Η Annie Ernaux ανατέμνοντας τα γεγονότα, προσωπικά και κοινωνικά, που διαμόρφωσαν την ίδια και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο και την ζωή μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, από το 1940 (χρονολογία γέννησής της) μέχρι και τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, γράφει «Τα χρόνια», το βιβλίο που θεωρείται ίσως το σημαντικότερο στην πλούσια πορεία της στα γαλλικά, και όχι μόνο, γράμματα. Πρόκειται για μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία, όπως η ίδια λέει πρόκειται για «μια απρόσωπη αυτοβιογραφία», όπου καταλύεται η έννοια του «εγώ», καθώς η αναμενόμενη πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει τη θέση της, κυρίως, στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, το οποίο εναλλάσσεται με το τρίτο ενικό. Έτσι η συγγραφέας πετυχαίνει την προσδοκώμενη αποστασιοποίηση, όπου κανένα συναίσθημα δεν εκβιάζεται, όπου η συγκίνηση, αν και όταν συμβαίνει, έχει να κάνει με την συνειδητοποίηση της ατέρμονης και ανελέητης ροής του χρόνου, ο οποίος συμπαρασύρει μαζί του γεγονότα, ανθρώπους και αυτονόητα. Έχει να κάνει και με την «άγνοια των στιγμών», με ένα «γίγνεσθαι» που συμβαίνει ενώ «εκείνη», ενώ «εμείς», κοιτάζουμε αλλού.
Θάνατος σημαίνει να ξεχνάς
Γράφει η Ernaux για την 11η Σεπτεμβρίου: «Και καθώς κοιτάζαμε έναν πίνακα του Βαν Γκογκ στο Μουσείο Ορσέ, η άγνοιά μας για ό,τι συνέβαινε το ίδιο δευτερόλεπτο στο Μανχάταν ήταν η άγνοια της στιγμής του δικού μας θανάτου». Και όσο κι αν η ίδια λέει πως «όλες οι εικόνες θα χαθούν», μοιάζει να πιστεύει πως θάνατος σημαίνει να ξεχνάς. Εξιστορώντας το παρελθόν, ατομικό και συλλογικό, προσπαθεί να καταλάβει τόσο αυτό όσο και τον εαυτό της -τα διάφορα στάδια που απαρτίζουν τον εαυτό της- μέσα σε αυτό. Όπως, πολύ παραστατικά, λέει ο Νίκος Μπακουνάκης στο επίμετρο, «η Ερνό εικονοποιεί τον χρόνο, παρουσιάζοντάς τον σαν συνδαιτυμόνα σ’ ένα μακρόσυρτο οικογενειακό τραπέζι, όπου ο στενός και συνεσταλμένος χρόνος της οικογένειας γίνεται τελικά συλλογικός».
Οι σελίδες της Ernaux, με τις σχολαστικές, κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος, αναφορές της, αποτυπώνουν ένα είδος ευρωπαϊκού βλέμματος, όπως και ένα είδος ευρωπαϊκής ταυτότητας. Από τη μεταπολεμική Γαλλία, τις ατέρμονες αφηγήσεις για τον πόλεμο, την Αλγερία, την Ινδοκίνα, μέχρι τον Μάη του ’68 -«Το 1968 ήταν η πρώτη χρονιά του κόσμου»-, τις κατακτήσεις και τη σεξουαλική αφύπνιση, τις εκλογές -οι οποίες καταγράφονται πάντα ως σημαντικά γεγονότα-, τις κοινωνικές ανισότητες, τις αναζητήσεις στο πλευρό της Αριστεράς, την Ακροδεξιά του Λεπέν, η αφήγηση βρίθει προβληματισμών που έχουν να κάνουν, κυρίως, με την ανισότητα, με την αδικία, με την ταξικότητα μιας κοινωνίας που δεν συγχωρεί και που, σπανίως, συμπάσχει. Οι ρυθμοί είναι γρήγοροι, αυτό που κάποτε ήταν σημαντικό κι έμοιαζε αδιατάρακτο παύει να είναι. Η Ernaux, παρούσα και απούσα μαζί.
Βλέμμα θλιμμένο, φιλοπερίεργο
Είναι εκεί, στα οικογενειακά τραπέζια, στις μαθητικές εκδηλώσεις, στην τάξη με τους σαράντα μαθητές, στο κρεβάτι του νεαρού εραστή, στις διαδηλώσεις και τις κινητοποιήσεις και, συγχρόνως, είναι σαν να κοιτάζει από μια γωνιά του μέλλοντος. Κοιτάζει με βλέμμα όχι νοσταλγικό, βλέμμα στοχαστικό, θλιμμένο, φιλοπερίεργο. Κάπου κάπου κλείνει το μάτι, περιμένοντας να δει τι θα γίνει παρακάτω. Βλέπει τα μελλούμενα υπό το πρίσμα του παρελθόντος μέσα σε ένα παρόν που δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά μονάχα αυτό: παρόν. Δίχως συνδηλώσεις και δίχως γνώση. Το παρόν σημαίνει άγνοια, αλλά όχι για την οξυδερκή παρατηρήτρια, όχι γι' αυτόν τον άνθρωπο της γραφής, ο οποίος ξέρει πως η μόνη γλώσσα που υπάρχει «είναι η δική της γλώσσα, η γλώσσα όλων, το μοναδικό εργαλείο με το οποίο σκόπευε να τιθασεύσει οτιδήποτε την εξόργιζε».
Η Annie Ernaux, με γλώσσα εξαιρετικά φροντισμένη, λιτή, δίχως στολίδια -πολύ καλή η μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη -κοιτάζει τον φακό μιας υποτιθέμενης φωτογραφίας- όπως αυτές που παρεμβάλλει μέσα στην κεντρική της αφήγηση-, με βλέμμα αιχμηρό, διαπεραστικό, ανατρεπτικό, ενίοτε οργισμένο, έκπληκτη με όλα όσα χάθηκαν, περίεργη για όλα όσα θα έρθουν, στοχαστική και λυπημένη. Μέχρι το μεδούλι λυπημένη.
INFO
Annie Ernaux, «Τα χρόνια»
Εκδ. Μεταίχμιο
Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη
372 σελ. Τιμή:10,99 ευρώ
