Η ΑΥΓΗ της Κυριακής ανοίγει τη συζήτηση για το παρόν και το μέλλον του ραδιοφώνου με αφορμή ένα «χειροποίητο» ντοκιμαντέρ της μουσικής παραγωγού Όλγας Λασκαράτου που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, σε αθηναϊκές αίθουσες και στις 14 Μαΐου θα μπορούμε να το παρακολουθήσουμε στο Ωδείο Τέχνης Φακανά στο Μοσχάτο, στις 8 μ.μ. «Μια φωνή μέσα στη νύχτα», ένα ντοκιμαντέρ για τις ανύπαρκτες πλέον ανθρώπινες φωνές του ραδιοφώνου, που εξαϋλώθηκαν από τις μηχανές των playlists. Η οικονομική κρίση «μόλυνε» και τα ερτζιανά, κι έτσι μετά το 2012 άρχισαν οι απολύσεις και σίγησαν σταδιακά οι φωνές. Τα κέρδη «έπνιξαν» τις φωνές των μουσικών παραγωγών. Αν ήταν σήμερα ο Γιώργος Παπαστεφάνου ραδιοφωνικός παραγωγός, δεν θα γνωρίζαμε ποτέ τη μαγευτική φωνή του «Καλησπέρα, κ. Έντισον» και τα σχόλιά του…
Νομοτέλεια ή δυστοπική παρένθεση η playlist; Τελειώνει και «πεθαίνει» το ραδιοφωνάκι που είχαμε δίπλα μας στα στρώματα τις νύχτες με σιγανή ένταση, ακούγοντας θέατρο, συζητήσεις, μουσικές και τραγούδια; Τελειώνει το αναλογικό ραδιόφωνο και το μέλλον είναι μόνο οι ψηφιακές μουσικές πλατφόρμες; Μπορούν οι «μηχανές» να αντικαταστήσουν τις επιλογές των ανθρώπων, που προϋποθέτουν γνώση, αναζήτηση, έρευνα, ακρόαση ζωντανή αλλά και από CD και βινύλια, συζητήσεις με συνθέτες, τραγουδιστές και στιχουργούς, σύνθεση, φαντασία και μαγεία; Μπορούν οι παραγωγοί να γράψουν ραδιοφωνικό σενάριο σε λίστες που συγκροτούν οι «μηχανές»;
Απαντήσεις στο αν πρόκειται για «τέλος εποχής» αναζήτησαν η μουσική παραγωγός Όλγα Λασκαράτου μαζί με τους συνεργάτες της Χρήστο Τόλη και Άρη Λυχναρά. Τους προβληματισμούς άλλων μουσικών παραγωγών αναζήτησε η ΑΥΓΗ της Κυριακής στη μεταβατική αυτή περίοδο για το ραδιόφωνο.
Μια ιστορία για το ραδιόφωνο
Της
Ολγας Λασκαράτου*
Το «Μια φωνή μέσα στη νύχτα» δεν είναι η αφήγηση της ιστορίας του ραδιοφώνου. Είναι μια ιστορία για το ραδιόφωνο. Συγκεκριμένα, μια στιγμή του μέσα στα πολλά πια χρόνια του. Είναι η κινηματογράφηση εκείνης της στιγμής που μοιάζει να χάνει την ανάσα του, ή έστω τη φρεσκάδα της ανάσας του. Είναι η στιγμή της απότομης μετάλλαξής του σε κάτι άλλο από αυτό που ήταν. Είναι η στιγμή που η δική μου ραδιοφωνική γενιά πέρασε από μια εποχή σε μια άλλη. Είναι η στιγμή που το ελληνικό μουσικό ραδιόφωνο αποφάσισε να μιμηθεί ένα παγκόσμιο μοντέλο που λέγεται playlist. Με άλλα λόγια, να γίνει μια επικερδής επιχείρηση - ή ακόμα πιο επικερδής.
Οι λίστες είναι πολύ αγαπητές και ίσως αρκετά βοηθητικές σε χώρες με μεγάλο πληθυσμό, για να μπορούν να συσπειρώνουν το κοινό τους μεταδίδοντας αυτό που λέμε «επιτυχίες». Έτσι ξεκίνησε η playlist στην Αμερική και πέρασε σχεδόν σε όλα τα μουσικά ραδιόφωνα του κόσμου, έχοντας βασικά χαρακτηριστικά τη μετάδοση γνώριμων ακουσμάτων και την όσο πιο διακριτική παρουσία του ραδιοφωνικού παραγωγού, που συνήθως είναι κάτι σαν διασκεδαστής ή σαν ένας εκφωνητής άσχετων με τη μουσική θεμάτων. Τα ραδιόφωνα με αυτό το μοντέλο εξασφάλισαν τη σιγουριά τους και την ησυχία τους, με τον απόλυτο έλεγχο του μεταδιδόμενου υλικού, αφού όλα τα επιμελείται ένας άνθρωπος, που συνήθως είναι ο διευθυντής του σταθμού, στο πρόγραμμα του υπολογιστή του, επομένως οι παραγωγοί δεν έχουν δικαίωμα να επιλέγουν τι μεταδίδουν, και κυρίως εξασφαλίστηκε ο καταπληκτικά περιορισμένος αριθμός ραδιοφωνικών παραγωγών που καλύπτουν μεγάλες εκπομπές σε διάρκεια και το πρόγραμμα των σταθμών τελειώνει νωρίς το βράδυ τις καθημερινές, ενώ τα σαββατοκύριακα παίζουν μόνο λίστες. Αυτή είναι η λειτουργία της playlist εν συντομία, που, περισσότερο αναλυτικά όμως και με τις προεκτάσεις και τις επιπτώσεις που έχει επιφέρει στον τρόπο ακρόασης και επικοινωνίας της πληροφορίας της μουσικής και του τραγουδιού, περιγράφεται στο ντοκιμαντέρ.
Αυτή την κάπως αμήχανη και χωρίς χάρη στιγμή θέλησα να καταγράψω συζητώντας με συναδέλφους μου, με καλλιτέχνες, με ανθρώπους της δουλειάς μας αλλά και με επιστήμονες. Λέω αμήχανη γιατί τώρα βρισκόμαστε σε ακόμα μία κρίσιμη στιγμή, που το ραδιόφωνο καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της ψηφιακής πραγματικότητας έχοντας χάσει ήδη τον χαρακτήρα του, αυτόν που το έκανε να ξεχωρίζει από όλα τα άλλα ΜΜΕ. Είναι σαν να γύρισε την πλάτη στο κοινό. Και λέω χωρίς χάρη, γιατί όταν η ανθρώπινη φωνή αποστερείται την ελευθερία τής φαντασίας και του ονείρου, στεγνώνει και μαραζώνει. Το ραδιόφωνο ξεχώρισε και αγαπήθηκε ως μέσο πολλών μόνων ανθρώπων που αποζητούσαν την ένωση.
* Η Όλγα Λασκαράτου είναι μουσική παραγωγός και παραγωγός του ντοκιμαντέρ «Μια φωνή μέσα στη νύχτα»
Για το μουσικό -και όχι μόνο- ραδιόφωνο
Του
Αλέξη Βάκη*
Οταν το μακρινό 1983-1984 ακούστηκε πρώτη φορά το σύνθημα για «ελεύθερη», δηλαδή όχι αποκλειστικά κρατική, ραδιοφωνία, στην αρχή είχε λίγους υποστηρικτές: το ΚΚΕ Εσωτερικού και τον Ρήγα Φεραίο, το περιοδικό ΑΝΤΙ, τους φοιτητές του Παντείου και μερικούς ακόμα. Όμως γρήγορα το αίτημα εξαπλώθηκε παντού. Και τον Μάιο του 1987 άρχισαν να εκπέμπουν οι δύο πρώτοι ιδιωτικοί/δημοτικοί σταθμοί, ο 9,84 και το Κανάλι Ένα, της Αθήνας και του Πειραιά αντίστοιχα. Μέσα στη γενική ευφορία και στις ελπίδες για μια μπάντα των FM στην υπηρεσία της πολυφωνίας, δύσκολα μπορούσε κανείς τότε να φανταστεί το σημερινό τοπίο. Η πρώτη φάση, με ραδιόφωνα «γενικής» φύσεως, ενημερωτικά και ψυχαγωγικά μαζί, εγκαταλείφθηκε ως ασύμφορη. Είναι κάμποσα χρόνια τώρα που ζούμε στην εποχή της εξειδίκευσης: ακούς άλλο ραδιόφωνο για τις πολιτικές ειδήσεις, άλλο για τα αθλητικά, άλλο για να… προσευχηθείς και άλλο για να απολαύσεις τη μουσική της αρεσκείας σου.
Πέραν, βεβαίως, του ότι κανείς σχεδόν δεν ακούει μόνο ένα είδος μουσικής, αυτό το «της αρεσκείας σου» σηκώνει αρκετή συζήτηση. Διότι, παράλληλα με την ύπαρξη των πρώτων αμιγώς μουσικών ραδιοφώνων, φάνηκαν και οι κραυγαλέες αδυναμίες τού εν λόγω μοντέλου: στο παλιό Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ, π.χ., μπορούσες να ακούσεις πολύ μεγαλύτερο εύρος τραγουδιών από τα εξειδικευμένα ραδιόφωνα του ελληνικού ρεπερτορίου, που η γκάμα τους ολοένα και συρρικνωνόταν. Για να φτάσουμε στη σημερινή κατάσταση με τις playlists, όπου ένα ραδιόφωνο μπορεί να χτυπήσει νούμερα ακροαματικότητας μεταδίδοντας μόνο 400 έως 1.000 τραγούδια συνολικά. Τα οποία επιλέγονται προσεκτικά από κάποιους τύπους, υποτίθεται «αντιπροσωπευτικά δείγματα» του μέσου ακροατή, περνιούνται στον υπολογιστή και παίζονται ανακυκλούμενα. Όλα αυτά τα λέει πολύ καλά το ντοκιμαντέρ της Όλγας.
Δεν θα συζητήσω, λοιπόν, το πόσο εφιαλτικό είναι να σου επιβάλλει κάποιος να ακούς καθημερινά τα ίδια και τα ίδια 400 τραγούδια, ιδίως αν σκεφτείς πόση μουσική που παράγεται γύρω σου δεν ακούγεται ποτέ, σαν να έχει… λέπρα. Θα ήθελα όμως να θέσω ένα -φιλολογικό εντέλει;- ερώτημα: αν αυτοί οι φωστήρες των ραδιοφώνων της playlist έπαιρναν μια μέρα στα χέρια τους μια σοβαρή έρευνα που να έλεγε ότι το μεγάλο κοινό θέλει πια να ακούει κλασική μουσική, free jazz και Νίκο Μαμαγκάκη π.χ., θα προχωρούσαν άραγε σε μια ανάλογη τροποποίηση των ρεπερτορίων τους; Πιστεύω ότι η απάντηση είναι μονολεκτική. Όχι. Συνειδητά μας ταΐζουν σκουπίδια διότι θέλουν να μας ταΐζουν σκουπίδια. Είναι εχθροί μας και ως τέτοιους πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε. Για να το πω αλλιώς, η playlist σκοτώνει τη μουσική.
* Ο Αλέξης Βάκης είναι μουσικός παραγωγός στον ρ/σ 105,5 Στο Κόκκινο
Όλα για το χρήμα
Του
Κώστα Θωμαΐδη*
Είναι η πρώτη φορά που μια κινηματογραφική ταινία-ντοκιμαντέρ ασχολείται με το ραδιόφωνο στις μέρες μας. Τίτλος, «Μια φωνή μέσα στη νύχτα», εμπνευσμένος από εκπομπές παλιές, εκπομπές που αγαπήσαμε, εκπομπές που τροφοδότησαν τη φαντασία μας, μας μάγεψαν, μας μύησαν στη μουσική, στους στίχους, στην ποίηση, στην ομορφιά και στη δύναμη της Τέχνης. Θέμα η playlist και οι επιπτώσεις που έχει ή, αν θέλετε, πώς αλλοιώνει/καταστρέφει το αγαπημένο μέσο επικοινωνίας αφαιρώντας του τη ζωντάνια και την ψυχή του. Άναρχο μουσικά, κάτι σαν το παλιό juke box, το χθεσινό iPod.
Παλιότερα οι φιλόμουσοι έφτιαχναν με μεράκι κασέτες και αργότερα CD με αγαπημένα τους τραγούδια. Τα «έπλεκαν» με τη δική τους αισθητική, με τη δική τους άποψη, ανθρώπινα, ευαίσθητα. Ήταν μικρές εκπομπές, μικρές μουσικές ιστορίες με σενάριο. Στους ραδιοφωνικούς σταθμούς των playlists ένα computer έχει τον πρώτο λόγο στην επιλογή του υλικού μέσω στοιχείων όπως το tempo, ο ρυθμός, ο ήχος και η διάθεση - με το ζόρι «ευχάριστη». Το αποτέλεσμα, τραγούδια ατάκτως ειρημένα. Ο χαρακτήρας, η ουσία του ραδιοφώνου μέρα με τη μέρα αλλάζει, έχει σταματήσει να υπάρχει η δημιουργική σχέση ραδιοφωνικού παραγωγού και ακροατή.
Στις απόψεις που καταγράφηκαν από την Όλγα Λασκαράτου, κοινός παρονομαστής είναι η αλλοίωση ενός μέσου επικοινωνίας που στέκεται δίπλα μας δεκαετίες τώρα, φέρνοντας τη μαγεία της μουσικής στην καθημερινότητά μας. Το μουσικό-playlist ραδιόφωνο βέβαια αποφέρει περισσότερα κέρδη, μιας και οι σταθμοί λειτουργούν με τρεις ή τέσσερις παραγωγούς μόνο.
Ολα για το χρήμα. Σ’ αυτό το ραδιοφωνικό τοπίο οι ακροατές εκπαιδεύονται, ερήμην τους, σε έναν τρόπο ακρόασης που ενδεχομένως οδηγεί στη διάσπαση της προσοχής τους και στη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας ευρείας αντίληψης στη μουσική δημιουργία. Στις playlists δεν υπάρχουν προτάσεις, δεν υπάρχει η φωνή που συντροφεύει.
Σκέψεις για το ραδιόφωνο που ονειρευόμαστε στον 21ο αιώνα με βοηθό και την τεχνολογία και τη ραγδαία εξέλιξή της. Δημιουργικό και προπάντων ανθρώπινο. Τελειώνοντας το σημείωμα, να αναφέρουμε τη δημόσια και τη δημοτική ραδιοφωνία, που προσφέρουν ποιότητα ακρόασης. Επίσης και τις ελάχιστες μουσικές εκπομπές κάποιων ειδησεογραφικών σταθμών.
* Ο Κώστας Θωμαΐδης είναι μουσικός παραγωγός στο Δεύτερο Πρόγραμμα στους 103,7
Μόνο το ραδιόφωνο μπορεί να στηρίξει τη μουσική
Του
Ακη Εβενη*
Στις μέρες μας περισσότερο αναφερόμαστε στα πολλαπλά μέσα μετάδοσης περιεχομένου που υπάρχουν στη διάθεσή μας και λιγότερο στη φιλοσοφία για τον σχεδιασμό παραγωγής περιεχομένου, η οποία είναι αυτή που εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Οσον αφορά την αρμοδιότητα της ραδιοφωνικής παραγωγής, δίπλα από τα συστήματα μετάδοσης στις συχνότητες των SW, ΑΜ και FM προστίθενται οι πλατφόρμες DAB και διαδικτυακές ως νεότερα μέσα αξιοποίησης του παραγόμενου προϊόντος, με δυνατότητα πλέον αρχειοθέτησης αλλά και αναπαραγωγής του περιεχομένου με βούληση από τον ακροατή. Άρα εισήλθαμε σε μια περίοδο κατά την οποία πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τη φιλοσοφία για τον σχεδιασμό ραδιοφωνικών προγραμμάτων καθώς και τον ρόλο του ραδιοφωνικού παραγωγού για τη δημιουργία ενός πιο απαιτητικού και εμπλουτισμένου περιεχομένου.
Πλέον θεωρώ πως οι διοικούντες τα ΜΜΕ δεν μπορούν να βλέπουν το ραδιόφωνο ως φτωχό συγγενή, διότι εισήλθε στον κόσμο των πολυμεσικών εφαρμογών. Έχει τη δυνατότητα χρήσης εικόνας, κειμένου και ηχητικού περιεχομένου με διαφορετικό τρόπο παρουσίασης και έγκειται σε έναν άλλον, απόλυτα εξειδικευμένο τομέα του μέσου το πώς θα σχεδιαστεί η παρουσία του περιεχομένου στις ψηφιακές πλατφόρμες.
Ως προς το μουσικό ραδιόφωνο, να πω ότι επιτελεί έναν πολύ σοβαρό σκοπό. Είναι το μοναδικό μέσο το οποίο δύναται να στηρίξει τη μουσική δημιουργία σε καθημερινή, εικοσιτετράωρη βάση, κάτι που δεν κατάφερε η TV - θυμίζω την αποτυχία του mTV. Οι καλλιτεχνικοί δημιουργοί και οι ερμηνευτές χρειάζονται την υποστήριξη των ραδιοσταθμών δίχως αποκλεισμούς και περιορισμούς της καλλιτεχνικής έκφρασής τους. 12ος Πίθηκος, LEX, Μιθριδάτης και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες από την ελληνική σκηνή του hip-hop/rap καθώς και εκείνοι που πειραματίζονται με τη δημώδη παραδοσιακή μουσική δεν μπορούν να είναι εκτός καθημερινής ραδιοφωνικής μετάδοσης. Η μουσική, εκτός από διασκέδαση, είναι και κάτι πολύ βαθύτερο και οι υπεύθυνοι των ραδιοσταθμών οφείλουν αφουγκράζονται τις μεταβολές των μουσικών ρευμάτων και να ισορροπούν σε σχεδιασμό τα προγράμματά τους.
Τα μουσικά ραδιόφωνα δεν έχουν φρεσκάδα. Έχουν εξαντλήσει με τις πολλές και ασυντόνιστες επαναλήψεις τους τη νοσταλγία που θα έπρεπε να έχουμε για το μουσικό παρελθόν μας. Βέβαια, υπάρχει και το χειρότερο στην ακρόαση: η διαρκής επανάληψη των μουσικών διασκευών! Η μουσική δημιουργία βρίθει από νέες παραγωγές, αλλά πόσοι από τους επαγγελματίες συντονισμένα τις παρακολουθούν στην επαγγελματική καθημερινότητά τους;
Ως προς το αν πρέπει να καταργηθούν κάποια συστήματα μετάδοσης, η γνώμη μου είναι ότι πρέπει εκτιμήσουμε την κατάσταση και να ισορροπήσουμε τη χρήση αναλογικής και ψηφιακής τεχνολογίας. Μια νέα τεχνολογία δεν μπορεί να καταργήσει την προηγούμενη αν δεν αποδειχθεί ότι είναι πιο σταθερή από την προηγούμενη. Προς το παρόν, η ψηφιακή τεχνολογία διατηρεί υψηλά ποσοστά αστάθειας, ιδίως μεταφέροντας δεδομένα σε άλλα αποθηκευτικά μέσα. Ενώ, σε μια περίπτωση φυσικών καταστροφών ή ενός ψηφιακού blackout, το αναλογικό ραδιοφωνικό σήμα μπορεί να μεταφέρει την πληροφορία σε μακρινό σημείο του πλανήτη με τη χρήση μιας γεννήτριας ρεύματος, ακόμα και χειροκίνητης.
* Ο Άκης Έβενης είναι μουσικός παραγωγός
