Διαβάζοντας τον τίτλο, μπροστά μου έρχεται όχι το ομώνυμο ποίημα του Μ. Αναγνωστάκη, αλλά η εικόνα του συγγραφέα, του Γιάννη Ατζακά, ως παιδί ακόμα να περνάει «σκυφτός» και αμίλητος για πολλά χρόνια στη ζωή του, καθώς του έλαχε η μοίρα να περιπλανηθεί στις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης την περίοδο 1949-1955 χωρίς οικογένεια, ως «αποσυνάγωγος» και στιγματισμένος, καθώς ο πατέρας του ήταν αριστερός, αντάρτης, «κατσαπλιάς κι εγκληματίας» για την επίσημη αφήγηση των νικητών του Εμφυλίου, πολιτικός πρόσφυγας στην Ανατολική Ευρώπη, όπου τον συνάντησε μετά από τριάντα ολόκληρα χρόνια. Βουβή σιωπή, ένοχη σιωπή στις παιδουπόλεις για τα «αμαρτήματα» των γονέων. Και η σιωπή να γίνεται βάρος, να μεταβολίζεται σε ντροπή, σε ενοχή, σε τραύμα που ζητάει επούλωση. Να ζητάει όχημα για να αποτιναχθεί το «τσουβάλι» και να σταθούν όρθιοι οι αποσυνάγωγοι. Να αποκτήσουν ζωή, υπόσταση, να κερδίσουν τη χαμένη τους ζωή.
Το «όχημα» του συγγραφέα για να ορθοποδήσει ήταν η Φιλοσοφική Σχολή, οι αγώνες της «Γενιάς του 1-1-4», η δολοφονία του Λαμπράκη και η ένταξή του στη Νεολαία της ΕΔΑ, η γνωριμία του με τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, τα αναγνώσματά του και τελικά, σε μεγάλη ηλικία -όταν συνταξιοδοτήθηκε από την Εκπαίδευση και έγινε παππούς-, να ασχοληθεί με τη συγγραφή και τη λογοτεχνία. Να μεταβολίσει στο χαρτί την τυραννία. Στο βιβλίο του αυτό ο συγγραφέας δίνει χώρο σε όσους η κοινωνία τούς έχει ωθήσει να είναι στο κοινωνικό περιθώριο, στιγματισμένοι, ματαιωμένοι, μοναχικοί, απελπισμένοι, ταπεινωμένοι, λοιδωρημένοι, σκεφτικοί και σκυφτοί, με λίγα λόγια αποσυνάγωγοι. Όμως ο πυρήνας της σκέψης του συγγραφέα είναι το εργαλείο, το κλειδί με το οποίο θα μπορέσουν να σταθούν και πάλι όρθιοι, να λυτρωθούν οι ίδιοι και να γίνουν αποδεκτοί και χρήσιμοι από τμήμα εκείνων που τους περιθωριοποίησαν.
«Μόνο η τέχνη μπορεί να σώσει τον κόσμο» λέει ο Αργυρός, ένας από τους επτά αντιήρωες των αντίστοιχων σε αριθμό διηγημάτων. Και η τέχνη είναι τελικά η σανίδα σωτηρίας για όλους, πλην του αντιήρωα Εβραίου Μωρίς, ο οποίος δεν λυτρώθηκε με τη μουσική, γιατί ο εγκλεισμός σε στρατόπεδο συγκέντρωσης δεν θεραπεύεται. Όμως με γενναιοδωρία παραχωρεί το πιάνο του στη γειτόνισσά του, η οποία γίνεται επώνυμη πιανίστα στην Αυστρία. Ο μουγκός και κουφός Παρασκευάς παίζοντας την γκάιντά του όχι μόνο λυτρώνεται, αλλά τον «χρησιμοποιούν» και τα ισχυρά αρσενικά του χωριού. Ο Ιάκωβος, υπάλληλος υποθηκοφυλακείου, που όλοι τον θεωρούσαν «χαφιέ και ασφαλίτη» και ζούσε μέσα στις ταπεινώσεις και την πλήξη, «ανασταίνεται» όταν γνωρίζει τα βιβλία του Δημήτρη Χατζή και των Ηπειρωτών συγγραφέων. Ο θεοσεβούμενος πυροφύλακας του χωριού, που ήταν εκπαιδευμένος να λύνει τα μάγια και τις γητειές των φιδιών, απελευθερώνεται διαβάζοντας τα έργα του Ν. Καζαντζάκη. Ο Αστέριος, το παιδί με την πνευμονία, κατορθώνει να ξεφύγει από τον εγκλωβισμό της οικογένειας μέσα από τα «Κλασικά Εικονογραφημένα» και τον «Μικρό Ήρωα». Τέλος, ο ξεπεσμένος πια υπάλληλος μιας τράπεζας, γόνος πρώην αστικής οικογένειας υφασματεμπόρων, την ταπείνωση που υφίσταται καθημερινά από τον νυν διευθυντή του, γιο της πρώην καθαρίστριας του μεγάρου τους, τη διαχειρίζεται μέσα από τη ζωγραφική και τα σκίτσα.
Όλοι αυτοί οι «σκυφτοί πολίτες» που αντιμετωπίζονται αρχικά με δυσανεξία από τη κοινωνία δεν λυτρώνονται από τη μόρφωση, αλλά μόνο με την τέχνη. Ο Γιάννης Ατζακάς μέσα από την ανθρωπογεωργαφία των πορτρέτων του δεν αφήνει στο απυρόβλητο την κοινωνία και την πολιτική. Επικρίνει την τεχνητή ευμάρεια, την γκλαμουριά, τη φούσκα του χρηματιστηρίου, τη «λεγόμενη ανάπτυξη» που διαγράφει τόπους, φύση, κουλτούρες και υποκλίνεται μόνο στην αξία του χρήματος, τη διαφθορά, τη δημαγωγία. Τέλος, στέκεται με σκεπτικισμό απέναντι στην απομάγευση των ιδεολογιών που οι εξουσίες τις κατάντησαν αδειανό πουκάμισο.
INFO
Γιάννης Ατζακάς
"Σκυφτοί περάσανε"
Εκδόσεις Άγρα 2021
Σελ.: 192
Τιμή: 14,50 ευρώ
