Ο φημισμένος ηθοποιός Άλφρεντ Μολίνα, σε ταινία μικρού μήκους που έχει κυκλοφορήσει από ανεξάρτητη αμερικανική εταιρεία παραγωγής με έμφαση στην κωμωδία, εμφανίζεται ως εξαιρετικά κακότροπος κριτικός θεάτρου για παιδιά. Ως κριτικός πλήρους απασχόλησης, κάνει έρευνα στο πεδίο. Δηλαδή δεν πηγαίνει απλώς σε παραστάσεις που απευθύνονται σε παιδιά, αλλά κάνει κάτι απολύτως κυριολεκτικό και σημασιακά «πυρηνικό».
Παρακολουθεί παραστάσεις στις οποίες οι συντελεστές είναι παιδιά, έχουν ρόλους και συνήθως πρόκειται για παραστάσεις που έχουν ως φυσικό τους χώρο τη σχολική κοινότητα. Εξάλλου το σχολείο είναι η εύφορη περιοχή για τις τέχνες, παρ' όλο που στην ελληνική σχολική πραγματικότητα, οι τέχνες και εν προκειμένω το θέατρο βαίνουν συρρικνούμενες, υπο-αξιολογούνται και σε πολλές περιπτώσεις δεν διδάσκονται καν από τους εξειδικευμένους προς τούτο επιστήμονες - διδάσκοντες.
Στο ολιγόλεπτο ταινιάκι ο Μολίνα, ογκώδης, αυστηρός και με μπόλικο σαρκασμό στον περίπλοκο βρετανικό του στοχασμό, ασκεί την επαγγελματική κριτική χωρίς περιστροφές: μιλάει έξω από τα δόντια στους μικρούς ηθοποιούς για την υποκριτική τους, εντοπίζει τις αστοχίες και τους ερασιτεχνισμούς σε όλα τα επίπεδα, γίνεται αντιπαθής στη σχολική κοινότητα, αλλά, μέσα από τη φαινομενικά εκκεντρική και αυταρχική συμπεριφορά, γίνεται στο τέλος κατανοητός στα παιδιά και ας μην τους «χαρίστηκε» προηγουμένως.
Το χιούμορ είναι διάχυτο, όλοι παίζουν τους ρόλους τους υποδειγματικά και τα παιδιά κερδίζουν επαξίως τα πλάνα, μια και ανα-παριστούν τη συνήθη πραγματικότητα σχολικών παραστάσεων με ισόποσες δόσεις ρεαλισμού, αποστασιοποίησης και αναστοχασμού.
Κριτικός φίλος ή εχθρός;
Άραγε ο κριτικός μπορεί να είναι ο «κριτικός φίλος» και όχι ο συνήθης «εχθρός»; Εξάλλου ο φίλος πρέπει να μπορεί να σου λέει την αλήθεια, όσο δυσάρεστη και αν είναι κάποιες φορές. Ο κριτικός φίλος όμως, για να είναι αυτό που λέει ο όρος (critical friend), χρειάζεται να μπορεί να συνοδοιπορήσει με τον δημιουργό στον οποίο αναφέρεται και να λειτουργήσει βοηθητικά ως πόλος αναστοχασμού και προόδου, επίτευξης του παραστασιακού στόχου με περισσότερη ισορροπία και εκλεπτυσμένες τεχνικές.
Οι παραστάσεις για παιδιά είναι απαιτητικό πεδίο θεατρικής δράσης. Το κοινό είναι «δύσκολο». Δεν κερδίζεται εύκολα σε βάθος χρόνου. Και αυτό το «βάθος χρόνου» κάνει τη διαφορά. Εκεί θα φανεί ποιος έχει επενδύσει πραγματικά στο πεδίο και ποιος απλώς και μόνο το προσεγγίζει τυχοδιωκτικά. Στην άλλη όχθη της θεατρικής παραγωγής για παιδιά, οι παραστάσεις που φτιάχνονται με τα σχολικά υλικά είναι ένας τόπος σχεδόν εξωτικός στα μάτια ενός εξωτερικού παρατηρητή.
Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν ένα σχολικό ανέβασμα, αλλά ο μεγαλύτερος «εχθρός» είναι η κοινοτοπία, η οποία αποτελεί την πλέον επικίνδυνη παγίδα στην προσπάθεια να βρεθεί μια συνισταμένη καλού γούστου που θα αγκαλιάσει το ακροατήριο της σχολικής δράσης. Στην προσπάθεια να προσεγγιστεί το «ωραίο» στο παραστασιακό αποτύπωμα μιας σχολικής γιορτής, το αποτέλεσμα συχνά καταλήγει να είναι άνευρο, χωρίς συγκινήσεις και χωρίς να είναι ικανό να μείνει στη μνήμη των συμμετεχόντων και ιδίως των παιδιών.
Παιδιά με στοχοπροσήλωση
Και όμως, η εμπειρία της πραγματοποίησης μιας θεατρικής παράστασης από παιδιά για παιδιά (η προσωπική της γράφουσας, αλλά και πολλών άλλων συναδέλφων) δείχνει ότι οι ανήλικοι συντελεστές είναι εξαιρετικά δεκτικοί, με στοχοπροσήλωση, με άποψη, σχεδόν «επαγγελματισμό», όταν δεσμευθούν ειλικρινά στον παραστασιακό στόχο. Αναδεύεται η φαντασία τους, κατακάθεται η προγενέστερη γνώση και δημιουργούνται οι συνθήκες για παραγωγική μάθηση, φιλία, διαχείριση κρίσεων - διαπροσωπικών και γνωστικών.
Η κριτική αποτίμηση της δουλειάς αποτελεί μέρος του θεατρικού γεγονότος και αποτελεί κρίσιμη αναστοχαστική μέθοδο στις σχολικές παραστάσεις και στις δράσεις εντός του πλαισίου της θεατρικής αγωγής. Δίνοντας το κίνητρο στα παιδιά να στοχαστούν κριτικά πάνω στη δουλειά τους, εν προκειμένω τη θεατρική, αποκτούν εργαλεία αυτογνωσίας και στοχοθεσίας. Ωριμάζουν και συγκροτούν ομάδα, δεκτική στη μάθηση. Σε μια μάθηση όμως συμπεριληπτική, συνδυαστική των επιστημών και των τεχνών. Σε ένα πεδίο δηλαδή όπου το σχολείο χρησιμοποιεί το θέατρο όχι ως καλολογικό στοιχείο, όχι σαν «εορταστικό κέρασμα», αλλά ως κριτικό εργαλείο, ως μαθησιακή μέθοδο και ως μέσο ψυχοκοινωνικής ωρίμασης και ομαλής ένταξης μελλοντικά στην κοινωνία των ενηλίκων.
Αλλαγή νοοτροπίας
Αν όλα τα παραπάνω φαίνονται «ψιλά γράμματα» κατά καιρούς στην πολιτιστική πολιτική και στην εκπαιδευτική πολιτική, η πραγματικότητα είτε με τη σκληρότητα μέσα στις σχολικές κοινότητες είτε με τις κυψέλες σχολικού πολιτισμού επισημαίνουν είτε δυσάρεστα είτε ευχάριστα το προφανές: η τέχνη στο σχολείο και η θεατρική τέχνη ειδικά οδηγεί στην κρίση, δηλαδή στην ολοκληρωμένη διατύπωση θέσης, στην αλλαγή προτύπων. Αυτή την αλλαγή εξάλλου υπερασπίζεται ευφυώς γκροτέσκα και εύστοχα ο Μολίνα στον ρόλο του στριμμένου κριτικού. Την αλλαγή της νοοτροπίας του σχολικού θεάτρου, που από επιφανειακό και στιγμιαίο είναι κρίσιμο να γίνει πλέον ουσιαστικό και συνεχώς παρόν.
