Φτάνοντας στην Ιταλία για σπουδές, είδε το «Αγαπημένο Ημερολόγιο» (Caro diario) του Nanni Moretti. Κάνοντας βόλτες με τη vespa του στους έρημους καλοκαιρινούς δρόμους της Αιώνιας Πόλης, αυτός ο απολαυστικός Ιταλός σκηνοθέτης φτάνει σ’ ένα προάστιο της Ρώμης. Εκεί, σ’ ένα άθλιο οικόπεδο, σκότωσαν οι φονιάδες τον Pier Paolo Pasolini. Στο background ακουγόταν το ψυχοτρόπο «Κοντσέρτο της Κολωνίας» του Keith Jarrett.
Ακούγοντάς το, ο Θανάσης συνειδητοποίησε το πώς μπορεί κάποιος να κάτσει μπροστά σ’ ένα πιάνο και να παίξει, χωρίς προσχεδιασμό, χωρίς παρτιτούρες, όσα βγαίνουν μέσα από την ψυχή του. Τότε, ο εκκολαπτόμενος πιανίστας ανακάλυψε τη σύγχρονη τζαζ.
Το τζαζ πιάνο, αυτό καθεαυτό, προκάλεσε το ενδιαφέρον του, ενώ το piano trio του «πρίγκηπα της cool τζαζ», του πιανίστα Bill Evans, συνδέθηκε με τον κόσμο του κλασικού πιάνου που σπούδαζε μέχρι τότε, από Debussy έως και Ravel. Του έδωσε την ελευθερία της αναζήτησης της αρμονίας, αυτοσχεδιαστικά.
Από τον Λάντσια στο Ιόνιο
Στις παραστάσεις του «Ξενοδοχείου» του Σαββόπουλου στο «Μετρό», στου Γκύζη, πιάνο έπαιζε ο τζαζ πιανίστας και ενορχηστρωτής Σταύρος Λάντσιας. Ο Θανάσης τον πλησίασε κι από τότε άνοιξε ένας νέος μουσικός κόσμος για τον αναδυόμενο τζαζ πιανίστα. Από τον Λάντσια διδάχτηκε την τεχνική του τζαζ πιάνου, τον αυτοματισμό των «φωνών» των συγχορδιών. Ένιωσε μπροστά του έναν “ωκεανό μουσικής”, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Ισραηλινός πιανίστας Shai Maestro. Μια νέα «μουσική ήπειρο»!
Ελάχιστα χρόνια μετά, απόφοιτος της Νομικής πια, ο Θανάσης έμαθε ότι ιδρύθηκε στην Κέρκυρα το Τμήμα τζαζ σπουδών του Ιόνιου Πανεπιστημίου. Στο τέλος της προσπάθειάς του, στην πτυχιακή του συναυλία, ήρθαν με το αεροπλάνο όλοι όσοι τον πίστεψαν. Όπως και δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα, όταν έπαιρνε το πτυχίο του από τη Νομική Σχολή της Αθήνας.
Ο Θανάσης έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο University of Southampton, συνέχισε το κλασικό πιάνο με τις κυρίες Ελίζα Μαρδικιάν και Νίκη Στίνιου, θεωρητικά (πτυχίο ειδικής Αρμονίας) με τον Άλκη Παπαδόπουλο στο Εθνικό Ωδείο και τζαζ πιάνο με τον Σταύρο Λάντσια.
Το κρυφό σχολειό της jazz
Παρά το ότι η τζαζ μουσική εκπαίδευση, σε πανεπιστημιακό επίπεδο, είναι υπόθεση μόλις δύο δεκαετιών στην Ελλάδα, η προσπάθεια που γίνεται και το όραμα που υπάρχει για την τζαζ στο Ιόνιο έχει αποδώσει καρπούς με τους καθηγητές Δήμο Δημητριάδη, Γιώργο Κοντραφούρη και Στέφανο Ανδρεάδη. Δεκάδες αξιόλογοι μουσικοί έχουν αποφοιτήσει από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου και σήμερα ακολουθούν σημαντική καλλιτεχνική πορεία.
Εχοντας ήδη την εμπειρία του ωδείου Athenaeum, όπου ο Σύλβιος Σύρρος του δίδαξε μουσικά σύνολα μαζί με τον σαξοφωνίστα Γιάννη Παπαναστασίου, ο Βαλσαμής μελέτησε τα διάφορα στυλ του τζαζ πιάνου στην Κέρκυρα, όπου συνάντησε κάθε είδους μουσικούς. Εκεί ο μαέστρος Μίλτος Λογιάδης δίδασκε διεύθυνση ορχήστρας και ο Θανάσης συμμετείχε στη χορωδία τραγουδώντας έργα μπαρόκ ή κλασικά. Τζαζίστες και παραδοσιακοί έρχονταν σε επαφή με όλα τα είδη και στυλ μουσικής.
Το 2017 αποφοίτησε από το Τμήμα τζαζ σπουδών του Ιονίου, με δάσκαλους, αρχικά, τον Δημήτρη Καλαντζή και μετά τον πιανίστα Γιώργο Κοντραφούρη. Με την οικονομική κρίση να επιβάλλει τότε τους όρους της, ο Κοντραφούρης επέστρεψε από τη Φινλανδία, όπου έπαιζε και δίδασκε στο Ινστιτούτο Sibelius. Η προσωπική σχέση μαθητή και δάσκαλου αναπτύχθηκε και ο Θανάσης Βαλσαμής συνδέθηκε με την παράδοση της τζαζ, με πολλά μαθήματα και τα πολύτιμα παραδείγματα απ’ τις ακροάσεις της πλούσιας δισκοθήκης του Κοντραφούρη.
Επιρροές και εμπειρίες
Σημαντική στιγμή για τον Θανάση στη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών του ήταν η sold out συναυλία του Standards Trio του Keith Jarrett στο Royal Festival Hall του Λονδίνου, το 2003. Πριν ακόμα παίξουν μια νότα, το κοινό χειροκροτούσε όρθιο για είκοσι λεπτά. Σκέφτηκε τη σπανιότητα της στιγμής, καθώς αυτό δεν συμβαίνει ούτε στην απονομή ενός βραβείου Nobel. Το κοινό, όπως συνέβαινε σε κάθε συναυλία του σπουδαίου αυτοσχεδιαστή πιανίστα, σέβεται τους κανόνες που ο Jarrett επέβαλε έως και πρόσφατα στο ακροατήριό του, στέλνοντας τους όρους του μέσω ενός ιδιαίτερα απαιτητικού e-mail!
Στο καλοκαιρινό τζαζ φεστιβάλ και τα workshops της μεσαιωνικής Ιταλικής πόλης της Siena, με τους δεκάδες Ευρωπαίους και Αμερικανούς σπουδαίους μουσικούς να συνυπάρχουν παίζοντας στις πλατείες σ’ ένα υπέροχο κοινό και σ’ ένα φεστιβάλ όπου είναι όμορφη η μουσική, οι μουσικοί και η ίδια η πόλη, είδε την αμερικανική τζαζ να «παντρεύεται» την ευρωπαϊκή.
Ο Θανάσης Βαλσαμής συμμετείχε για τρία ή τέσσερα καλοκαίρια μαζί με άλλους τζαζ πιανίστες από όλον τον κόσμο και στα διεθνή δεκαπενθήμερα σεμινάρια με τους πιανίστες Aaron Parks, Shai Maestro, Kenny Werner και Stefanο Battaglia, παίζοντας live στις πλατείες της πόλης. Από εκεί γεννήθηκε το άλμπουμ «Area Libera» ως ιδέα, αλλά και ως concept.
Άλλη καθοριστική επιρροή ήταν η μεγάλη συναυλία της Ελένης Καραΐνδρου στο Ηρώδειο, στην οποία συμμετείχε ο σαξοφωνίστας Jan Garbarek. Ο ήχος του σήμανε πολλά για το Θανάση. Όλες αυτές οι εμπειρίες είναι ένα κίνητρο κάθε πρωί, πριν από τη δουλειά, να κάθεται για λίγα λεπτά στο πιάνο.
Συνθέσεις και διαθέσεις
Ο Θανάσης Βαλσαμής, από τις αρχές του νέου αιώνα, άρχισε να καταγράφει μουσικές ιδέες του στα synths και τα sequencers, έως ότου ένιωσε ότι όλοι αυτοί οι «εικονικοί» μουσικοί ήταν μια μοναχική επιλογή. Όταν ο φίλος του βιολονίστας Γιάννης Ζαρίας τού πρότεινε να γίνει πιανίστας σ’ ένα γκρουπ το οποίο έπαιζε bossa nova, τότε ανακάλυψε την ομορφιά και τη μοναδικότητα του αυτοσχεδιασμού μαζί με άλλους μουσικούς που παίζουν φυσικά όργανα. Με το γκρουπ αυτό μπήκε στον κόσμο της βραζιλιάνικης μουσικής του Joao Gilberto και του Tom Jobim.
Αυτοσχεδιάζοντας στο πιάνο, ηχογραφούσε σ’ ένα κασετόφωνο κάποιες ιδέες. Αυτές, μετά την καταγραφή και οργάνωσή τους σε παρτιτούρες καθώς και την παρουσίασή τους σε συναυλίες, «ωρίμασαν» με τα χρόνια. Κάπως έτσι άρχισαν να συγκεντρώνονται συνθέσεις που εμπλουτίστηκαν απ’ τους κορυφαίους τζαζ μουσικούς του «Area Libera». Μετά από μια ηχογράφηση κάποιων κομματιών στο studio της Irida Music, οι μουσικές του Βαλσαμή ηχογραφήθηκαν ξανά στο Sierra, τον Ιανουάριο του 2020.
Με αυτοσχεδιαστική ελευθερία
Η πρώτη προσωπική δισκογραφική δουλειά του Θανάση Βαλσαμή έχει τον τίτλο «Area Libera» και κυκλοφορεί από την Irida Jazz. Περιλαμβάνει 14 συνθέσεις του, που προσεγγίζουν τον ήχο της σύγχρονης ευρωπαϊκής τζαζ και δημιουργούν ένα ιδιαίτερα λυρικό και ατμοσφαιρικό σκηνικό.
Ο τίτλος του δίσκου «Area Libera» είναι εμπνευσμένος από μια σημείωση στο τέλος της παρτιτούρας της σύνθεσης "Round a Turn" του Ιταλού μουσικού της jazz Paolo Damiani. Το Improvisazione intorno alla propria linea verso un area piu libera e rarefatta σημαίνει: «Αυτοσχεδιασμός γύρω από τη δοσμένη γραμμή με κατεύθυνση προς μια περιοχή περισσότερο ελεύθερη και αραιή».
Η ίδια ιδέα αντανακλάται και στη σύνθεση των κομματιών και στην παραγωγή της μουσικής. Στη λιτή απόδοση των θεμάτων και των μελωδικών μοτίβων, όπως αυτά ενυπάρχουν στα soli και στον ομαδικό αυτοσχεδιασμό, σε αραιή ή ανοιχτή φόρμα. Στο «Area Libera» συμμετέχουν οι: Λεωνίδας Σαραντόπουλος (φλάουτο), Ανδρέας Πολυζωγόπουλος (τρομπέτα), Γιώργος Βεντουρής (κοντραμπάσο) και ο Βαγγέλης Κοτζάμπασης στα τύμπανα.
Από αυτή τη μουσική ιδέα γεννήθηκε ο αισθητικός πυρήνας, η κατεύθυνση ενός δίσκου που ηχογραφήθηκε στα studio Sierra, με ηχολήπτη τον τεχνίτη Γ. Καρυώτη. Στο ομώνυμο κομμάτι (το “Area Libera”), τα πνευστά και το πιάνο παίζουν ελεύθερα, χωρίς καμία πρότερη οδηγία, με απόλυτη αυτοσχεδιαστική ελευθερία, πάνω μόνο σε μια προσυνεννοημένη τονικότητα.
Ο «Απόπλους» αποκαλύπτει ένα αρχετυπικό ηχοτοπίο, βασικό για τον ψυχισμό της δημιουργίας. Μια διαδικασία η οποία θυμίζει το τελετουργικό της αναχώρησης ενός πλοίου: η αναμονή στην προκυμαία, η επιβίβαση, οι στιγμές του απόπλου, το σφύριγμα του φουγάρου κι ο ίδιος ο πλους, το ταξίδι.
Ο «Απόπλους» μπορεί να συμβολίζει τη γέννηση και τον θάνατο. Την αρχή και το τέλος του ταξιδιού της ζωής. Η ζωή, οι βιωματικές εμπειρίες του Θ. Βαλσαμή με το λιμάνι, τον Πειραιά, όπου ζει από τη γέννησή του και δουλεύει εκεί βλέποντας από το παράθυρο τα πλοία να φεύγουν.
Λάθος συναγερμός
Μια άλλη χαρακτηριστική στιγμή τού «Area Libera» είναι το «False Alarm», που έχει να κάνει με την «παραφωνία» που όλοι μας έχουμε μέσα μας, ζώντας στο αστικό περιβάλλον μιας μεγαλούπολης και τους ρυθμούς της, υφιστάμενοι ένα καθεστώς συναγερμού. Άλλοτε πραγματικού, προϊούσης της οικονομικής κρίσης, και άλλοτε εικονικού, βασισμένου στην προσωπική μας δυσανεξία στα εξωτερικά ερεθίσματα.
Το «False Alarm» προέρχεται από το ποίημα «Dover Beach» του Matthew Arnold, το οποίο αναφέρεται μεταξύ άλλων και σε μια νυχτερινή απόβαση των Αθηναίων στην παραλία των Συρακουσών στη διάρκεια της Σικελικής Εκστρατείας εναντίον των εξεγερμένων υπηκόων τους. Το σκοτάδι της νύχτας και ο φόβος τούς έκαναν να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο, χωρίς να διακρίνουν εχθρό από σύντροφο. Κάτι που συμβαίνει και στη σημερινή κοινωνία, με το φως της μέρας, όταν ο ένας σκοτώνει τον άλλο χωρίς καμία αιτία.
Σήμερα, ο Θανάσης Βαλσαμής ολοκληρώνει το μεταπτυχιακό του στην τζαζ και στις νέες τεχνολογίες στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και παίζει πιάνο, με εκλεκτή τζαζ συντροφιά, κάθε δεύτερη Παρασκευή, στο Zatopek Book Cafe.
Επιμέλεια: Μαρώ Καβαλιέρου
