Ο Χάρολντ Μπλουμ έχει πει ότι ο Κόρμακ ΜακΚάρθι είναι ένας από τους τέσσερις μείζονες συγγραφείς της εποχής του μαζί με τον Ντον Ντελίλο, τον Τόμας Πίντσον και τον Φίλιπ Ροθ, θεωρώντας τον «Ματωμένο μεσημβρινό» ως το καλύτερο βιβλίο μετά το «Καθώς ψυχορραγώ» του Γουίλιαμ Φόκνερ. Έπειτα από δεκαέξι χρόνια σιωπής, και ύστερα από ένα βραβείο Πούλιτζερ για τον «Δρόμο», ο ΜακΚάρθι εμφανίζεται με δύο αλληλένδετα μεταξύ τους μυθιστορήματα, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Gutenberg σχεδόν ταυτόχρονα με την Αμερική. Τα μυθιστορήματα μπορούν φυσικά να διαβαστούν και αυτόνομα, αλλά προφανώς πρόκειται για ένα ενιαίο όραμα, καθώς το ένα μυθιστόρημα αλληλοσυμπληρώνει, φωτίζει ή, με κάποιον τρόπο, αναιρεί το άλλο. Πρόκειται για τον «Επιβάτη» και για το «Stella Maris», για τον παθιασμένο εμμονικό έρωτα ανάμεσα σε δύο αδέλφια, τα οποία έχουν λάβει βαριά κληρονομιά από τον πατέρα τους. Κυρίως, όμως, πρόκειται για έργα υψηλής πνοής, καθώς αναμετρώνται με τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα της ζωής σε έναν κόσμο «όπου το κακό δεν έχει εναλλακτικό σχέδιο, είναι ανίκανο ακόμα και να διανοηθεί ότι θα μπορούσε να αποτύχει».
Δύτης διάσωσης
Στον «Επιβάτη» βλέπουμε την ιστορία από την πλευρά του Μπόμπι Γουέστερν∙ αντιθέτως, στο «Stella Maris» κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης είναι η αδελφή του Αλίσια, η πρώτη και μοναδική μέχρι τώρα γυναίκα ηρωίδα του ΜακΚάρθι, ο οποίος λέει ότι «αν οι άνθρωποι που βούτηξαν τον κόσμο σε τέτοια φρίκη ήταν γυναίκες, θα είχαν επικηρυχθεί». Ο Μπόμπι, ιδιοφυής φυσικός, εγκατέλειψε μια πολλά υποσχόμενη καριέρα για να γίνει δύτης διάσωσης. Στην αρχή του βιβλίου τον συναντάμε να βουτάει στον κόλπο του Μεξικού μαζί με τον φίλο του Όιλερ για να ανακαλύψουν ότι από το βυθισμένο Τζέτσταρ λείπει όχι μόνο το μαύρο κουτί, αλλά και ο ένατος επιβάτης. Από κει και μετά το θρίλερ, μαζί και η καταβύθιση του Μπόμπι σε έναν κόσμο παραλογισμού, ξεκινούν. Οι θάνατοι διαδέχονται ο ένας τον άλλον, τα ανεξήγητα γεγονότα πληθαίνουν, ο Μπόμπι απειλείται, μυστηριώδεις άντρες τον καταδιώκουν, σιγά-σιγά χάνει τα πάντα -ακόμη και τη γάτα του-, μένει χωρίς χρήματα, χωρίς σπίτι, χωρίς διαβατήριο. Χωρίς ζωή. Ή, μάλλον, με μια ζωή καθηλωμένη στο δυστοπικό παρόν της. Κατηγορείται για κάτι που δεν γνωρίζει και συγχρόνως ευθύνεται για τα πάντα. Ευθύνεται γι’ αυτή τη βαθιά πληγωμένη ψυχή, την τσακισμένη από την αφοσίωση, γιατί «η οδύνη είναι μέρος της ανθρώπινης κατάστασης και πρέπει να την υπομείνεις. Αλλά η θλίψη είναι επιλογή». Και ο Μπόμπι είναι θλιμμένος μέχρι θανάτου.
Από τη μία υπάρχει η βαριά κληρονομιά, μια και ο πατέρας του ήταν μέλος της ομάδας που ανακάλυψε την ατομική βόμβα. Οι σελίδες όπου περιγράφεται η τραγωδία στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι κόβουν την ανάσα με τη δύναμή τους, καθώς μέσα στη φρίκη του «άυλου μανιταριού» υπήρχε «μια αλήθεια που θα έκανε την ποίηση να σιωπήσει για χίλια χρόνια». Από την άλλη -όπως συμβαίνει σε όλο το έργο του ΜακΚάρθι-, η ψυχοσύνθεση του Μπόμπι είναι αντικαθρέφτισμα της ψυχής της ίδιας της Αμερικής. Εξ ου και οι αναφορές στο Βιετνάμ και στις συνωμοσιολογικές θεωρίες για τη δολοφονία του Κένεντι. Το επίθετο Γουέστερν, άλλωστε, δηλώνει τις προθέσεις του συγγραφέα.
Στο μυαλό των ηρώων
Ομως αυτό που κυρίως πετυχαίνει ο ΜακΚάρθι, παρασέρνοντας μαζί του και τον αναγνώστη, είναι η καταβύθιση στο μυαλό, στις σκέψεις και στα συναισθήματα των ηρώων του. Διαλογικά κομμάτια που διαδέχονται λεπτομερείς περιγραφές, μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα που επί ματαίω περιμένουν απάντηση μας κάνουν κοινωνούς της μοναξιάς, του υπαρξιακού αδιεξόδου και της απελπισίας του Μπόμπι, όπως και της ευφυούς παραφροσύνης της Αλίσια. Τα κομμάτια που συμπληρώνουν την κεντρική πλοκή -με πλάγια γράμματα- μας μεταφέρουν στον παραληρηματικό αλλόκοτο κόσμο της Αλίσια, μέσα στα σκοτάδια του μυαλού της, δίνοντας την εντύπωση πως τα όρια μεταξύ λογικής και τρέλας είναι συγκεχυμένα. Ή, μάλλον, δηλώνοντας ότι μέσα στη λογική φωλιάζει πάντα η τρέλα, και το αντίστροφο.
Ο θάνατος, είτε ως τετελεσμένο μη αντιστρέψιμο γεγονός, είτε ως προσμονή, είτε ως προοπτική -ακόμη και ο θάνατος του δυτικού πολιτισμού ίσως ή, μάλλον, κυρίως αυτός-, διασχίζει από άκρη σε άκρη την πρόζα του ΜακΚάρθι. Η πρώτη παράγραφος του πολυσέλιδου βιβλίου με τον θάνατο της Αλίσια δίνει τον τόνο της αφήγησης. «Είχε χιονίσει ελαφρά τη νύχτα και τα παγωμένα της μαλλιά ήταν χρυσά και κρυστάλλινα, και τα μάτια της ήταν κατάψυχρα και σκληρά σαν πέτρες».
Δεν ξέρω αν βρισκόμαστε μπροστά στο κύκνειο άσμα του ΜακΚάρθι, βρισκόμαστε όμως σίγουρα μπροστά σε ένα αριστούργημα, όπου δεν έχει σημασία η πλοκή, γιατί το μόνο που έχει σημασία είναι το ερώτημα. Ολόκληρη η πρόζα του αυτό είναι: ένα ερώτημα. Η αναζήτηση μιας απάντησης ή, έστω, κάτι «που να θυμίζει θεό».
Η απόλαυση του κειμένου δεν θα ήταν η ίδια δίχως την εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή.
Info
Cormac McCarthy, «Ο επιβάτης»
Εκδόσεις Gutenberg
Μετάφραση: Γιώργος Κυριαζής
Σελίδες: 593
Τιμή: 24 ευρώ
