Η εκάστοτε έρευνά της για έναν άγνωστο -κατά κανόνα- συνθέτη, γνωστό για μιαν άλλη του ιδιότητα, αυτή ενός πιανίστα καριέρας ή μαέστρου, χρειάζεται χρόνο να φτάσει στο προσωπικό του περιβάλλον, στο αρχείο του. Εκεί συχνά συναντά έναν άγνωστο ή απρόθυμο «διαχειριστή».
Ανακαλύπτοντας κάποια στιγμή τις παρτιτούρες των έργων, η συνέχεια είναι εξίσου δύσκολη. Μελετώντας από χειρόγραφα και εφόσον το έργο την ικανοποιεί, η διακεκριμένη ερμηνεύτρια αναζητά το πώς -και αν- μπορεί να παιχτεί στο κοινό μιας συναυλίας. Και τότε μόνο, περιμένει την ευκαιρία.
Οι τεχνικές της δημιουργίας
Η Έφη Αγραφιώτη έβαζε πάντα στο πρόγραμμα των συναυλιών της, ανάμεσα σε άλλα γνωστά έργα, αυτά αγνώστων που κάποτε ήλκυσαν το ενδιαφέρον της. Για να πάρει μορφή το περιεχόμενο του πρώτου δίσκου «Ήχοι από το συρτάρι» χρειάστηκε να δοκιμάσει πάνω από 100 συνθέσεις. Οι περισσότερες απ’ αυτές είχαν βρει το δρόμο τους στις συναυλίες της, σε όλον τον κόσμο. Κάποιες, όχι.
Όταν επανέρχεται σε έργα σαν κι αυτά που ηχογράφησε στα τρία «Συρτάρια» της, χρειάζεται μία τουλάχιστον ημέρα για να επαναλάβει το καθένα. Μετά, την απασχολεί η αλληλοσύνδεση των κομματιών που συνθέτουν το πρόγραμμα ενός άλμπουμ. Ένα νέο έργο μπαίνει στο πρόγραμμα μιας συναυλίας όταν η Έφη είναι βέβαιη ότι μπορεί να το υποστηρίξει μόνη της. Ο παραγωγός των συναυλιών ή ο υπεύθυνος μιας αίθουσας αποζητά συνήθως εγγυήσεις: ότι το ρεπερτόριo αυτό θα προσελκύσει το κοινό, άρα έχει και αυτός λόγο.
«Μόνη» της η κυρία Αγραφιώτη πρέπει να βρει τρόπους να επικοινωνήσει τις πληροφορίες που έχει συλλέξει ερευνώντας και να αναφερθεί στην εποχή και στον τόπο, το γεωγραφικό σημείο όπου ο συνθέτης συνέλαβε κάποια σύνθεση. Θεωρεί σημαντικό να προετοιμάσει το κοινό της να ακούσει ένα άγνωστο έργο. Στη συναυλία πια, προτείνει μια αλληλουχία γνωστών και άγνωστων έργων τα οποία εγγυώνται μια ροή που ο ακροατής δεν σταματάει ν’ ακολουθεί. Τότε, ο δισταγμός απέναντι στο μέχρι χτες άγνωστο έργο εξαφανίζεται.
Βασικός κανόνας για τη σύσταση ενός προγράμματος είναι η αλληλουχία των έργων που τ’ απαρτίζουν. Έτσι λοιπόν, η Appassionata του Μπετόβεν πριν την Toccata του Schumann δίνει διαφορετική δυναμική απ’ ό,τι το αντίστροφο. Η αποδοχή του ακροατή πιθανότατα θα είναι εντελώς διαφορετική. Κάπου εκεί, μπορεί να χαθεί το ενδιαφέρον του.
Πολλά πράγματα τα μαθαίνει στην πράξη. «Στη Γερμανία π.χ. έρχεται πρώτος ο Γερμανός συνθέτης και ακολουθεί ο Έλληνας. Στην Ελλάδα, θα μπορούσε να γίνει το αντίστροφο αν ο ακροατής δεν είχε αρνητική προκατάληψη για την ποιότητα, την αξία της ελληνικής μουσικής και των συνθετών της», ακούω να λέει σκεπτική η κυρία Έφη Αγραφιώτη. Και συνεχίζει:
«Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμα πολλά για το πώς χτίζεται επαγγελματικά ένα πρόγραμμα συναυλίας. Σημασία όμως έχει ότι θα πρέπει να μαθαίνουμε τις αρχές του επαγγελματισμού στους νέους μουσικούς, με βάση τη γνώση και την πείρα μας. Είναι σπουδαίο αυτό το μάθημα!».
Σπουδές στη Μόσχα
Στις σπουδές της στη Μόσχα, σε ένα συχνά εχθρικό περιβάλλον για ό,τι το «δυτικό», η νεαρή Έφη διδάχτηκε τον επαγγελματικό τρόπο σκέψης. Από τον τρόπο προσέγγισης του προγράμματος, μέχρι την εμφάνιση ενός καλλιτέχνη πάνω στη σκηνή. Το πώς αναπνέεις, το πώς κάθεσαι, ακόμα και πόσα βήματα πρέπει να κάνεις ώστε να μείνεις συγκεντρωμένος μέχρι να φτάσεις στο πιάνο. Όλα έχουν σημασία κι οφείλουν να ανήκουν στο αντικείμενο της εκπαίδευσης ενός νέου μουσικού.
«Η εκπαίδευση ενός μουσικού είναι διαδικασία διαφορετική απ’ αυτήν ενός άλλου πανεπιστημιακού κλάδου σπουδών. Το πιο σημαντικό αφορά στο πώς θα ωριμάσεις, όταν πια θα γίνεις μουσικός. Ο δάσκαλος αναζητά μέσα του αυτό που είναι σημαντικό, χωριστά για τον κάθε μαθητή του. Και ο μαθητής αντλεί στοιχεία. Καταφέρνει, στην αρχή, να εφαρμόσει ελάχιστα από αυτά τα οποία διδάσκεται. Τα υπόλοιπα θα τα συναντήσει μπροστά του, στις επόμενες δεκαετίες. Έτσι έρχεται η ωριμότητα, που σου δείχνει τον δικό σου δρόμο».
Στο στούντιο ηχοληψίας
Η επιλογή των έργων στους πρόσφατους τρεις δίσκους «Ήχοι από το Συρτάρι» της Έφης Αγραφιώτη έχει γίνει με πρόθεση να προσεγγίσουν όχι μόνον τον φιλόμουσο ακροατή αλλά κι έναν άνθρωπο που θεωρεί ότι «δεν καταλαβαίνει» κάποια συγκεκριμένη μουσική. Με έμφαση στη λεγόμενη «κλασική» μουσική, παλαιά ή σύγχρονη.
Όταν η κυρία Έφη Αγραφιώτη μπαίνει στο στούντιο ηχοληψίας, επιθυμεί να υπηρετήσει αυστηρά αυτό που είναι το ευκταίο για μια ηχογράφηση. Κάτι όχι απλό, καθώς το στούντιο είναι ένας ψυχρός μοναχικός χώρος. Εκεί ο μουσικός αποζητά πολύ περισσότερα από όσα διαθέτει ένας τέτοιος χώρος. Νιώθει σαν ερημίτης. Ο χώρος τον υποδέχεται με αυτήν την πρώτη αίσθηση. Πρέπει να ενεργοποιηθούν τα πάντα: η σκέψη, η έμπνευση, η εμπειρία, η αισθητική, το νόημα μιας παρτιτούρας, η επικοινωνιακή της δύναμη ώστε να φτάσει στον ακροατή, μεγιστοποιώντας την επικοινωνία.
Στη διαδικασία μιας ηχογράφησης, ο ρόλος ενός ηχολήπτη είναι πρωτεύων. Ισχύει και με τον τεχνικό ήχου στην ηχογράφηση των «Ήχων από το συρτάρι». Ο Νίκος Δημοσθένους είναι πολύτιμος συνεργάτης. Πολύ καλός μουσικός και ο ίδιος, δουλεύει με μεγάλη συγκέντρωση. Οι απαιτήσεις του συναντώνται με τις απαιτήσεις της ίδιας της πιανίστριας - δημιουργού. Στο πρώτο άλμπουμ της σειράς «Ήχοι από το Συρτάρι», η γνωριμία τους υπήρξε «αναγνωριστική».
«Ο Νίκος κατάλαβε όσο κι εγώ ότι μπορούμε να συνεργαστούμε χωρίς καν να μιλάμε. Από την πρώτη μας ηχογράφηση, τον Ιανουάριο του 2021 στα studio της Irida Classical, με το υπέροχο πιάνο Fazzioli πρωταγωνιστή, αυτό φάνηκε. Ο Νίκος μπορεί να σκεφτεί μια λεπτομέρεια που θα απαντήσει άψογα σε μια δική μου σκέψη, έναν ήχο». Προϊόν αυτής της εξαιρετικής συνεργασίας, ήταν οι πρώτοι «Ήχοι από το Συρτάρι», που είχαν πολύ μεγάλη επιτυχία.
29 ευρωπαϊκοί ραδιοφωνικοί σταθμοί (Ιταλία, Γερμανία, Ελβετία, Λιθουανία, Ισπανία, Πορτογαλία, Σκωτία, Δανία, Νορβηγία, Φινλανδία, Ουκρανία ώς και την Τουρκία) φιλοξένησαν παίζοντας ολόκληρο ή μέρος του διπλού cd "Greek Muse", όπου, με τη σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, δισκογράφησαν τραγούδια Ελληνίδων συνθετριών, εντοπίων ή της διασποράς, εγκαινιάζοντας μ’ αυτό τη συνεργασία με την Irida Classical.
Οι κριτικές, ήταν μόνο θετικές. Έγιναν θερμά αφιερώματα. Εξίσου πολλές -και πάντα θετικές- υπήρξαν οι κριτικές και οι μεταδόσεις των, μέχρι χθες, δύο άλμπουμ με τον συμβολικό τίτλο «Ήχοι από το Συρτάρι». Οι δίσκοι αυτοί περιέχουν έργα τα οποία κλείστηκαν στον κόσμο της αφάνειας, όχι γιατί δεν ανήκουν σε μια όμορφη και ελκυστική μουσική.
" Ήχοι από το Συρτάρι" Νο. 3
Οι τρίτοι «Ήχοι από το Συρτάρι», από αυτό το ανεξάντλητο συρτάρι της κυρίας Έφης Αγραφιώτη, ηχογραφήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2021 κι αναμένεται να κυκλοφορήσουν σύντομα. Αυτό που τους διαφοροποιεί από τους άλλους δύο είναι το κεφάλαιο «Συνθέτες - πιανίστες» και τα έργα τους.
Έργα γραμμένα από διακεκριμένους πιανίστες, που οι περισσότεροι από εμάς δεν γνωρίζαμε το συνθετικό τους έργο. Συχνά, μια απλή σύμπτωση οδηγεί την κυρία Αγραφιώτη στις απαραίτητες πληροφορίες. Αυτές ωθούν την έρευνά της. Το 1980, η αξέχαστη Ρένα Κυριακού τής είχε πει ότι δεν ήταν η μόνη γνωστή πιανίστρια που συνέθετε. Της ανέφερε το όνομα της Alicia de Larrocha.
Στη Βαρκελώνη, συμπτωματικά, ένας συνάδελφος βιολοντσελίστας τής έδωσε την πληροφορία ότι κάποια Ισπανίδα μουσικός ετοιμάζει ένα βιβλίο γι’ αυτήν την Καταλανή πιανίστρια και συνθέτρια. Μια παγκόσμια προσωπικότητα της πιανιστικής τέχνης. Έτσι, τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους: σήμερα, τρεις συνθέσεις της Larrocha κοσμούν τον τρίτο -υπό έκδοσιν- δίσκο «Ήχοι από το Συρτάρι». Μικρό δείγμα από την πλούσια εργογραφία της.
Ανάλογες περιπέτειες οδήγησαν και σε άλλες συνθέσεις του cd. Ξεχωριστή μουσική και συμβολική σημασία έχουν οι δύο μεταγραφές του -ελληνικής καταγωγής, γεννημένου στη Ρωσία- Αλέξανδρου Ζηλωτή (Aleksandr Siloti), ο οποίος ήταν εξάδελφος του Sergei Rachmaninov και μαθητής του Ferenc Liszt. Η μία σύνθεση βασίστηκε σε ένα πρελούδιο για όργανο του J.S. Bach. Η δεύτερη είναι μια μεταγραφή για πιάνο της μίας από τις «Τρεις Εβραϊκές Μελωδίες» (Kaddish) του Maurice Ravel.
Ο Artur Schnabel -«δάσκαλο των δασκάλων» τον χαρακτήριζαν- ήταν δεκαέξι ετών όταν συνέθεσε το μικρό αριστούργημα που περιέχεται στον δίσκο και δύσκολα παραπέμπει σ’ έναν έφηβο συνθέτη. Όλοι οι πιανίστες τον γνώρισαν από τα χρόνια της μαθητικής τους εμπειρίας, χάρη στην επιμέλεια εκδόσεων των έργων του Μπετόβεν και δεκάδων άλλων. Ο Schnabel, συνθέτης έργων σε ένα πρώιμο ρομαντικό ύφος, αλλά με έντονα κλασικές επιρροές, δημιούργησε εξήντα περίπου έργα.
Η Έφη Αγραφιώτη θεωρεί τον εαυτό της ευτυχή, καθώς, στον τρίτο δίσκο της σειράς «Ήχοι από το Συρτάρι», παίζει τέσσερις συνθέσεις δύο Ελλήνων με κοινό τους χαρακτηριστικό τη βαθιά αγάπη τους στην τζαζ. Πρόκειται για τον νεότερο Σπύρο Δεληγιαννόπουλο, σήμερα καθηγητή στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, και τον «παλαίμαχο» -πάντοτε δημιουργικό, παλιό κιθαρίστα του ιστορικού συγκροτήματος των Forminx- Βασίλη Μπακόπουλο, που κι αυτός έγραψε δύο από τις συνθέσεις του δίσκου. Η μία, βασισμένη σε ένα νοσταλγικό μελωδικό τραγούδι του Βαγγέλη Παπαθανασίου.
Στους «Ήχους από το Συρτάρι No. 3» φιλοξενούνται επίσης δύο συνθέσεις, η μία σε ύφος τζαζ, του πολυμήχανου Αυστριακού πιανίστα Friedrich Gulda ή το “Harlem Blues” του σπουδαίου πιανίστα Alexis Weissenberg, κλείνοντας έναν δίσκο που φλερτάρει απολαυστικά με την τζαζ και την κλασική μουσική.
Επιμέλεια: Μαρώ Καβαλιέρου
