Ο ναζισμός (όμως) επέζησε. Κυρίως γιατί αιώνιες κοινωνικές πληγές αφέθηκαν αθεράπευτες. Και μένουν ακόμα! Και επιπλέον γιατί η αντικομμουνιστική υστερία έκαμε τον ναζισμό να ξεχνιέται, και κάποτε να αθωώνεται... Ο ουσιαστικός κίνδυνος τώρα δεν είναι η εμφάνιση ενός νέου Χίτλερ και η σπορά ενός άλλου μεγάλου πολέμου. Ο κίνδυνος είναι η αδιαφορία για τα αίτια που αναγεννούν τον ναζισμό και εν συνεχεία η απάθεια και η ανοχή για ένα φαινόμενο που μπορεί να εξελιχθεί σε μαζική διανοητική μόλυνση».
Συγκλονιστικά επίκαιρα τα λόγια του Ιάκωβου Καμπανέλλη σ’ αυτό το ανέκδοτο κείμενο από το αρχείο του που δημοσίευσε για πρώτη φορά η ΑΥΓΗ την Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2012, μετά την ευγενή χειρονομία της κόρης του Κατερίνας Καμπανέλλη. Το ανασύρουμε εκ νέου σήμερα με αφορμή την έκθεση «Στη χώρα Καμπανέλλη: Νάξος, Αθήνα, Μαουτχάουζεν» που εγκαινιάστηκε χθες από την υπουργό Πολιτισμού και ανοίγει σήμερα τις πόρτες της για το κοινό στην Πινακοθήκη Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη, εκκινώντας ουσιαστικά τις εκδηλώσεις για το Λογοτεχνικό έτος Ι. Καμπανέλλη με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, για να θυμηθούμε τη διαρκή αγωνία του κορυφαίου συγγραφέα και θεμελιωτή του νεοελληνικού θεατρικού έργου για την πορεία του σύγχρονου ανθρώπου στην ιστορική διαδρομή.
Αυτό το οικουμενικό μήνυμα, μαζί με την ανάσα του σύγχρονου Έλληνα, κατέγραψε στο έργο του, το οποίο επιχειρεί να ιχνηλατήσει η έκθεση, ακολουθώντας τους τρεις σημαντικούς σταθμούς της ζωής του. Τη γενέτειρα Νάξο, την Αθήνα και κυρίως το Μαουτχάουζεν. Επιζών του ναζιστικού στρατοπέδου εξόντωσης, ο Καμπανέλλης δεν μιλούσε ποτέ για την εμπειρία της αιχμαλωσίας. Ωστόσο, ο φριχτός τόπος τροφοδότησε μεγαλειωδώς το έργο του. Το περίφημο «Μαουτχάζουζεν», τα τέσσερα ποιήματα «Άσμα Ασμάτων», «Άμα τελειώσει ο πόλεμος», «Ο Αντώνης», «Ο δραπέτης», μελοποιημένα όλα από τον Μίκη Θεοδωράκη και ερμηνευμένα από τη Μαρία Φαραντούρη, σε συνάρτηση με το υπόλοιπο έργο του κατέστησαν τον Καμπανέλλη «πατριάρχη» της νεοελληνικής θεατρικής γραφής, όπως τον ονόμασαν, και συγγραφέα με διεθνή αντίκτυπο.
Ένας πολυεπίπεδος δημιουργός
Η έκθεση φέρνει στο προσκήνιο μια πηγαία δημιουργία και έναν πολυεπίπεδο δημιουργό, που, τοποθετώντας στο επίκεντρο τον απλό άνθρωπο, με τις μικρότητες και το μεγαλείο του, κατόρθωσε να συνομιλήσει με την εποχή του και το διεθνές θεατρικό και πνευματικό γίγνεσθαι καθιστώντας το έργο του κορυφαίο.
Παρακολουθεί όλη τη διαδρομή του Καμπανέλλη και την πολυσχιδή δημιουργία του επιχειρώντας να αναδείξει το έργο και την προσωπικότητα του δημιουργού που συμμετείχε καθοριστικά στη διαμόρφωση της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής της χώρας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Αφίσες έργων, προγράμματα, χειρόγραφα, φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα συναντάει ο επισκέπτης καθώς περιηγείται όλους τους ορόφους της Πινακοθήκης Γκίκα στους οποίους εκτείνεται η έκθεση. Εκεί αναπτύσσεται ένας «διάλογος» του Καμπανέλλη με αγαπημένους συνεργάτες του, το έργο των οποίων παρουσιάζεται στη μόνιμη συλλογή. Σε αρκετές περιπτώσεις οι προθήκες σχεδιάστηκαν εκ νέου ώστε να συμπεριλάβουν εκθέματα που αναδεικνύουν τις σχέσεις και τις συνεργασίες του με σημαντικούς συγκαιρινούς του δημιουργούς, τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τον Σπύρο Βασιλείου, τον Κάρολο Κουν, τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι. Με τον τρόπο αυτό επιχειρείται να αναδειχτούν οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων αλλά και μεταξύ των τεχνών και οι εκλεκτικές συγγένειές του με ένα ευρύτατο φάσμα καλλιτεχνών και στοχαστών της σύγχρονης Ελλάδας.
Η έκθεση, την οποία επιμελήθηκαν η κόρη του Κατερίνα Καμπανέλλη και η Σίσσυ Παπαθανασίου, διευθύντρια Γραμμάτων του ΥΠΠΟΑ, και τον σχεδιασμό της ανέλαβε ο Παύλος Θανόπουλος, θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Ιουλίου. Κατά τη διάρκειά της η Πινακοθήκη Γκίκα (Κριεζώτου 3) θα έχει εκτεταμένο ωράριο λειτουργίας από Τετάρτη έως και Σάββατο, από τις 10 το πρωί έως τις 6 το απόγευμα.
