Η Marie Ndiaye, γεννημένη το 1967 στο Pithiviers της Γαλλίας από μητέρα Γαλλίδα και πατέρα Σενεγαλέζο, πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη (βραβείο Femina το 2001, βραβείο Concourt το 2009, βραβείο Marguerite Yourcenar το 2020 για το σύνολο του έργου της), υπογράφει με το μυθιστόρημα «Η εκδίκηση είναι δική μου» ένα συγκλονιστικό σκοτεινό ψυχογράφημα, διερευνώντας τη θέση της σύγχρονης γυναίκας και τους κοινωνικούς ρόλους που αυτή καλείται να υπηρετήσει, σε ένα κείμενο ρευστό και «κινούμενο», στο οποίο η κάθε παράγραφος, μέσω της αμφισβήτησης και της σύγχυσης, σχεδόν αναιρεί την προηγούμενη και όπου τα όρια ανάμεσα σε πραγματικότητα, φαντασία και όνειρο είναι δυσδιάκριτα, καθώς η καταφυγή στο παρελθόν -ένα παρελθόν που εμπεριέχει το μέλλον, αλλά και το αντίστροφο- και στα συγκεχυμένα ανακριβή παιχνίδια της μνήμης αδυνατεί να δώσει έστω και την παραμικρή απάντηση. Η αμφιβολία και το διφορούμενο κυριαρχούν. Το ίδιο το κείμενο είναι μια σπουδή στην αμφιβολία, στη σύγχυση και στο διφορούμενο.
Πράξη εκδίκησης;
Στις 5 Ιανουαρίου 2019 ένας άντρας μπαίνει διστακτικά στο γραφείο της δικηγόρου κυρίας Σιζάν -το μικρό όνομα της οποίας δεν αποκαλύπτεται ποτέ, έτσι ώστε να παραμείνει ώς το τέλος μια ανοίκεια αποστασιοποιημένη μυστηριώδης φιγούρα-, της ζητάει να υπερασπιστεί τη γυναίκα του Μαρλίν Πρενσιπό, η οποία, σε μια ακατανόητη αποτρόπαιη πράξη -πράξη εκδίκησης;-, πνίγει τα τρία μικρά παιδιά τους μέσα στην μπανιέρα του σπιτιού τους.
Η παρουσία του Ζιλ Πρενσιπό αναμοχλεύει μια ξεχασμένη παιδική ανάμνηση στην κυρία Σιζάν, όντας σίγουρη πως αυτός ο άντρας είναι εκείνο το έφηβο αγόρι που, τριάντα χρόνια πριν, είχε σφοδρή επίδραση στον ψυχισμό τού τότε δεκάχρονου εαυτού της, με αποτέλεσμα να παίξει καίριο ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής προσωπικότητάς της.
Η ανάμνηση επανέρχεται με τόση βία που είναι σαν να τρώει ένα δυνατό χτύπημα στο μέτωπο. Τρίβει δύο φορές το μέτωπό της μηχανικά, νομίζοντας ότι έχει εκεί μια κρυφή πληγή. Σκηνή που «επαναλαμβάνεται» πολλές σελίδες μετά, όταν βλέπουμε την κυρία Σιζάν, μετά από ένα άγαρμπο πέσιμο στο παγωμένο λιθόστρωτο, να συναντά στο γραφείο της τον Πρενσιπό, έχοντας όντως μία πληγή στο μέτωπό της, που εκείνος, ερμητικά κλεισμένος στον εαυτό του, αδυνατεί να την δει. «Δηλαδή δεν βλέπεις ότι έχω χτυπήσει; Ότι αιμορραγώ;», αναρωτιέται η κυρία Σιζάν, δίχως να ξεστομίζει την ερώτηση.
Η κάθε μία από τις δύο σκηνές, στον παροντικό της χρόνο, προμηνύει ή εμπεριέχει την άλλη. Ακριβώς όπως το δεκάχρονο κορίτσι που κλείστηκε, με την προτροπή της μητέρας του, μέσα στο μοιραίο δωμάτιο παρέα με το έφηβο αγόρι -τι ακριβώς διαμείφθηκε μέσα εκεί;- εμπεριείχε ήδη τη μελλοντική κυρία Σιζάν και όπως αυτή η τωρινή κυρία Σιζάν έχει προκύψει από τη σύγκρουση, τη συνομιλία και εντέλει τη σύνθεση όλων των στιγμών του παρελθόντος.
Μυθιστόρημα γυναικών
Η παρουσία του Ζιλ Πρενσιπό, η πατριαρχία που αντικατοπτρίζεται στο πρόσωπό του, μπορεί να είναι καθοριστική, αλλά το μυθιστόρημα της Ndiaye είναι ένα μυθιστόρημα γυναικών. Ο ταραγμένος ψυχισμός της κυρίας Σιζάν -που με τόση ευφυή λεπτότητα χτίζει λέξη λέξη η συγγραφέας, δημιουργώντας μια υποδειγματικά πολύπλοκη και φευγαλέα μορφή- απηχεί την κρίση στον ψυχισμό και των υπολοίπων, καθώς αυτές υπόκεινται σε στυγνούς, πολλές φορές, κοινωνικούς καταναγκασμούς και σε ποικίλους δυσβάστακτους ρόλους.
Ρόλους που, καμιά φορά οδηγούν στα άκρα. Και αυτός ο μέγας ρόλος της μητρότητας -επιβεβλημένος ή μη, δεν έχει σημασία- πόση βία μπορεί να κρύβει μέσα του; Καθοδηγεί; Μπορεί να γίνει εφαλτήριο για την ανέλιξη και τη χειραφέτηση; Ή, απλώς, κλείνει τα μάτια και το στόμα μπροστά στην κακοποίηση; Κουκουλώνει αιώνες κακοποίησης; Μπορεί να φτάσει ακόμη και στο έγκλημα; Να σκοτώσει ό,τι γέννησε; Αλλά, όταν αυτό συμβαίνει, αν συμβεί, πώς μπορεί να δικαιολογηθεί ένα τέτοιο έγκλημα; Μπορεί να συλλάβει κανείς, στην ολότητα και τη φρίκη του, ένα τέτοιο έγκλημα; Μπορεί να το εξηγήσει; Μπορεί να το δικαιολογήσει;
Μια αόρατη απειλή
Πόσες ζωές και καταστάσεις θηλυκοτήτων διασχίζουν τις σελίδες της Ndiaye. Πόσα ερωτήματα επίσης διασχίζουν τις σελίδες της. Και μαζί μια αόρατη απειλή. Γιατί τίποτα δεν είναι ό,τι φαίνεται. Τίποτα δεν μπορεί να είναι ό,τι φαίνεται. Γιατί, εκτός από την εξωτερική ζωή, υπάρχει και κείνη η μύχια, η εσωτερική. Γιατί η εκδοχή δεν είναι μία, αλλά πολλές. Η Ndiaye σε καλεί να διαλέξεις εκδοχή. Να διαλέξεις οπτική, γνωρίζοντας καλά πως πάντα κάτι θα ξεφεύγει, πάντα κάτι θα παραμένει εσαεί ως αθέτηση, ως προοπτική, ως μυστήριο. Άλλωστε τα σπίτια πάντα γνωρίζουν. Ενίοτε ομολογούν κιόλας.
H Marie Ndiaye γράφει ένα σπουδαίο μυθιστόρημα. Η μετάφραση της Αλεξάνδρας Κωσταράκου είναι υποδειγματική. Συντελεί καθοριστικά στην απόλαυση ενός τέτοιου κομψοτεχνήματος.
INFO
Marie Ndiaye, «Η εκδίκηση είναι δική μου»
Εκδ. Πόλις
Μετάφραση: Αλεξάνδρα Κωσταράκου
264 σελ. Τιμή: 16 ευρώ
