Στο βιβλίο "Η μιμητική επιθυμία στο 'Υπόγειο'. Διάλογος με τον Κορνήλιο Καστοριάδη", ο αναγνώστης θα βρει το δοκίμιο του Γάλλου φιλόσοφου René Girard, για το έργο του Ρώσου συγγραφέα Fyodor Dostoevsky "Σημειώσεις από το Υπόγειο" και τον διάλογο του πρώτου με τον Έλληνα φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη, τον Ιούνιο του 1981, στο πλαίσιο του συνεδρίου στο Σεριζύ, με θέμα την «αυτοοργάνωση».
Στο πρώτο κείμενο, ο René Girard προσπαθεί να κατανοήσει το συγγραφικό έργο του Fyodor Dostoevsky -με αφορμή το έργο "Σημειώσεις από το Υπόγειο"- υπό το πρίσμα της θεωρίας του περί «μιμητικής επιθυμίας». Σύμφωνα με αυτήν, οι επιθυμίες μας δεν αποτελούν προϊόν μιας διαυγούς ατομικής κρίσης, αλλά μιας ενστικτώδους μίμησης των επιθυμιών εκείνων των ανθρώπων τους οποίους θεωρούμε ασυνείδητα ως πρότυπα και πιστεύουμε ότι θα γίνουμε σαν κι αυτούς αν εκπληρώσουμε αυτές τις επιθυμίες. Η επιθυμία μας για ένα αντικείμενο δεν γεννάται από το ίδιο το αντικείμενο αλλά από το γεγονός ότι κάποιος άλλος το θέλησε και απέκτησε χάρη σε αυτό ένα είδος δύναμης, την οποία αποζητούμε και τη φθονούμε. Γι’ αυτόν τον λόγο αποκτούμε ένα νοσηρό ενδιαφέρον για τους άλλους, χτίζουμε μια παράδοξη σχέση μαζί τους, όπως ακριβώς κάνει και ο «Άνθρωπος του Υπογείου», που μισεί και αγαπά ταυτόχρονα τους άλλους ανθρώπους. Ο René Girard περιγράφει αυτή τη συμπεριφορά με τον εξής τρόπο: «Η μιμητική επιθυμία είναι αποτυχημένος εγωισμός, ανίσχυρη περηφάνια, η οποία γεννά την ευλαβική μίμηση των ειδώλων που δεν αναγνωρίζουμε, επειδή τα μισούμε όσο τα λατρεύουμε».
Από αυτήν την κατάσταση μίσους και αγάπης αρχίζει να εμφανίζεται και να κλιμακώνεται ένας ανταγωνισμός για δύναμη ανάμεσα στους κοινωνούς τής εκάστοτε κοινωνίας. Η λύση σε αυτό το πρόβλημα μπορεί να επέλθει μονάχα μέσω ενός συστήματος θυματοποίησης, που θα δημιουργήσει εκείνο το πρόσωπο το οποίο θα κουβαλήσει το κανιβαλιστικό μίσος των υπολοίπων μελών της κοινωνίας: θα δημιουργήσει έναν «αποδιοπομπαίο τράγο», ένα «εξιλαστήριο θύμα». Αυτό το πρόσωπο θα θεωρηθεί υπαίτιο για τον ανταγωνισμό που επικρατεί στην κοινωνία και έχουμε δει, σύμφωνα με τον René Girard, αρκετά μυθικά και ιστορικά πρόσωπα που ενσάρκωσαν αυτόν τον ρόλο: Πολυνείκης, Αντιγόνη, Ιώβ, Ιησούς Χριστός είναι μερικά ονόματα μιας μακράς λίστας «αποδιοπομπαίων τράγων», «εξιλαστήριων θυμάτων». Με αυτόν τον τρόπο χτιζόντουσαν οι κοινωνίες επί αιώνες: με το αίμα των θυμάτων.
Όμως ο René Girard, στο δεύτερο κείμενο του υπό παρουσίαση βιβλίου, προτείνει έναν διαφορετικό δρόμο απεμπόλησης αυτού του κτηνώδους ανταγωνισμού. Προτείνει τη συμφιλίωση των κοινωνών όχι μέσα από την αρχαία οδό των ασεβών αλλά μέσα από τη χριστιανική αγάπη. Η Βίβλος, η οποία πρώτη καταγγέλλει το παράλογο θυματοποιητικό σύστημα, προσφέρει την κατάλυσή του μέσα από τη διδαχή της απροϋπόθετης αγάπης για τον πλησίον.
Έτσι μπορούμε να οικοδομήσουμε μια κοινωνία πραγματικά ανθρώπινη, για τον René Girard, ένας τρόπος που βρίσκει εντελώς αντίθετο τον Κορνήλιο Καστοριάδη, διότι καθιερώνει έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής ως κυρίαρχο, ως αχρονικό «πρότυπο» και εμμέσως ως πεπρωμένο, αδιαφορώντας για τη δημιουργική διάσταση των κοινωνιών από τους κοινωνούς και συνεπώς την ιστορική διάστασή τους. Οι κοινωνικοί δρώντες δημιουργούν και δημιουργούνται μέσα από τις καθημερινές κοινωνικές πράξεις τους, οι οποίες μπορούν να καθοδηγούνται και από το χριστιανικό δόγμα, εφόσον τα μέλη της κοινωνίας έχουν συμφωνήσει πρωτύτερα για κάτι τέτοιο. Δεν θα θεωρείται ως μια αιώνια αλήθεια, αλλά ως μια φαντασιακή αλήθεια που θεσμίζεται κάθε μέρα εντός του ρου της Ιστορίας.
Εν κατακλείδι, το υπό παρουσίαση βιβλίο φέρνει τον αναγνώστη απέναντι σε μια μεγάλη αλήθεια για την ύπαρξή του: «είμαι οι Άλλοι, ζω και υπάρχω χάρη στους Άλλους, όπως και αυτοί είναι Εγώ και ζουν και υπάρχουν χάρη σε μένα».
Info
René Girard
Η μιμητική επιθυμία στο Υπόγειο. Διάλογος με τον Κορνήλιο Καστοριάδη
Εκδόσεις Πλήθος
Σελ. 136
Τιμή: 10 ευρώ
* Ο Γιώργος Μιχαηλίδης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας, μεταφραστής, υπεύθυνος της οργανωτικής επιτροπής του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας ΙWPR (Institute for World Philosophical Research)
