Η ανάλυση του Οιδίποδα Τυράννου από τον Φρόιντ, κυρίαρχη σήμερα, μοιάζει εντούτοις να πάσχει σε ένα τουλάχιστον σημείο της. Ο Φρόιντ είχε μελετήσει τις πρωτόγονες κοινωνίες, στις οποίες ο ανταγωνισμός ανάμεσα στον πατέρα και στον γιο «εξορκίζεται» μέσα από την τοτεμική λατρεία. Όπου η ομάδα (clan) αναγορεύει σε κοινό της πρόγονο ένα ζώο του οποίου η κατανάλωση στο εξής απαγορεύεται, μέσω ενός «ταμπού» που, ανάμεσα σε άλλα, απαγορεύει την αιμομιξία. Ο Φρόιντ, διαβάζοντας τον «Οιδίποδα Τύραννο», διατύπωσε τη θεωρία του «Οιδιπόδειου συμπλέγματος», για να επιστρέψει κατόπιν στην τραγωδία του Σοφοκλή και να την ερμηνεύσει με βάση τη θεωρία του!
Υπάρχει εδώ ένας φαύλος κύκλος, όπως επισημαίνει ο Γάλλος φιλόλογος, ιστορικός και ανθρωπολόγος Ζαν-Πιέρ Βερνάν στη μελέτη του: «Ο Οιδίπους χωρίς σύμπλεγμα». Ανάμεσα σε άλλα, γράφει: «Ως προς τι ένα λογοτεχνικό έργο που ανήκει στον πνευματικό πολιτισμό της Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ. μπορεί να επιβεβαιώσει τις παρατηρήσεις που έκανε ένας γιατρός των αρχών του 20ού αιώνα για τους ασθενείς του; [...] Πράγματι, για τον Φρόιντ η ερμηνεία του μύθου και του δράματος δεν χρειάζεται να αποκρυπτογραφηθούν, διαβάζονται και κατανοούνται εύκολα και η καταφάνερη, με την πρώτη ματιά σημασία τους, δίνει στις ψυχολογικές θεωρίες μια καθολική ισχύ [...] Πού βρίσκεται, όμως, αυτό το νόημα που αποκαλύπτεται τόσο άμεσα στον Φρόιντ; [...] Πρόκειται για φαύλο κύκλο, που δεν θα ήταν φαύλος αν η φροϊδική υπόθεση, αντί να παρουσιάζεται στην αρχή σαν ολοφάνερη ερμηνεία, εμφανιζόταν ύστερα από μια λεπτομερειακή δουλειά ανάλυσης σαν ανάγκη που επιβάλλει το έργο, σαν όρο κατανόησης της δραματικής του διάταξης, σαν εργαλείο αποκρυπτογράφησης του κειμένου...».
Από την πλευρά μου μπορώ να παρατηρήσω ότι η τραγωδία του Οιδίποδα μάς δείχνει τον δρόμο για το ξεπέρασμα της τοτεμικής φάσης ανάπτυξης της κοινωνίας, το πέρασμα από τη δίκη στο δίκαιο και τη νομικά θεσπισμένη κοινότητα. Η ανθρώπινη ευθύνη είναι ακόμα συλλογική και ο Οιδίπους είναι το επιλεγμένο από τους θεούς θύμα μιας θυσίας, για να εξαγοραστεί το χυμένο αίμα άλλων, προηγουμένων θυμάτων. Οι θεοί έχουν αποφασίσει την εξάλειψη της γενιάς του Οιδίποδα εξαιτίας των «αμαρτιών» της. Ο Οιδίπους δεν το ξέρει, αλλά αυτό δεν τον σώζει. Η Αντιγόνη, που έρχεται μετά από αυτόν, εκείνη ξέρει, και γι’ αυτό θα «σωθεί εν θανάτω», σώζοντάς μας. Η διαχείριση της τραγωδίας και ο τρόπος με τον οποίο την προσλαμβάνουμε έχουν άμεση σχέση με την εξέλιξη αυτού που σήμερα ονομάζουμε ακόμη πολιτισμό του ανθρώπου.
Η παράσταση του «Οιδίποδα Τυράννου» στο Από Μηχανής Θέατρο, σε σκηνοθεσία του Θανάση Σαράντου, κίνηση του Πλωτίνου Ηλιάδη, με οδηγό τη θαυμαστή μετάφραση του αείμνηστου Μίνου Βολανάκη, έχει πίσω της πράγματι μια λεπτομερή, κοπιώδη δουλειά ανάλυσης, την οποία επιβάλλει το ίδιο το έργο σαν εργαλείο κατανόησης, όχι σαν μίζερη σκαπάνη αποδόμησής του. Η σκηνοθεσία «τετραγωνίζει τον κύκλο», εντάσσοντας αρμονικά με μαθηματικό σχεδόν κανόνα στην ιταλική σκηνή το αστυνομικό, το ψυχολογικό, το τραγικό, το θυμόσοφο στοιχείο του δράματος, προτάσσοντας έναντι όλων τη λαϊκότητά του.
Οι επτά ηθοποιοί ανταποκρίνονται στους ρόλους και στον συμπυκνωμένο χορό. Η Μάνια Παπαδημητρίου (Ιοκάστη-Τειρεσίας) πιάνει ακέραιη την ουσία και δίνει συγκλονιστικά τους δύο της όμορους ρόλους, χωρίς ρωγμές. Ο Θανάσης Σαράντος σμιλεύει αδρά σε σκληρό υλικό τον μονολιθικό, αλαζόνα άνδρα που αναζητούσε την αλήθεια αλλά προδόθηκε από το μυαλό του. Ο Χριστόδουλος Στυλιανού πλάθει έντεχνα έναν Κρέοντα στους αντίποδες, από μαλακό, πορώδες υλικό. Ο Πάρης Σκαρτσολιάς, Εξάγγελος-χορός, άμεσος και υποβλητικός. Ο Αλέξανδρος Τούντας, Άγγελος-χορός, με ιδιαίτερο υποκριτικό στίγμα. Ο Βαγγέλης Ψωμάς, Θεράπων-χορός, λειτουργικά αφαιρετικός. Ο Νίκος Πολοζιάνης ξεχωρίζει ως Ιερέας-χορός.
Μουσική και ηχοτοπία του Κωνσταντίνου Ευαγγελίδη με το δικό τους αρμόδιο αποτύπωμα. Τα διαχρονικά σκηνικά-κοστούμια της Άσης Δημητρολοπούλου, άρτια αισθητικά και δραματουργικά.
