Η Γεωργία Συλλαίου με το σύντομο μυθιστόρημά της «Ο δικός της καθρέφτης» είναι η απόδειξη πως μπορείς να πεις τα φρικτότερα πράγματα με τον πιο διακριτικό και υπαινικτικό τρόπο. Δίχως να τα ονοματίσεις, αλλά περιγράφοντάς τα με μια ασάφεια που μπορεί να γίνει πιο κοφτερή ακόμη και από την ακριβέστερη αφήγηση. Δεν χρειάζονται τα πολλά λόγια. Δυο - τρεις φράσεις, δυο - τρεις εικόνες και η φρίκη ξεπροβάλλει σαν απειλή. Οι ψηφίδες μπαίνουν η μια δίπλα στην άλλη με μια αργή, τελετουργική διαδικασία, όπου οι λέξεις αποκαλύπτουν πτυχές αλλά επίσης κρύβουν κι άλλες τόσες, μέχρις ότου να δημιουργηθεί εκείνη η μία μεγάλη εικόνα η οποία περικλείει την έκφραση του ανομολόγητου υποχθόνιου Κακού. Του Κακού που κρύβεται πίσω από τις σφαλιστές πόρτες, πίσω από τα σφαλιστά στόματα σε τοξικά επαρχιακά περιβάλλοντα -αλλά όχι μόνο-, τα οποία θαρρείς είναι και τα ίδια που δημιουργούν τα μυστικά, ρίχνοντας γρήγορες λοξές ματιές στα οικογενειακά δράματα. Γιατί σχεδόν πίσω από κάθε δράμα κρύβεται μια στρεβλή οικογενειακή συνθήκη. Λέει η Ερμιόνη: «Η Στελλίτσα ορμούσε μέσα με ενθουσιασμό, σε αντίθεση με εμένα, που πάντα έριχνα μια διερευνητική ματιά στις κλειστές πόρτες. Διαισθανόμουν ότι πίσω από αυτές, μέσα από τις σιωπές και τους ανεπαίσθητους ψιθύρους, θα αποκαλυπτόταν κάποτε το βασίλειο των σκιών, θα ξεπηδούσε σαν αποτρόπαιος γελωτοποιός το Κακό».
Σιωπές και ψίθυροι πίσω από τις κλειστές πόρτες. Αυτό είναι το παρόν που διαμορφώνει τον ψυχισμό των τριών κοριτσιών. Τρία πρόσωπα, αλλά δύο φωνές. Οι πρωτοπρόσωπες φωνές, σαν μέσα από καθρέφτη, όπου οι δύο αδελφές, με τη δική της ματιά η καθεμιά, άρα και τη δική της εκδοχή, μετατρέποντας το ακατόρθωτο σε παιχνίδι που διαρκώς αλλάζει κανόνες, ανασυνθέτουν το παρελθόν προσπαθώντας να το καταλάβουν, ενώ παράλληλα προσπαθούν να ανακαλύψουν τον εαυτό τους μέσα σε αυτό. Και πάντα, παντού, η εμβληματική άπιαστη Νόρα (εκλεκτική συγγένεια με τη Νόρα του Ίψεν;). Χωρίς φωνή η ίδια, χωρίς δική της εκδοχή τής πραγματικότητας. Ένα πλάσμα καμωμένο από τις επιθυμίες, τους ευσεβείς πόθους και τα απωθημένα των άλλων. Αλλόκοτη, απρόσμενη, φευγαλέα. Σαν αστραπή το πέρασμά της από αυτή τη ζωή. Σαν άπιαστο όνειρο που δεν χωρά μέσα σε στερεότυπα. Ένα μήλο της έριδας ανάμεσα στις δύο αδελφές, που το ίδιο δεν θέλησε τίποτα για τον εαυτό του. Γιατί ήταν πάντα ελεύθερη. «Ήταν ελεύθερη, γιατί είχε την ελευθερία της διαίσθησης».
Η Συλλαίου ξέρει πολύ καλά να δημιουργεί γυναικεία πορτρέτα που έχουν τη σφραγίδα της απροσδιοριστίας, του αλαφροΐσκιωτου, του νεραϊδοπαρμένου. Γυναίκες που δεν καλουπώνονται εύκολα, που δεν χωράνε σε αγκαλιές, που φεύγουν όταν και όπως οι ίδιες το θελήσουν. Από τη Νίνα μέχρι τη θλιμμένη Αντιγόνη τού «Εκεί κάτω στον ουρανό» και τώρα με τη Νόρα σκιαγραφεί, πάντα με συγκίνηση και βαθιά ευαισθησία, ψυχισμούς εύθραυστους σαν κρυστάλλινους, αλλά μαζί και δυνατούς. Με μια δύναμη που αντλείται από την προσωπική αδιαπραγμάτευτη ιδιοσυγκρασιακή ματιά τους. Έστω κι αν ακριβώς αυτή η ιδιοσυγκρασιακή ματιά βάζει τη σφραγίδα του τέλους τους.
Ομως όλοι οι χαρακτήρες της Συλλαίου, ακόμη και οι δευτερεύοντες, είναι εξαιρετικά δουλεμένοι. Η Ζωή, η μητέρα της Νόρας, γίνεται το σύμβολο του τσακισμένου ανθρώπου, «μια σπασμένη ομπρέλα», ένα παράδειγμα προς αποφυγήν. Ένας αδύναμος άνθρωπος, που βλέπει, κατανοεί, αλλά αρνείται να δράσει, να προλάβει, να αντιστρέψει. Γιατί δεν μπορεί. Γιατί κάθε ικμάδα θέλησης έχει γίνει ένα με τον φόβο και την υποταγή. Η Συλλαίου δεν την κρίνει, προσπαθεί και κείνη με τη σειρά της να την καταλάβει.
Το πρόσωπο του Κακού όμως δεν πεθαίνει με τον φυσικό θάνατο του δυνάστη. Γιατί το Κακό λειτουργεί διαβρωτικά, ποτίζει τις ψυχές με σύγχυση, αμφιβολίες και ενοχές. Γιατί, όπως έχει πει ο Φώκνερ, «Το παρελθόν δεν είναι νεκρό. Στην πραγματικότητα δεν είναι καν παρελθόν». Το παρελθόν δεν είναι οριστικό, έχει τόσες όψεις όσα και τα πρόσωπα που το απαρτίζουν. Και η τιμωρία του θύτη βιώνεται, με κάποια έννοια, ως τιμωρία και από τα ίδια τα θύματα, τα οποία αναζητούν την εξιλέωση που δεν έρχεται ποτέ. Η Νόρα κι όλα όσα αντιπροσωπεύει «χάνεται μέσα στις θαμπές αντανακλάσεις». Παύει να είναι διεκδικήσιμη. Οι πληγές παραμένουν ανοιχτές.
Ο αναγνώστης καλείται να ενώσει μόνος του τις ψηφίδες, να επιλέξει την ερμηνεία που του ταιριάζει. Δεν υπάρχουν έτοιμες απαντήσεις, είναι κι αυτές τόσες όσες και οι όψεις του Κακού.
Η Συλλαίου, με αυτή την αργή, υπαινικτική, πυκνή, αγωνιώδη αφήγηση, φωτίζει τις σκιές τόσο όσο για να παραμείνουν σκιές. Η απάντηση ίσως να βρίσκεται στις αντανακλάσεις.
Info:
Γεωργία Συλλαίου, «Ο δικός της καθρέφτης»
Εκδ. Πόλις
144 σελ. Τιμή: 14 ευρώ
