Ο Τζον Κράξτον υπήρξε ένας πολυσχιδής εικαστικός καλλιτέχνης. Επιχείρησε να συνδέσει τους ήρωες των μύθων με τους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους που γνώρισε στην πολύχρονη παραμονή του στα Χανιά. Να πλάσει τοπία ονειρικά, που μοιάζουν άλλοτε με ψηφιδωτά κι άλλοτε με τοιχογραφίες.
Μόρφωσε το ιδίωμά του πάνω στα ερεθίσματα που του έδωσε η επαφή του στο Παρίσι με τον μοντερνισμό αλλά και με τη μινωική, την κυκλαδική, την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη. Ενώ καθοριστική για τη δημιουργία του ήταν, θεωρώ, η φιλία του με τον μεγάλο κυβιστή ζωγράφο Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Ο ερχομός του στην Ελλάδα του 1946 θα μπορούσε να παρεξηγηθεί ως απόδραση ενός ρομαντικού φιλέλληνα στην «Αρκαδία» του. Η αναδρομική έκθεση της καλλιτεχνικής του πράξης στο Μουσείο Μπενάκη, σε επιμέλεια του φίλου και βιογράφου του Ίαν Κόλινς, διαψεύδει κατάφωρα αυτή την ερμηνεία.
Ο εγκλωβισμός μέσα στον φόβο του πολέμου και της παράδοσης
Ο θεατής της ξεκινά την πορεία του από τα έργα που έφτιαξε στην ηλικία μόλις 19 ή 20 χρόνων. Αφού έφτασε εσπευσμένα από το Παρίσι στο Λονδίνο λόγω του επικείμενου πολέμου.
«Ο ποιητής σε τοπίο», όπως το ονοματίζει, του γραμμένου με μελάνια πάνω σε χαρτί, του δείχνει τον φόβο τού σε μια γωνιά στριμωγμένου ανθρώπου των γραμμάτων μπροστά στα τερατώδη σαν τεράστια προϊστορικά ερπετά πλασμένα στοιχεία-στοιχειά της φύσης που απειλούν να τον πνίξουν. Συμβολίζει με τη διαφορά των μεγεθών, της στάσης της κυρτωμένης, καθιστής φιγούρας με τα λεπτά χαρακτηριστικά που μοιάζει να προσπαθεί να κρατηθεί από τα χαρτιά που βαστά και της ορμητικής κίνησης των φυτών, τον σκοτεινό, διαχρονικό εφιάλτη του πολέμου «που γεννά ο ύπνος της λογικής» και οι βίαιες δυνάμεις που τον κινούν αλλά και τον εγκλωβισμό του ζωγράφου-ανθρώπου στη ρομαντική τοπιογραφία.
Η φωτεινή ρήξη με την παράδοση
Η «αυτοπροσωπογραφία» που έφτιαξε στο πέρασμα από το Λονδίνο στη μεταπολεμική Ελλάδα των νησιών, των απαλλαγμένων από τον τρόμο του Εμφυλίου, τον αφήνει να διακρίνει τη ρήξη με το παρελθόν της τέχνης και της ζωής του. Στον προσεκτικά διατυπωμένο κερματισμό των ρεαλιστικών γνωρισμάτων, στη συγκρατημένη παλέτα που διαπνέεται από το φως, στο καθρέφτισμα του γαλαζοπράσινου φόντου στις πτυχές του λευκού πουκαμίσου.
«Το κεφάλι του ηλικιωμένου Κρητικού», έναν χρόνο αργότερα, προδίδει την αφομοίωση των διδαγμάτων του κυβισμού. Μέσα στο ανάγλυφα, οργωμένο σε αυλάκια πρόσωπο, όπου συλλαμβάνεται η έκφραση των στοχαστικών ανοιχτογάλανων ματιών. Ενώ η αντίθεση της κατάλευκη γενειάδας με το μαύρο κάλυμμα της κεφαλής και του σώματος τού προσδίδει την αύρα ενός αγίου.
Η λύτρωση στα τοπία του Αιγαίου
Τα τοπία τα λουσμένα στο φως που πλάθει στην πρώτη περίοδο της παραμονής του στην Ελλάδα μέχρι τον εξορισμό του από τη χούντα των συνταγματαρχών οδηγούν τον θεατή στην αποκάλυψη ενός λυτρωτικού σύμπαντος.
Τα συνθέτει γύρω από κυματιστές ψηφίδες και γραμμές ως ρυθμικά οργανωμένα, σε διαφορετικά επίπεδα σύνολα σχηματοποιημένων σπιτιών και δέντρων βυθισμένων μέσα στις αποχρώσεις του πράσινου και του γαλάζιου, του κίτρινου και του κόκκινου, όπου εμφανίζονται ενίοτε οι μορφές νεαρών ανδρών, σμιλεμένων σαν αρχαία γλυπτά ή ίχνη τους.
Μετά την επιστροφή του στα Χανιά της Μεταπολίτευσης δημιουργεί με τέμπερες σε μουσαμά φιγούρες αναλυτικές, σαν κολάζ, ιδωμένες από πολύπλευρες οπτικές, πνεόμενες από τις ταβέρνες όπου σύχναζε κι από τις τοιχογραφίες της Κνωσού.
Πλάθει με στοιχεία της φύσης εκρηκτικές ταπισερί που φανερώνουν έντονα τις εκλεκτικές του συγγένειες με τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, παντρεύουν γεωμετρικές, επιθετικές και αφαιρετικές, τρυφερές φόρμες. Απογυμνώνουν την Ελλάδα από καθετί το νοσταλγικό και αναχρονιστικό, πλέκουν τον μύθο με τη ζωή.
