Αυτός που άλλαξε ριζικά τη μουσική του πορεία ήταν ο Νίκος Μαμαγκάκης. Δίπλα του, ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης μυήθηκε στο πάθος της μουσικής δημιουργίας από τη σκοπιά ενός λόγιου μουσουργού, ο οποίος στα έργα του προγραμμάτιζε τα πάντα με ακρίβεια. Ο Νίκος Μαμαγκάκης άλλαξε τη ζωή του, τον τρόπο που έβλεπε όχι μόνο τη σύνθεση, αλλά τη μουσική συνολικά. Από τότε ξεκίνησε μαθήματα Σύνθεσης στο ωδείο.
Η επαφή του με τα όργανα και με τις μουσικές παραδόσεις της ανατολικής Μεσογείου τον όπλισε με αυτοπεποίθηση στους μουσικούς πειραματισμούς του. Ερχόμενος σε άμεση, σε στενή επαφή με το «πολιτισμικά διαφορετικό», δεν άργησε να το υιοθετήσει, να το εντάξει σε όσα θεωρούσε μουσικά οικεία.
Ματ σε Δύο Υφέσεις και Polis Ensemble
Μέλος πάντα του Polis Ensemble, βιρτουόζος της κλασικής κιθάρας και του πολίτικου λαούτου, συνθέτης, αλλά και διδάκτωρ της Εθνομουσικολογίας, ο Αλέξανδρος έχει κάνει εντυπωσιακές μουσικές σπουδές και μαθητείες πλάι σε σημαντικούς δασκάλους ή συνεργασίες με ονόματα κολοσσούς της ελληνικής μουσικής. Και σήμερα το «Consensus», ο τελευταίος του δίσκος, είναι εδώ.
Το Polis Ensemble δεν είναι μόνο η καλλιτεχνική του «στέγη», αλλά και η παρέα του, η διασκέδασή του, το κίνητρό του. «Με τα παιδιά αυτά είμαστε πολύ αγαπημένοι και συμπλέουμε αισθητικά και ιδεολογικά τα τελευταία δέκα χρόνια».
Ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης ξεκίνησε να γράφει τη δική του μουσική στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Αρχικά ένα-δυο τραγούδια και κάποιες μελωδίες για τις ανάγκες του συγκροτήματος Ματ σε Δύο Υφέσεις. Από το 2002 έως και το 2011 -τα εννέα χρόνια που το σχήμα τους δραστηριοποιήθηκε δισκογραφικά- συνέθεσε μόλις δεκατρία κομμάτια. Θεωρούσε όμως δικά του και τα υπόλοιπα τριάντα έξι· όσα, δηλαδή, έγραψαν τα άλλα μέλη.
Δάσκαλος και συγγραφέας
Ο Αλέξανδρος διδάσκει στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου της Αθήνας (ΕΚΠΑ), ενώ μέχρι πρότινος εργαζόταν ως δάσκαλος Μουσικής στο Δημοτικό. Το σχολικό έτος 2009-2010, έπειτα από εξετάσεις στον ΑΣΕΠ, διορίστηκε μόνιμος εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και έζησε, μολονότι φρεσκοπαντρεμένος, έναν χρόνο στη Θήβα. Εκείνο το δεκάμηνο, όπως λέει, αφιερώθηκε αποκλειστικά στη μελέτη και τη μουσική δημιουργία.
Το 2017 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο. Είχε τον τίτλο «Η μουσική ως πράξη φυσιολογική» και έναν χρόνο αργότερα, το πρώτο του προσωπικό βιβλίο-CD, με τίτλο «Το πικρό» από τις εκδόσεις του Σάμη Γαβριηλίδη. Είχαν μια πολύ καλή σχέση με τον Σάμη. Ήταν ένας από τους αγαπημένους του ανθρώπους, που τον πιστέψαν και τον στήριξαν. Η απουσία του έχει επηρεάσει αρνητικά το εκδοτικό τοπίο της χώρας.
Από τον Μπαχ μέχρι την παράδοση
Το 2019 ο Αλέξανδρος παρουσίασε το «Φθινοπωρινό». Ένα νέο δισκογραφικό εγχείρημα με είκοσιτέσσερα πρωτότυπα έργα μουσικής δωματίου. Πρόκειται για ένα έργο χαμηλών ακουστικών εντάσεων, το οποίο αναδεικνύει μια άλλη όψη της πολύπλευρης μουσικής του οντότητας.
Τον επόμενο χρόνο, το άλμπουμ του «Νυχτέρι» «ανέβηκε» σε όλες τις υπηρεσίες streaming μουσικής. Οκτώ τραγούδια και δύο οργανικές μελωδίες περιέχει η συγκεκριμένη απόπειρα, η οποία «...αφιερώνεται σε όλες τις μουσικές και στα τραγούδια που ζήσαν ζωή καθηλωμένη σ’ ένα φέρετρο. Γιατί είναι σαν νεκρά τα παιδιά της έμπνευσης που μένουν κλειδωμένα στο συρτάρι».
Το «Consensus» (Συναίνεση) του 2021, με τη σημασία της αποδοχής των όρων μιας άγραφης συμφωνίας, είναι μια συλλογή από πειραματικές δημιουργίες για λίγα μουσικά όργανα και φωνές. Το γεγονός που συνδέει όλες αυτές τις συνθέσεις στο μυαλό του είναι ότι πραγματοποιήθηκαν σε μεγάλο μέρος στο πλαίσιο των ωδειακών σπουδών του αρκετά χρόνια νωρίτερα. Απαιτήθηκαν περισσότερα από τρία χρόνια για να ηχογραφηθεί και να εκδοθεί αυτός ο δίσκος.
Τόσα χρόνια χρειάστηκαν για να βρεθούν τα χρήματα, οι φίλοι μουσικοί και οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να μπορέσουν να ηχογραφηθούν αυτά τα μικρής έκτασης και λιτής ενορχήστρωσης έργα. Κάποια, αν και σχεδιάστηκαν αρχικά για μια -υποτιθέμενη- ορχήστρα παλαιάς μουσικής ή ένα τσέμπαλο, προσαρμόστηκαν σε όργανα από τις πιο λόγιες παραδόσεις της ανατολικής Μεσογείου, όπως είναι το κανονάκι ή η λάφτα. Άλλα αποφάσισε να τα παίξει μόνος αναλαμβάνοντας πολλαπλούς ρόλους με τη βοήθεια της τεχνολογίας.
Σύνθεση, ενορχήστρωση, εκτέλεση-ερμηνεία και, τέλος, όσα αφορούν τον ήχο αποτελούν -και με αυτή τη σειρά- τα στοιχεία στα οποία ο Αλέξανδρος δίνει έμφαση όταν ηχογραφεί. Από παλιά ψάχνει πράγματα που μπορούν να τον εμπνεύσουν. Όταν τα βρίσκει, προσπαθεί να τα «μιμηθεί» και όχι να τα επανεκτελέσει. Κάπως έτσι συνέβη και με τα κομμάτια αυτά.
Στην «Αγγλική σουίτα», στα τέσσερα πρώτα μέρη του δίσκου, ένα λαούτο, μια λύρα και το κανονάκι συναντούν τον Μπαχ. Η απόπειρα να παιχτεί κάτι που κατάγεται από τον μεγάλο κάντορα της Λειψίας δεν εμπεριείχε κίνδυνο ούτε συνιστούσε ρίσκο. Το αντίθετο μάλιστα: μ’ αυτόν τον πιο εναλλακτικό ήχο το εγχείρημα αποφεύγει ίσως τον κίνδυνο να συγκριθεί με τα έργα του Μπαχ.
Στο «Consensus» στίχους έγραψε ο Σταύρος Δάλκος. Ο εξαιρετικός ψάλτης και παιδικός φίλος του Αλέξανδρου Καψοκαβάδη, ο Μάνος Σύριος, προσάρμοσε το «Βυζαντινό» και το απέδωσε ερμηνευτικά. Συμμετείχαν ακόμα οι μουσικοί Στέφανος Δορμπαράκης, Λευτέρης Ανδριώτης, Δέσποινα Σπανού, Χρυσή Τζάβλα, Αλέξανδρος Χαραλάμπους, Μιχάλης Καταχανάς, Γιάννης Ζαρίας, Θεολόγος Μιχελλής, Θεόδωρος Κουέλης, Σάκης Λάιος και Νίκος Σαμαράς. Οι φωνές του δίσκου ανήκουν στους Χρυσόστομο Καλογριδάκη, Βασούλα Δελλή, τη συνθέτρια Φένια Χρήστου, την Αυγερινή Γάτση και τη Ρούλα Τσέρνου.
Πίσω στον χρόνο
Παρά το ότι κατάγεται από μια οικογένεια με μουσική παράδοση, μέχρι το Γυμνάσιο ποτέ δεν του πέρασε από το μυαλό να ασχοληθεί με τη μουσική. Κανένας δεν τον είχε επηρεάσει σε τέτοιο βαθμό ώστε να εκδηλώσει κάποιο μουσικό ενδιαφέρον. Του άρεσαν τα ομαδικά σπορ - όπως στα περισσότερα παιδιά. Κυρίως το μπάσκετ.
Όταν ο πατέρας του έφερε στο σπίτι έναν δάσκαλο κιθάρας, δεν αντέδρασε με ενθουσιασμό. Κάθε άλλο. Στο τέλος της ΣΤ΄ Δημοτικού άκουσε η μητέρα του τυχαία για το Μουσικό Σχολείο της Παλλήνης. Ούτε εκεί «ψηνόταν» να πάει! Έπρεπε να υποστεί τη δοκιμασία των εισαγωγικών εξετάσεων και δεν ήθελε να χάσει τους φίλους που θα συνέχιζαν στο Γυμνάσιο της γειτονιάς. Τελικά ο Αλέξανδρος άρχισε να βλέπει θετικά το ενδεχόμενο να φοιτήσει στο Μουσικό Σχολείο.
Έδωσε εξετάσεις και πέρασε στους «επιλαχόντες». Μια σειρά από συμπτώσεις τον έφεραν στο νεοσύστατο Μουσικό Γυμνάσιο Χαϊδαρίου. Εκεί τον «πήρε η μπάλα»! Από την Α' τάξη ήξερε ότι, όταν μεγαλώσει, θα γίνει μουσικός. Την «παράδοση» τη γνώρισε στο σχολείο, με πρώτους δάσκαλους τον Τσιαμούλη, τον Καρίπη και τον τραγουδιστή Δημήτρη Μάρκο. Άκουσε -για πρώτη φορά από αυτούς τους ανθρώπους- κάποια άγνωστα μουσικά όργανα και γνώρισε ένα εντελώς διαφορετικό ρεπερτόριο.
Στο Λύκειο γνώρισε τον Νίκο Γράψα (των Δυνάμεων του Αιγαίου) και έκατσε δύο χρόνια δίπλα στον δημιουργικό Ιρλανδό λυράρη της Κρήτης Ross Daly. Όλα τα πρότυπά του ήταν καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν τις «λαϊκές» και τις «έντεχνες» μουσικές του εξωδυτικού κόσμου σαν έμπνευση και αφετηρία για πρωτότυπη δημιουργία. «Μ’ όποιον δάσκαλο καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις», Αλέξανδρε!
Ανεξίτηλες μνήμες
«Θυμάμαι τον πατέρα μου να παίζει κιθάρα και να τραγουδάει στο σαλόνι, στο μπαλκόνι με φίλους, σε διακοπές, σε οικογενειακά τραπέζια. Άφησε την κιθάρα όταν εγώ άρχισα να ασχολούμαι στα σοβαρά με τα μουσικά όργανα. Έπειτα αυτός τραγουδούσε κι εγώ έπαιζα. Είχε μια πολύ καλή φωνή. Είχε παρακολουθήσει μαθήματα τραγουδιού στο Εθνικό Ωδείο. Με έπαιρνε μαζί του και τον περίμενα έξω από την αίθουσα. Θυμάμαι την άρπα που υπάρχει ακόμα στο κτήριο της οδού Μάγερ» αφηγείται νοσταλγικά ο Αλέξανδρος.
«Χρυσό με έκανε να τραγουδήσω, ντρεπόμουν απίστευτα. Ακόμα ντρέπομαι μπροστά στους γονείς μου ή τους φίλους τους εκτός παράστασης. Όμως και ο παππούς μου τραγουδούσε. Αυτός ήταν ‘επαγγελματίας’. Υπηρέτησε ως μουσικός στην Πολεμική Αεροπορία μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Εγώ δεν τον είδα ποτέ με κάποιο όργανο -αν και ήξερα ότι έπαιζε κόρνο και βιολί-, παρά μονάχα να τραγουδάει. Απίστευτα συγκινητικές ήταν οι στιγμές εκεί στην Κέρκυρα ή στο σπίτι του, όταν ο παππούς μου, ο θείος Παναγιώτης -αρχιμουσικός της στρατιωτικής μουσικής του Στρατού Ξηράς-, η θεία μου η σπουδαία Κλειώ Δενάρδου και ο πατέρας μου τραγουδούσαν τετράφωνα».
Πανδημία και δημιουργία
«Στη διάρκεια του εγκλεισμού του lockdown προσπάθησα να αξιοποιήσω τον ελεύθερο χρόνο μου δημιουργικά. Τελικά τα εικοσιτετράωρά μου ήταν πολύ γεμάτα. Με μόνη υποχρέωση να ετοιμάσω μαθήματα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, βοηθούσα τη γυναίκα μου στις δουλειές του σπιτιού, διάβασα όσα είχα αναβάλει γι’ αργότερα, έπαιξα και έγραψα μουσική και είδα ταινίες. Παρ’ όλα αυτά, η κατάσταση υπήρξε δύσκολη, καθώς δεν ξέραμε πότε θα τελειώσει αυτό το πράγμα. Υπήρξαν ώρες που μ’ έπιανε μελαγχολία, περίμενα πώς και πώς να γυρίσω στο σχολείο μου, στις ηχογραφήσεις, τις παραστάσεις».
«Γράφω μουσική διαρκώς, χωρίς ενοχές και με αρκετή ποικιλία. Δεν το κάνω για λόγους επαγγελματικούς, ούτε βέβαια πιστεύω ότι είμαι ‘ο καλύτερος του χωριού’. Μου αρέσει να δημιουργώ. Η μουσική την οποία δημιουργώ πρέπει, αρχικά, να αρέσει σ’ εμένα και στους φίλους μου. Δεν γνωρίζω τη συνταγή που κάνει μια μουσική ευχάριστη» λέει κλείνοντας τη συνάντησή μας.
Επιμέλεια: Μαρώ Καβαλιέρου
