιούς. Και ακριβώς το γεγονός ότι δεν είναι υπό την αιγίδα κάποιου κρατικού φορέα το κάνει ακόμα πιο σημαντικό.
Έχουμε έλλειψη σε σύγχρονα νεοελληνικά κείμενα;
Υπάρχει πολύ υλικό, στο οποίο δυστυχώς δεν δίνεται χώρος. Παλαιότερα προέκυψαν συγγραφείς που συνεργάστηκαν με σκηνοθέτες, όπως ο Κάρολος Κουν ή ο Λευτέρης Βογιατζής. Στα δικά μας χρόνια έχει χαθεί αυτό. Πολλοί σκηνοθέτες δεν εμπιστεύονται νέους ανθρώπους, δεν δίνονται χρήματα για να γίνουν τέτοιες παραγωγές. Χρειάζεται στήριξη και από τους παραγωγούς, από το κράτος και από τους καλλιτέχνες των παραστατικών τεχνών σε σχέση με τους νέους συγγραφείς.
Τι σε γοήτευσε σε αυτό το έργο;
Είναι καλογραμμένο, αντιλαμβάνεται πώς πρέπει να χτιστούν οι ρόλοι. Η θεατρική γραφή είναι ιδιαίτερη. Η συγγραφέας τα έχει καταφέρει σε αυτό το επίπεδο πολύ καλά. Μιλάει για έναν πετυχημένο συγγραφέα που πάσχει από αγοραφοβία και προσλαμβάνει έναν άλλον άνθρωπο, εμένα, τον Τζέικ, για να τον εκπροσωπεί στον έξω κόσμο. Σε συνδυασμό με τον σκηνοθέτη μας, που προέρχεται από μια πολύ σπουδαία σχολή από τη Ρωσία, έγινε κάτι φρέσκο και μοντέρνο.
Πολλοί ηθοποιοί δεν υποφέρετε από μια τέτοια αγοραφοβία;
Η αλήθεια είναι ότι, παρόλο που η δουλειά μου είναι να είμαι συνέχεια με ανθρώπους, μόνο στο θέατρο μπορώ να είμαι με πολύ κόσμο. Κατά τα άλλα, δεν νιώθω άνετα σε μέρη με πολυκοσμία. Δεν πηγαίνω σε μεγάλα πάρτι, ούτε σαν παιδί πήγαινα. Έχω και εγώ, δηλαδή, αυτή την ανασφάλεια του άγνωστου περιβάλλοντος. Έχω όντως μια συνάφεια με τον κεντρικό ήρωα.
Έχω την αίσθηση από τις συνεντεύξεις σου ότι ένα κομμάτι της δουλειάς σου δεν σου πολυαρέσει. Τώρα που κάνουμε αυτή τη συνέντευξη, δεν ξέρω αν πραγματικά την ήθελες ή κάνεις ένα συμβιβασμό λόγω δουλειάς.
Όχι, σε καμία περίπτωση δεν είναι συμβιβασμός. Γιατί το μέσο στο οποίο δίνω τώρα τη συνέντευξη ξέρω ότι είναι σοβαρό και υπάρχει χώρος για να μιλήσω ελεύθερα και να εκφράσω αυτά που θέλω χωρίς αερολογίες και χαζομάρες, που ενδεχομένως θα γίνονταν σε μια τηλεοπτική πρωινή ή βραδινή εκπομπή.
Άρα, θα έλεγες και όχι αν έπρεπε να δώσεις μια συνέντευξη κάπου που δεν σου εγγυάται κάτι τέτοιο;
Βέβαια και έχω πει όχι. Έχω επιλέξει άλλες φορές να μιλήσω σε κανάλια και σε ανθρώπους που δεν θα μίλαγα μόνο και μόνο για έναν συγκεκριμένο σκοπό. Κάθε φορά τα ζυγίζεις και παίρνεις μια απόφαση.
Αυτές οι φορές σε έχουν δικαιώσει;
Άλλες φορές δικαιώθηκα, άλλες το μετάνιωσα. Υπήρχαν και κάποιες εκπομπές που μετάνιωσα που πήγα. Για παράδειγμα, σε μια συνέντευξη με τον Γρηγόρη Αρναούτογλου. Το μετάνιωσα. Μια χαρά όσοι πάνε. Και εγώ πήγα, δηλαδή. Απλώς δεν υπήρχε σημείο επαφής γιατί ο άνθρωπος δεν με γνώριζε καν. Δηλαδή, δεν ήξερε καν ποιος είμαι και τι κάνω. Ήταν πολύ αμήχανο. Και εγώ ένιωσα αμήχανα. Αλλά υπήρχαν άλλες στιγμές, με το κίνημα του MeToo, για παράδειγμα, που υπήρχε λόγος, νομίζω, να βγω σε τέτοιες εκπομπές.
Ανήκεις σε μια νέα γενιά καλλιτεχνών που εκτίθενται και που αυτό το θεωρούν αυτονόητο. Νιώθεις να σου έχει στοιχίσει;
Θέλω να είμαι ειλικρινής. Έχει θετικά, έχει και αρνητικά. Λέμε τα αρνητικά μονίμως και αποτρέπουμε τον κόσμο να βγαίνει να μιλάει και να εκφράζεται. Έχει αρνητικά, βέβαια, γιατί εκτίθεσαι σε μια κοινωνία που πρέπει να τα έχεις με όλους καλά για να έχεις δουλειές, για να σε παίρνουν, να είσαι αρεστός ανεξάρτητα από τη δουλειά σου. Πολλές φορές σε επιλέγουν επειδή είσαι ο «καλός συνεργάτης» που δεν θα πει τίποτα, που θα είναι πάντα εκεί χωρίς να διαφωνεί. Εγώ δεν είμαι από αυτούς. Κάποιοι, λιγότεροι βέβαια, θέλουν προσωπικότητες που δεν μασάνε τα λόγια τους, που παίρνουν θέση.
Άρα, δεν έχει υπάρξει μόνο εμπόδιο;
Θα ήμουν άδικος αν το έλεγα αυτό. Πολύς κόσμος μπορεί να μην με έχει δει σε κάποια παράσταση, αλλά να έχει διαβάσει κάτι που έγραψα. Ένα άρθρο ή κάποια ποστ στο facebook, κάποια συνέντευξή μου, κάποια δημόσια τοποθέτησή μου και να με έχει εκτιμήσει. Πολλές φορές με έχει σταματήσει κόσμος στοΝ δρόμο επειδή έχει διαβάσει κάτι το οποίο έγραψα ή είπα. Ξέρεις, εμένα μου αρέσει πολύ να αυτοσαρκάζομαι και να αναιρώ την εικόνα μου. Όχι την εξωτερική. Το τι βγαίνει προς τα έξω. Μου φαίνεται λίγο γελοίο όλο αυτό που συμβαίνει με τους καλλιτέχνες της γενιάς μου, που προβάλλουν μονίμως ένα lifestyle. Κατάντησαν οι ηθοποιοί να είναι διαφημιστές και όχι ηθοποιοί. Το θεωρώ γελοιότητα όλο αυτό που γίνεται στα social media, που παρουσιάζουμε μία τόσο «υπέροχη ζωή». Κοιτάξτε τι ωραία που περνάμε, σε τι ωραία ξενοδοχεία πηγαίνουμε, τι προϊόντα πίνουμε και τι ωραία ρούχα φοράμε. Όλο αυτό είναι μια βλακεία. Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν καταλαβαίνουν ότι το σύστημα εκμεταλλεύεται την εικόνα των ηθοποιών και των καλλιτεχνών με σκοπό να πουλήσει προϊόντα. Πρέπει να παρθεί μια απόφαση. Είσαι ηθοποιός ή διαφημιστής; Γιατί άμα είσαι διαφημιστής, είναι άλλο επάγγελμα.
Βιοπορίζεσαι από αυτή τη δουλειά;
Βιοπορίζομαι δεκατρία χρόνια. Από όταν τελείωσα τη σχολή. Έχω, όμως, φτιάξει ένα μικρό ξενοδοχειάκι στην Εύβοια, το οποίο μου έχει δώσει μια ανεξαρτησία σε σχέση με την ανασφάλεια του ηθοποιού. Γιατί ο ηθοποιός είναι συνεχώς άνεργος και ψάχνει για δουλειά. Αυτό μου έχει δώσει μια βάση σταθερή για να ζω τη φαμίλια μου και πλέον μπορώ και είμαι πιο άνετος στις συνεργασίες μου.
Άρα, έχεις την πολυτέλεια των «όχι» πια;
Ναι, μπορώ να πω ότι πλέον την έχω την πολυτέλεια του «όχι».
Μπορείς να φανταστείς τη ζωή σου χωρίς να είσαι ηθοποιός;
Μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς να κάνω τίποτα, μόνο με τα παιδιά μου και τη σύντροφό μου. Τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή μου είναι η γυναίκα μου και τα παιδιά μου. Όλα τα άλλα μπορώ να τα αφήσω ανά πάσα στιγμή για αυτούς. Επομένως, δεν μπορώ να πω ότι αν δεν κάνω θέατρο θα πεθάνω ή ότι δεν μπορώ να κάνω χωρίς το θέατρο. Και το θέατρο μπορεί να κάνει χωρίς εμένα. Εγώ το κάνω επειδή πραγματικά μ’ αρέσει. Είναι ένας τρόπος για να εκφράζομαι και όσο περνούν τα χρόνια, μου αρέσει ακόμα περισσότερο η διαδικασία πάνω στη σκηνή. Πιο παλιά ήταν περισσότερο βάρος. Υπήρχαν μεγάλη ανασφάλεια και απειρία. Όσο περνάει ο καιρός, αρχίζεις και πατάς καλύτερα στα πόδια σου και πλέον το ευχαριστιέμαι πολύ.
Πιστεύεις ότι ματαιώθηκε ο αγώνας για το Προεδρικό Διάταγμα;
Δεν ματαιώθηκε ο αγώνας. Σύρθηκε η κεντρική πολιτική επικαιρότητα από τις κινητοποιήσεις που κάναμε. Έγινε το ζήτημά μας κεντρικό πολιτικό θέμα σε μια κυβέρνηση που έχει αποδείξει πόσο εχθρική είναι απέναντι στον Πολιτισμό. Είναι από μόνο του μια νίκη του κινήματος, των σπουδαστών και των επαγγελματιών του κλάδου. Είναι μια νίκη που βγήκε ο πρωθυπουργός και σύρθηκε σε μια ανακοίνωση, που προφανώς δεν μας κάλυπτε, αλλά αναγκάστηκε να εξαγγείλει συγκεκριμένα μέτρα για τις σχολές, την ίδρυση πανεπιστημίου παραστατικών τεχνών, ακόμα και κάποια μισθολογικά σε σχέση με το Δημόσιο. Κερδήθηκαν κάποια πράγματα. Δεν είμαι από αυτούς που θέλω μόνο να γκρινιάζω, θέλω και να κερδίζω. Δεν έχει νόημα συνεχώς να θυματοποιούμαστε. Η πολιτική είναι ανταγωνισμός. Κάτι κερδίζεις, κάτι χάνεις. Αν θες να μπεις σε αυτό το κομμάτι, πρέπει να ξέρεις τι θα παρουσιάσεις σαν νίκη και κέρδος. Γιατί αν λέμε πως δεν καταφέρνουμε τίποτα, πάμε σπίτια μας. Κάτι κερδίσαμε. Δεσμεύτηκε όλη η αντιπολίτευση ότι σε περίπτωση που εκλεγούν θα υλοποιήσουν τα αιτήματά μας. Και αυτό είναι νίκη. Όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί κάλεσαν τους συνδικαλιστές του σωματείου μας, σπουδαστές δραματικών σχολών στα γραφεία τους. Και αυτό είναι νίκη. Η εμπειρία που απέκτησαν τα νέα παιδιά με τις καταλήψεις και αυτό είναι νίκη. Πορείες, κινητοποιήσεις, συνελεύσεις, οι ζυμώσεις που γίνανε, όλα αυτά είναι νίκες του κινήματος.
Γιατί τόσες καταγγελίες μόνο στον χώρο του θεάτρου και όχι στο τραγούδι, για παράδειγμα;
Σε εμάς είναι πιο εύκολο να συμβεί γιατί μέσα από τις πρόβες αποκτάς μια σχέση που μπορεί να γίνει χειριστική. Δεν είναι το θέατρο. Το θέατρο είναι αυτό που συμβαίνει δύο ώρες πάνω στη σκηνή μεταξύ του κοινού και των ηθοποιών. Αυτό είναι το θέατρο. Η διαδικασία είναι το θέμα επειδή στην Ελλάδα δεν υπάρχει πλαίσιο. Καθένας κάνει ό,τι του καυλώσει, δεν υπάρχει ένας κοινός κώδικας. Τελειώνεις μια σχολή, σου λένε πήγαινε σε μια ακρόαση, πας, χτυπάς το κουδούνι, μπαίνεις μέσα. Φαντάσου μια κοπέλα 21 χρονών. Μπαίνει μέσα, λέει ο σκηνοθέτης: «Πολύ ωραία, μπορείτε, σας παρακαλώ, να βγάλετε τα ρούχα σας γιατί θα έχει γυμνό;». Τι να πεις εκεί; Είναι μια ανεξέλεγκτη διαδικασία. Έχουμε πολλούς σκηνοθέτες που είναι κακοποιητικοί. Όχι κατ’ ανάγκη σεξουαλικά. Έχουν κακοποιητική συμπεριφορά. Τις δικές τους ανασφάλειες, τα δικά τους κενά τα βγάζουν στους ηθοποιούς. Όχι μόνο στους νέους, αλλά και σε μεγαλύτερους. Έχω δει σε πολλές παραστάσεις να φέρονται άσχημα και να ξεφτιλίζουν ανθρώπους, και να μην μπορούν να παίξουν. Δεν έχουν όλοι τη δύναμη να το αναγνωρίσουν και να φύγουν από τη δουλειά. Πάρα πολλοί έχουν μείνει σε τέτοια εργασιακά περιβάλλοντα που μετά τους δημιούργησαν προβλήματα ψυχολογικά και το έριξαν στα ψυχοφάρμακα. Από ανθρώπους που ήταν κακοποιητικοί λόγω θέσης και εξουσίας.
Σε έχουν προσεγγίσει κόμματα για να κατέβεις υποψήφιος;
Ναι. Ενώ δεν το σκεφτόμουν καθόλου και ενώ δεν θα ήθελα να ασχοληθώ σε επίπεδο κεντρικής πολιτικής, δηλαδή σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, νομίζω σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης ενδεχομένως θα ασχολιόμουν. Κάπως εκεί πέρα διακρίνω ότι ίσως υπάρχει ένα μικρό πεδίο που θα μπορούσε κάποιος σαν και μένα που δεν θέλησα ποτέ να κάνω καριέρα ως επαγγελματίας πολιτικός, αλλά ως ερασιτέχνης και ως πολίτης, κάπως θα μπορούσε να συνδράμει. Το σκέφτομαι, ναι. Εκεί νομίζω θα μπορούσα να έχω έναν λόγο ο οποίος να αποτυπωθεί σε έργο πιο άμεσα. Αυτό το άμεσο με ενδιαφέρει πολύ. Σε ό,τι κάνω θέλω να έχει άμεσα αποτελέσματα. Σε οποιαδήποτε δραστηριότητα της ζωής μου. Είναι στοιχείο του χαρακτήρα μου, αλλιώς μετά βαριέμαι και το αφήνω.
