Κάποιος εκ των Ελλήνων κριτικών που ύμνησαν άνευ ενστάσεων την πολυσυζητημένη ταινία «Tár»* έγραψε ότι ένιωσε πως η Λίντια Ταρ, η κορυφαία διευθύντρια ορχήστρας που υποδύεται μοναδικά η Κέιτ Μπλάνσετ, είναι υπαρκτό πρόσωπο. Και ο λόγος δεν ήταν η ερμηνεία της Μπλάνσετ, που σαρώνει τα βραβεία, αλλά οι λεπτομέρειες γύρω από την περσόνα που έστησε ο Τοντ Φιλντ. Μια εξαιρετικά ταλαντούχα γυναίκα αρχιμουσικός, Αμερικανίδα, προστατευόμενη του Μπερνστάιν, διευθύντρια της κορυφαίας Φιλαρμονικής του Βερολίνου, ανοιχτά λεσβία, παντρεμένη με γυναίκα μουσικό της ορχήστρας, με την οποία έχει ένα υιοθετημένο παιδί. Και χειριστική, αγνώμων, κακοποιητική, αδίστακτη έως ύβρεως.
Ολα τα στοιχεία που έβαλε στη Λίντια Ταρ ο σκηνοθέτης, εκτός από τα θορυβωδώς αρνητικά, συγκεντρώνονται όντως σ’ ένα υπαρκτό πρόσωπο: τη διάσημη Αμερικανίδα μαέστρο Μαρίν Άλσοπ, την πρώτη γυναίκα που διηύθυνε μεγάλη ορχήστρα στις ΗΠΑ (Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης), την πρώτη γυναίκα που διηύθυνε, δύο φορές μάλιστα, το κορυφαίο Last night of the Proms του BBC στο Royal Albert Hall, τη σημερινή διευθύντρια της Φιλαρμονικής της Βιέννης και της Βαλτιμόρης. Η Μαρίν Άλσοπ ήταν επίσης προστατευόμενη του Λέοναρντ Μπερνστάιν, είναι λεσβία, παντρεμένη με γυναίκα μουσικό με την οποία έχει υιοθετήσει ένα παιδί. Σημειωτέον ότι έναν χρόνο πριν την ταινία του Τοντ Φιλντ, το 2021, προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ «The Conductor» της Bernadette Wegenstein για ζωή της Μαρίν Άλσοπ και το πώς κατάφερε να σπάσει το «γυάλινο ταβάνι» και την αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν κάνουν για διευθύντριες ορχήστρας.
Οι ομοιότητες παραείναι πολλές για να θεωρηθούν συμπτώσεις και ήταν λογικό η ταινία να προκαλέσει την αντίδραση της Άλσοπ. Δήλωσε ότι την προσβάλλει ως γυναίκα, ως μουσικό και ως λεσβία. Η αγαπημένη Κέιτ απάντησε ότι σέβεται απολύτως την Άλσοπ, όμως το «Tár» δεν είναι μια ταινία για τη μουσική ούτε για τις γυναίκες, αλλά για την εξουσία.
Το ταβάνι έχει σπάσει;
Το ερώτημα, όμως, γιατί ο σκηνοθέτης επέλεξε για να δείξει την κατάχρηση εξουσίας μια γυναίκα σ’ ένα επάγγελμα όπου οι γυναίκες σπανίζουν και ακόμα αγωνίζονται για να θεωρηθούν ίσες παραμένει. Πόσο μάλλον που στον ανδροκρατούμενο αυτό χώρο, με κορυφαία συνεισφορά και της Μ. Άλσοπ, αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια μια διεθνής πρωτοβουλία, υπό τη μορφή διαγωνισμού, που γίνεται κάθε δύο χρόνια στο Παρίσι και ονομάστηκε επί τούτου La Maestra.
Σε λίγες ημέρες, στις 3 Μαρτίου, θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το ομώνυμο ντοκιμαντέρ που σκηνοθέτησε η Αμερικανίδα, λατινικής και φτωχικής καταγωγής Μάγκι Κοντρέρας, που ήθελε αλλά δεν κατάφερε να γίνει μουσικός. Μιλούν πέντε από τις διαγωνιζόμενες στο La Maestra, μεταξύ αυτών και η Ελληνίδα Ζωή Ζενιώδη. Και η Μ. Άλσοπ φυσικά, που ξαναλέει ότι στην ηλικία των 9 ετών άκουσε πρώτη φορά από τη δασκάλα της του πιάνου ότι οι γυναίκες δεν κάνουν για διευθύντριες ορχήστρας.
Η Ελληνίδα αρχιμουσικός Ζωή Ζενιώδη, με μεγάλη καριέρα στο εξωτερικό, που συμμετείχε στον διαγωνισμό και ήταν στις έξι φιναλίστ, είναι η πιο κατάλληλη να μας μιλήσει γι’ αυτό το θηριώδες και υπέροχο έργο που επιτελεί μια «μαέστρος ή μαέστρα». «Είναι συμβολική η ονομασία του διαγωνισμού για να δηλώσει ότι είναι ένα πλαίσιο όπου οι γυναίκες, οι νέες κυρίως γυναίκες αρχιμουσικοί, μπορούν να έχουν την ευκαιρία τους. Οι φιναλίστ εξασφαλίζουν δυο χρόνια εργασίας σε ορχήστρες στη Γαλλία και αυτό είναι υπέροχο».
Τον διαγωνισμό εμπνεύστηκε η Γαλλίδα αρχιμουσικός Κλερ Ζιμπό, στον οποίο συμμετέχει ενεργά και η Μ. Άλσοπ. «Τη γνωρίζω προσωπικά τη Μαρίν Άλσοπ» λέει η Ζ. Ζενιώδη. «Θα είμαι, μάλιστα, βοηθός της τον Απρίλιο στην Ορχήστρα του Παρισιού. Είναι ο πιο αξιοκρατικός άνθρωπος που γνωρίζω, δεν έχει υπάρξει σε βάρος της καμία κατηγορία για κακοποιητική συμπεριφορά, βοηθάει τις γυναίκες και έχει, μάλιστα, θεσπίσει υποτροφία για γυναίκες μαέστρους».
Και πώς είδε το «Tár» η Ζ. Ζενιώδη; «Εκτός από τις πολλές υπερβολές που συγκέντρωσε στον χαρακτήρα της Λίντια Ταρ, το βασικό που είδα σ’ αυτή τη γυναίκα είναι μια αβυσσαλέα μοναξιά. Και είναι απίστευτα μοναχικός ο ρόλος του μαέστρου, ούτως ή άλλως. Είναι μια θέση μεγάλης δύναμης και ευθύνης. Το στρες είναι τρομερό. Και πρέπει να έχει αντίβαρα ζωής για να γλυκάνεις αυτή τη μοναξιά. Δεν είναι, όμως, μονόδρομος η αυταρχική συμπεριφορά. Οφείλω να πω ότι έχω δει κακοποιητικές συμπεριφορές αλλά σε άνδρες μαέστρους, ποτέ σε γυναίκα».
Εξακολουθεί να υπάρχει η αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν κάνουν για διεύθυνση ορχήστρας; «Το λεγόμενο “γυάλινο ταβάνι” έχει σπάσει, αλλά σε κορυφαίες θέσεις οι γυναίκες είναι ελάχιστες» λέει η Ζ. Ζενιώδη. «Έχουν, βέβαια, μπει πολλές γυναίκες στον χώρο, αλλά θεωρώ ότι είναι περισσότερο λόγω πολιτικής ορθότητας και όχι αξιοκρατικά. Εξάλλου και στην ταινία φαίνεται η καταστροφική δύναμη της πολιτικής ορθότητας με την καταβαράθρωση της Ταρ από τα σόσιαλ μίντια».
Η κακοποιητική πατρίδα
Η Ζ. Ζενιώδη έχει ένα εντυπωσιακό βιογραφικό, ξεκινώντας από το Λονδίνο, όπου έκανε πιανιστική καριέρα και δίδαξε για δέκα χρόνια στο Royal College of Music. Έκανε το διδακτορικό της στη διεύθυνση ορχήστρας στο Μαϊάμι με τον Τόμας Σλίπερ, του οποίου τα έργα ηχογράφησε και ο οποίος υπήρξε ο μέντοράς της, ο άνθρωπος που την παρότρυνε να γίνει διευθύντρια ορχήστρας. «Εμένα δεν με σταμάτησε ένας άντρας, οφείλω να το πω» τονίζει. «Εμένα με ενθάρρυνε ένας άντρας».
Από τότε έχει συνεχή παρουσία σε μεγάλες όπερες του εξωτερικού. Στους «Γάμους του Φίγκαρο» που διηύθυνε στο Όκλαντ της Νέας Ζηλανδίας εισέπραξε τα θερμά συγχαρητήρια της τεράστιας σοπράνο Κίρι τε Κανάουα, που παρακολούθησε την παράσταση. Από την Όπερα του Σικάγο μέχρι το Σίδνεϊ και από τη Σάντα Φε μέχρι την Μπογκοτά, ταξιδεύει ασταμάτητα αποσπώντας θριαμβευτικούς επαίνους. Και μόνο -σωστά το μαντέψατε- στην Ελλάδα δεν την έχουν καλέσει ποτέ! Ούτε η Λυρική επί Κουμεντάκη ούτε καν η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Η αιτία ίσως βρίσκεται στο γεγονός ότι κατόπιν διαγωνισμού η Ζ. Ζενιώδη ανέλαβε τη θέση της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης επί ΣΥΡΙΖΑ. Εργάστηκε μανιωδώς επί οκτώ μήνες, έφτιαξε τον προγραμματισμό του επόμενου έτους, αλλά φευ, η επόμενη χρονιά ήταν έτος Νέας Δημοκρατίας. Η οποία για να ξεφορτωθεί τη Ζωή, επειδή δεν υπήρχε κάτι να επικαλεστεί, ακύρωσε τη θέση με Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου (!) και αφού έδιωξε τη μαέστρο, ξαναδημιούργησε τη θέση και έβαλε έναν εκλεκτό της. Η ανακοίνωση της απόλυσής της, χωρίς καμιά αποζημίωση και χωρίς καν να πληρωθεί για τους οκτώ μήνες, έγινε με τη γνωστή κομψότητα των «αρίστων»: την ημέρα της συναυλίας για την 8η Μαρτίου, όταν γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, που η Ζωή διηύθυνε.
Η Ζ. Ζενιώδη ήθελε να δουλέψει στην πατρίδα της και για έναν επιπλέον λόγο: «Τα διδυμάκια μου ήταν μικρά και δεν ήθελα να ταξιδεύω και να τα αφήνω μόνα τους. Τώρα που μεγάλωσαν, τα παίρνω μαζί μου αν τα ταξίδια είναι μακρινά». Έχει προσφύγει, βέβαια, στη Δικαιοσύνη για τα δεδουλευμένα της, αλλά η πικρία παραμένει ό,τι κι αν αποφασιστεί. Είναι η πικρία όλων των ανθρώπων που διαπρέπουν στο εξωτερικό και η Ελλάδα τους πληγώνει ακατάπαυστα.
* Tár: Δεν είναι τυχαίο το όνομα που έδωσε στην ηρωίδα του ο Τοντ Φιλντ. Tár είναι η ονομασία παραδοσιακού περσικού μουσικού οργάνου, έγχορδου, που θεωρείται ο πρόγονος της κιθάρας. Ο πρόωρα χαμένος σπουδαίος κιθαριστής και συνθέτης Νότης Μαυρουδής εξέδωσε πριν χρόνια το κιθαριστικό περιοδικό Tár, που συνεχίζει την πορεία του ως διαδικτυακό.
