Live τώρα    
19°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
16.2°C20.7°C
2 BF 53%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
17 °C
15.2°C17.7°C
1 BF 74%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.0°C18.0°C
2 BF 59%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.9°C15.9°C
0 BF 55%
Ευγενία Μπογιάνου στην «Α» / Το δικαίωμα να ορίζει  η γυναίκα το σώμα της είναι αδιαπραγμάτευτο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ευγενία Μπογιάνου στην «Α» / Το δικαίωμα να ορίζει  η γυναίκα το σώμα της είναι αδιαπραγμάτευτο

Ευγενία Μπογιάνου

«Αυτές» μπορεί να μην έχουν όνομα, έχουν όμως τη δική τους ιστορία. Από την Α μέχρι την Ω, αισθάνονται, βιώνουν, θυμώνουν, αρνούνται, υποτάσσονται, εξεγείρονται. Είναι πολλές. Είναι τόσες εντέλει όσες επέλεξε η συγγραφέας Ευγενία Μπογιάνου προκειμένου να μιλήσει για τη γυναικεία κατάσταση σε μια περίοδο που διαρκώς επανέρχονται στο προσκήνιο πράξεις βίας, συμπεριφορές απαξιωτικές, θεσμικές αποφάσεις σκοταδιστικές.

Τέτοιες που όλες θεωρούσαμε πως τις αφήνει πίσω της η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. «Για ποια ανθρώπινα δικαιώματα μιλάμε, για ποιον πολιτισμό;» αναρωτιέται καθώς συζητάμε. Μόλις έχουμε πληροφορηθεί την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για την κατάργηση των αμβλώσεων. Σαν να βλέπουμε ταινία από ένα θλιβερό παρελθόν.

«Το δικαίωμα να ορίζει η γυναίκα το σώμα της είναι αδιαπραγμάτευτο. Δεν μπορούμε να το αφήσουμε στο έλεος παρηκμασμένων ακροδεξιών νοοτροπιών» λέει η συγγραφέας και ξεχνάμε για λίγο όσα συζητάμε για το βιβλίο της, για τη λογοτεχνία, για την τέχνη της μικρής αφήγησης. Ωστόσο «Αυτές», τα διηγήματα της καινούργιας συλλογής της Ε. Μπογιάννου, που χρωματίζουν τα στάδια της ζωής μιας γυναίκας, φρεσκοτυπωμένες από τις εκδόσεις Πόλις, εξακολουθούν να διεκδικούν το μερίδιό τους στην κουβέντα μας.  Άλλωστε, πέρα από τη γυναικεία τους υπόσταση φέρουν και όλα τα εργαλεία που αντλεί η συγγραφέας από το οπλοστάσιό της για να αναμετρηθεί ξανά με τις υφολογικές και αφηγηματικές τακτικές της φόρμας του διηγήματος.

Υπαινικτική και χαμηλότονη, χωρίς το δεκανίκι του ρεαλισμού, η αφήγησή της τεντώνει τις χορδές του αισθήματος. Χωρίς να διολισθαίνει στον συναισθηματισμό, αντλεί από το παράδοξο για να επισημάνει το επιτακτικά πραγματικό. Για «Αυτές» συζητάμε με την Ε. Μπογιάνου. Πάει να πει για εμάς τις γυναίκες. Με την ελπίδα πως ό,τι δεν ακούγεται από τη φωνή μας να καρφώνεται πό τις λέξεις-πρόκες άξιων γυναικών στο παρόν και το μέλλον.

Ποιες είναι «Αυτές»;

«Αυτές» είναι όλες εμείς και η καθεμία χωριστά. Επιχείρησα να αγγίξω όλα τα ηλικιακά στάδια στη ζωή μιας γυναίκας. Δίχως αυτό να σημαίνει ότι κάποιες από τις καταστάσεις που αναφέρονται στα διηγήματα δεν θα μπορούσαν να αφορούν κάποιον άντρα. Εν γένει τον άνθρωπο με άλλα λόγια. Κάποιες άλλες βέβαια είναι αμιγώς γυναικείες. Είναι καταστάσεις που μόνο μια γυναίκα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει. Ξεκινάω από την παιδική ηλικία τής ανώνυμης ηρωίδας και, διασχίζοντας όλες τις ενδιάμεσες ηλικίες της, καταλήγω λίγο πριν το φυσικό της τέλος επιλέγοντας, ακριβώς για να τονίσω αυτή τη συνθήκη ανωνυμίας, να μην τις ονοματίζω, αλλά να τις προσφωνώ μόνο με τα αρχικά του ονόματός τους.

Ο τίτλος που επέλεξες φαίνεται να εμπεριέχει όλη την απαξίωση που δέχεται αιώνες τώρα το γυναικείο φύλλο, έχει όμως και μια επιθετικότητα.

Αυτό ακριβώς ήθελα να δηλώσω με τον τίτλο. Είναι η δεικτική αντωνυμία «αυτές», όπου δείχνεις κάποιον δίχως να τον ονοματίσεις, αλλά, επίσης, έχει και κάτι το δηκτικό, καθώς αναδεικνύεται όλη η επιθετική, πολλές φορές, απαξίωση με την οποία έχει έρθει αντιμέτωπο ανά τους αιώνες το γυναικείο φύλο στο σύνολό του.

Αλλά, επίσης, βλέποντάς το από την πλευρά του υποκειμένου, των ίδιων των ηρωίδων δηλαδή, νομίζω πως ο τίτλος περικλείει λίγη από την αυθάδεια που τις χαρακτηρίζει. Από την πεισματική και πεισμωμένη άρνησή τους δηλαδή να δουν τον κόσμο με τον τρόπο που τον ορίζουν οι άλλοι.

Πώς ήρθαν στη ζωή σου;

Το βιβλίο γράφτηκε κατά την περίοδο της πανδημίας. Αφορμή ήταν η πικρή διαπίστωση ότι η έμφυλη βία, λόγω των σκληρών και πρωτόγνωρων συνθηκών, είχε αυξηθεί δραματικά. Μου ήρθαν στο μυαλό όλες εκείνες οι γυναίκες που, απομονωμένες ίσως σε ένα ασφυκτικό διαμέρισμα, έρχονται αντιμέτωπες με την οργή και το μένος των «συντρόφων» τους. Σκέφτηκα τη βία, σωματική, ψυχολογική, συναισθηματική, που έχει καθορίσει τη γυναικεία κατάσταση μέσα στον χρόνο και πόσο αυτή μπορεί να εντείνεται λόγω των συνθηκών. Στο βιβλίο, βέβαια, δεν μιλάω τόσο για την κραυγαλέα βία, όσο για την άλλη, την ύπουλη και διαβρωτική, που, πολλές φορές, περικλείεται μέσα στην καθημερινότητα.

Σ’ «Αυτές» από τη μία επιστρέφεις στη μικρή φόρμα, από την άλλη γίνεται εμφανές ότι δοκιμάζεις διαφορετικές εκφραστικές τεχνικές. Οι ηρωίδες σου έδωσαν την κατεύθυνση ή εσύ τις οδήγησες;

Πάντα εσύ οδηγείς τους ήρωές σου. Μπορεί να έχουν έναν βαθμό αυτονομίας, αλλά, στο τέλος, υποκύπτουν στη δική σου θέληση.  Όσον αφορά τους τρόπους έκφρασης, πάντα εκεί δεν παίζεται το παιχνίδι; Μπορεί να έχεις την ιστορία στα χέρια σου, αλλά να μην έχεις την αφήγηση. Προσωπικά «ταλαιπωρούμαι» πολύ έως ότου βρω τον τόνο της αφήγησης. Το ύφος με άλλα λόγια, έτσι ώστε το αισθητικό αποτέλεσμα να δικαιώνει την αρχική πρόθεση. Στις «Αυτές» θέλησα να φύγω από τον ατόφιο ρεαλισμό, έχοντας ένα άνοιγμα στο παράδοξο, επιλέγοντας άλλοτε να προσωποποιήσω τις έννοιες και άλλοτε να δώσω φωνή στα άψυχα.

Ο Χριστόφορος Μηλιώνης έλεγε ότι το μικρό είναι δύσκολο πολύ. Πόσο σε δυσκόλεψε η επιστροφή στο διήγημα μετά το τελευταίο μυθιστόρημά σου;

Ο Χριστόφορος Μηλιώνης ήταν σπουδαίος διηγηματογράφος και φυσικά ήξερε πολύ καλά τι έλεγε. Αγαπώ πολύ το διήγημα.  Άλλωστε από αυτό ξεκίνησα και πάντα σ’ αυτό επιστρέφω.  Ή, μάλλον, είναι λάθος το «επιστρέφω», το σωστότερο είναι ότι δεν φεύγω ποτέ. Η κάθε φόρμα έχει τις δικές της δυσκολίες, αλλά στο διήγημα είναι πιο εύκολο να φανεί η αδυναμία, αυτό που περισσεύει με άλλα λόγια ή αυτό που λείπει. Το διήγημα συγγενεύει περισσότερο με την ποίηση, που είναι η τέχνη της ακρίβειας. Πρέπει να πεις όσο πιο πολλά μπορείς με όσο το δυνατόν πιο λίγα λόγια και να αφήσεις ευδιάκριτο στίγμα. Δεν το λες κι εύκολο…

Ευγενία Μπογιάνου

Γιατί θέλησες να μιλήσεις τώρα για τη γυναικεία κατάσταση;

Τώρα και πάντα. Νομίζω πως πάντα είναι η ώρα να μιλήσεις για τη γυναικεία κατάσταση. Αλλά στις μέρες μας υπάρχει μεγαλύτερη «κινητικότητα», ανοίγουν στόματα, άνθρωποι που ήταν στην αφάνεια έρχονται τώρα στην επιφάνεια και γίνονται ορατοί, πράγματα κρυμμένα κάτω από το χαλάκι βγαίνουν στη φόρα.  Όλα αυτά νομίζω πως ήταν το ερέθισμα.

Θεωρείς ότι η λογοτεχνία έχει ακόμα ανοιχτούς λογαριασμούς με τις γυναίκες;

Και βέβαια έχει. Αλλά βλέπω επίσης τις γυναίκες συγγραφείς να έχουν πάρει την κατάσταση στα χέρια τους. Διαβάζουμε σπουδαία βιβλία από γυναίκες συγγραφείς τόσο εδώ όσο και στο εξωτερικό. Βλέπουμε πτυχές, οπτικές και ευαισθησίες από ανθρώπους που έχουν βιώσει στο πετσί τους τους αποκλεισμούς και καταφέρνουν να μετουσιώσουν το τραύμα σε τέχνη.

Πιστεύεις στη γυναικεία λογοτεχνία, στη γυναικεία γραφή;

Πιστεύω στην καλή λογοτεχνία. Λογοτεχνία είναι το αισθητικό αποτέλεσμα μιας σειράς καταστάσεων, εικόνων, ιδεών και αντιλήψεων. Το βίωμα κάποιες φορές βοηθάει, όπως είπαμε και πριν, αλλά πρέπει να μπορείς να το μετουσιώσεις σε τέχνη. Ο δημιουργός όμως δεν έχει φύλο. Είτε άντρας είτε γυναίκα, πρέπει πρωτίστως να είναι δημιουργός.

Γράφοντας αυτό το βιβλίο, ακούμπησες και σε προσωπικές σου εμπειρίες;

Νομίζω πως πάντα γράφεις και για σένα γράφοντας για κάτι άλλο. Κάποια διηγήματα έχουν βιωματική αφετηρία, κάποια άλλα όχι. Στη μυθοπλασία νομίζω πως συμπλέει, θες δεν θες, το βίωμα με τη φαντασία, το πραγματικό με το επινοημένο, το δικό σου με του άλλου, το ατομικό με το συλλογικό.

Το MeToo σε επηρέασε;

Απαντώντας λίγο αφηρημένα, θα έλεγα πως με έκανε να επανατοποθετήσω το παρελθόν. Να δω το παρελθόν με τα μάτια του παρόντος. Συμπεριφορές και νοοτροπίες που ήταν κάπως καταταγμένες σε ένα «αυτό έτσι είναι» πήραν την πραγματική -τρομακτική μερικές φορές- διάστασή τους.

Πάντα υπήρχε βία εναντίον των γυναικών και σε όλους τους πολιτισμούς. Τι πιστεύεις ότι την κάνει πιο ορατή σήμερα;

Το ότι τα θύματα μπορούν και μιλάνε.  Όχι πάντα και όχι εύκολα, αλλά είναι περισσότερο εφικτό από ό,τι στο παρελθόν.

Είσαι μητέρα τριών παιδιών. Μιλάς στα παιδιά σου γι’ αυτά τα ζητήματα; Είναι εύκολο να ακούσουν; Αναρωτιέμαι πώς αντιμετωπίζεται ριζικά αυτή η κατάσταση.

Τα δύο μεγάλα μου παιδιά είναι ενήλικοι άνθρωποι πια. Ευτυχώς, άνθρωποι με κοινωνικές ευαισθησίες, αλλά και με πολιτική άποψη. Η κουλτούρα διαλόγου που έχουμε καλλιεργήσει μας επιτρέπει να συζητάμε και να ανταλλάσσουμε απόψεις και, τολμώ να πω, πως μάλλον εγώ καταφέρνω να αφουγκραστώ καλύτερα την εποχή λόγω της συναναστροφής μας και όχι το αντίστροφο.

Με την έφηβη κόρη μου όμως είναι αλλιώς. Εκεί χρειάζεται διαρκής ενημέρωση. Οι κίνδυνοι είναι δίπλα μας και είναι πολλαπλοί.

Έχεις βιώσει η ίδια ή υπήρξαν στο περιβάλλον σου περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης;

Ένα από τα πολλά καλά του MeToo είναι ότι μας ώθησε να ανταλλάξουμε εμπειρίες και να συνειδητοποιήσουμε πόσο συχνό είναι το φαινόμενο. Στο πολύ κοντινό μου περιβάλλον έχει υπάρξει περίπτωση σεξουαλικής παρενόχλησης και μάλιστα με το πρόσωπο του κακοποιητή να είναι υπεράνω υποψίας. Αναρωτιέμαι πόσοι «δάσκαλοι» και πόσοι «θείοι» δεν είναι ακριβώς αυτό που δείχνουν, αλλά και πόσες «θείες», για να μην χάσουν τη βολή τους, σφυρίζουν ανέμελα κοιτάζοντας αλλού…

Αναρωτιέμαι πώς διαχειρίζεται κάποια το τραύμα. Η ίδια η κοινωνία στις μέρες μας, που έχει υπάρξει το MeToo, που πολλά στόματα έχουν ανοίξει, πώς θεωρείς ότι αντιμετωπίζει τα ζητήματα έμφυλης βίας;  Έχουμε μάθει ή απλώς εξακολουθούμε να παθαίνουμε;

Το να μπορείς να μιλήσεις, να απευθυνθείς νομίζω πως είναι πολύ σημαντικό. Η απενοχοποίηση επίσης. Ο κακοποιητής έχει πρόσωπο, έχει όνομα και πρέπει να μπορείς να το πεις. Η δικαστική εξουσία, με τις αμφιλεγόμενες αποφάσεις της τελευταία -και αναφέρομαι στην περίπτωση του προπονητή ιστιοπλοΐας-, δεν εγγυάται τη λύτρωση, αλλά δεν υπάρχει κι άλλος δρόμος. Ευτυχώς, έχουν γίνει βήματα στην κοινωνία, όσο κι αν ακόμη είμαστε στην αρχή.

Στο βιβλίο σου μιλάς υπαινικτικά για τη βία εναντίον των γυναικών. Τι αισθάνεσαι ακούγοντας για μια νέα γυναικοκτονία;

Τρόμο και οργή.

Ακούγοντας την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ να απαγορεύσει τις αμβλώσεις, αναρωτιέμαι σε ποια καμπή του ανθρώπινου πολιτισμού βρισκόμαστε. Εσύ τι σκέφτεσαι;

Το δικαίωμα να ορίζει η γυναίκα το σώμα της είναι αδιαπραγμάτευτο. Δεν μπορούμε να το αφήσουμε στο έλεος παρηκμασμένων ακροδεξιών νοοτροπιών. Κι ας φαίνεται ότι στις μέρες μας έχουν τη δύναμη. Η φωνή των γυναικών είναι πάντα πιο δυνατή όπως και η δύναμή τους την ώρα που αγωνίζονται.  Όταν, λίγο καιρό πριν, διάβασα «Το γεγονός» της Ανί Ερνό, όπου με συγκλονιστικό τρόπο εξιστορεί το τραυματικό γεγονός της παράνομης έκτρωσης που έκανε στη Γαλλία του 1963, είχα την ψευδαίσθηση ότι μιλάμε για το παρελθόν.  Ένα αποτρόπαιο μεν, αλλά τελεσίδικα παγιωμένο παρελθόν. Κι έρχεται τώρα η σκοταδιστική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, που ίσως δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει και τόσο, να καταργήσει, μέσα σε μια στιγμή, δικαιώματα κατακτημένα με διαρκείς αγώνες χρόνων και χρόνων. Για να μας υπενθυμίσει ότι τίποτε δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο. Ούτε καν η αυτοδιάθεση. Το παρελθόν εντέλει δεν είναι ποτέ οριστικό. Για ποια ανθρώπινα δικαιώματα μιλάμε λοιπόν; Για ποιον πολιτισμό;

Είναι όμορφο να είσαι γυναίκα. Είναι και εύκολο, ειδικά σε μια περίοδο σαν τη σημερινή, με τις πολλαπλές προκλήσεις, κρίσεις και κινδύνους που αντιμετωπίζουμε;

Είτε άντρας είτε γυναίκα, είναι όμορφο να είσαι άνθρωπος. Δεν είναι εύκολο γιατί, παραφράζοντας τον Αναγνωστάκη, το να είσαι άνθρωπος σημαίνει «διαρκής ευαισθησία». Ωστόσο, το να είσαι γυναίκα είναι ένας διαρκής αγώνας και μια διαρκής αγωνία.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL