Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
18.2°C21.8°C
2 BF 49%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
19 °C
17.0°C20.3°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C16.6°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
17.1°C19.1°C
5 BF 37%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C17.1°C
2 BF 56%
Κώστας Ακρίβος στην «Α» / Ο ηρωισμός δεν είναι ζήτημα αίματος και προγόνων, αλλά παιδείας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κώστας Ακρίβος στην «Α» / Ο ηρωισμός δεν είναι ζήτημα αίματος και προγόνων, αλλά παιδείας

Φωτογράφος: Μάρκος Χουζούρης

Πού συναντιούνται ο Καραϊσκάκης και ο Τζιμ Μόρισον; Τις ακριβείς συντεταγμένες δίνει ο Κώστας Ακρίβος. "Στην περίπτωση του Καραϊσκάκη ισχύει αυτό που είναι γραμμένο στον τάφο του Τζιμ Μόρισον ‘Κατά τον δαίμονα εαυτού’" λέει. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα "Πότε διάβολος, πότε άγγελος" (εκδόσεις Μεταίχμιο), ο γνωστός συγγραφέας επιχειρεί αυτό που η ελληνική λογοτεχνία έχει αποφύγει συστηματικά σε ό,τι αφορά τους ήρωες της Επανάστασης του 1821. Να ερευνήσει και να ιχνογραφήσει τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από τον ήρωα.

Το τραύμα και το θαύμα, τη δύναμη, την αδυναμία και την αντίφαση ακόμα. "Τα λογοτεχνήματα που γράφτηκαν για τη συγκεκριμένη περίοδο, δηλαδή τα ιστορικά μυθιστορήματα, αν δεν θριαμβολογούν, τουλάχιστον κρύβουν κάτω από το χαλί την ιστορική αλήθεια" λέει και εξηγεί τους δρόμους που τον οδήγησαν να γράψει για τη συγκεκριμένη περίοδο, τον συγκεκριμένο ήρωα. Αναζητώντας στο πρόσωπο του Καραϊσκάκη πότε ο διάβολος υποχωρεί για χάρη του αγγέλου, αναζητάει τη δημοφιλία και τις αντιφάσεις του ήρωα, ιχνογραφεί την εποχή του και τη γλώσσα της και δεν παραλείπει να εντοπίσει τα νήματα που συνδέουν τα χρόνια του 1821 με τα σημερινά. "Ο ηρωισμός δεν είναι ζήτημα αίματος και προγόνων, αλλά κυρίως προσωπικής πρωτοβουλίας και παιδείας" λέει με νόημα.

Έχεις ήδη ομολογήσει ότι ο λόγος που ασχολήθηκες με τον Καραϊσκάκη ήταν ιδιοτελής, μια οικογενειακή υπόθεση. Από πού κρατάει η σκούφια σου δηλαδή;

Πριν από περίπου τέσσερα χρόνια, δεν είχα τελειώσει ακόμα το προηγούμενο μυθιστόρημά μου, το "Γάλα Μαγνησίας", όταν έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο του Αντώνη Αντωνίου "Εγκυκλοπαιδικό Βιογραφικό Λεξικό Νεώτερης Θεσσαλικής Ιστορίας". Εκεί μέσα ανακάλυψα έναν μακρινό μου πρόγονο, τον Μήτρο Αγραφιώτη, ο οποίος σε ηλικία 18 ετών, από το Πετρίλο των Αγράφων όπου γεννήθηκε, πήρε μέρος στην Επανάσταση του 1821, καθώς εντάχθηκε στο σώμα του Γεώργιου Καραϊσκάκη.

Αυτό δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία, γιατί και άλλοι πολλοί αυτής της ηλικίας πήραν μέρος στην Επανάσταση, αν ο Καραϊσκάκης δεν του εμπιστευόταν το ταμείο, μολονότι ήταν μόλις 18 χρονών, όπως το πιστοποιούν οι ιστορικές πηγές και επίσης η διαθήκη του Καραϊσκάκη, όπου τον αναφέρει με το όνομά του και τον ορίζει εκτελεστή της. Αυτό το στοιχείο ήταν που εμένα μου γέννησε τη μεγάλη απορία και με οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου. Αναρωτιόμουν δηλαδή πώς δικαιολογείται αυτή η συμπάθεια και η εμπιστοσύνη του Καραϊσκάκη στο πρόσωπο του Μήτρου Αγραφιώτη. Με λίγα λόγια ποιος βαθύτερος δεσμός τους ένωνε.

Ποιος ήταν αυτός ο δεσμός τελικά; Πού καταλήγεις;

Στηριγμένος στα ιστορικά δεδομένα, αλλά, μια και πρόκειται για μυθιστόρημα και στα στοιχεία της μυθοπλασίας, καταλήγω στο συμπέρασμα πως υπήρχε ένας μυστικός δεσμός αίματος ανάμεσα στους δύο άντρες. Τον Καραϊσκάκη και τον Αγραφιώτη.

Πώς είναι να αναμετριέσαι λογοτεχνικά με έναν ήρωα τέτοιας ιδιοφυΐας, έντασης και αντιφατικότητας;

Για μένα ο Καραϊσκάκης είναι η κορυφαία περίπτωση αγωνιστή του 1821. Μπαίνει στην Επανάσταση χωρίς να διαθέτει οικογένεια, ηρωικό παρελθόν και τόπο καταγωγής. Πριν από το 1821 η δράση του είναι πολύ αμφιλεγόμενη, καθώς η μοναδική του έγνοια ήταν πώς να γίνει ο αρματωλός των Αγράφων.

Από την πτώση του Μεσολογγίου και ύστερα η συμπεριφορά του αλλάζει ριζικά και βγαίνουν στην επιφάνεια όλα τα προτερήματά του: η ανιδιοτέλειά του, ο στρατηγικός ευφυής νους και ένα προσόν που δεν το διέθετε, ίσως, κανένας άλλος αγωνιστής του 1821, ότι το όραμά του είναι να απελευθερωθεί ολόκληρη η Ελλάδα και όχι η Ρούμελη ή ο Μωριάς ή τα νησιά. Είναι ο πρώτος που συνέλαβε την ιδέα του κοινού αγώνα.

Ο Καραϊσκάκης στο μυθιστόρημά σου αποφασίζει ότι μετά το φίλιωμα με τον Ζαΐμη γίνεται άγγελος. Εσύ έχεις καταλήξει; Ήταν άγγελος ή διάολος;

Πρώτα απ' όλα ο Καραϊσκάκης είχε να παλέψει με τρία εχθρικά μέτωπα: τους Τούρκους, τον Μαυροκορδάτο και τον πιο σοβαρό, ίσως, εχθρό, τον ίδιο του τον εαυτό.  Έπρεπε να καταπνίξει, όπως και το κατάφερε, τις μικροφιλοδοξίες για το αρματωλίκι των Αγράφων και ακόμα να παλέψει με την αρρώστια που βασάνιζε το κορμί του. Νομίζω πως στην περίπτωσή του ισχύει αυτό που είναι γραμμένο στον τάφο του Τζιμ Μόρισον "Κατά τον δαίμονα εαυτού".

Πριν από λίγο καιρό ο Παντελής Μπουκάλας, με αφορμή το δικό του βιβλίο, μου έλεγε ότι ο Καραϊσκάκης "είναι ένας αντάρτης που δεν φυλακίζεται σε καμιά φυλακή, ούτε καν στη φυλακή της λογοτεχνίας". Εσύ τι διαπίστωσες γράφοντας το βιβλίο σου; Πόσο δύσκολος λογοτεχνικός ήρωας είναι;

Συμφωνώ με την άποψη του Παντελή και πιστεύω πως αν ήταν ελέγξιμος λογοτεχνικά, δεν θα προκαλούσε το ενδιαφέρον ούτε του Παντελή ούτε το δικό μου. Απλώς, επειδή ανήκει σ' αυτή τη μικρή κατηγορία των ανθρώπων που είναι πλασμένοι και από λάσπη, και από χρυσόσκονη, η λογοτεχνία δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη απέναντί τους και πλησιάζοντας τέτοιους ανθρώπους δοκιμάζει τις αντοχές της. Αλλά ας μην ξεχνάμε, πάντα σύμφωνα με το μυθιστόρημά μου, την κρίση του Καρλ Κρατσάιζεν ότι "ο Καραϊσκάκης είναι όμορφος στην ψυχή γιατί είναι απολύτως αθώος και γιατί δεν έχει επίγνωση αυτής της εσωτερικής ομορφιάς του".

ΑΚΡΙΒΟΣ

Το λαϊκό φαντασιακό έχει καταγράψει τους ήρωες όπως ο Καραϊσκάκης ως σύμβολα. Με το βιβλίο σου δίνεις τα γήινα στοιχεία του, τον ηρωισμό, αλλά και την ανθρώπινη υπόστασή του. Γιατί θεωρείς ότι η λογοτεχνία μας έως τώρα έχει αγνοήσει αυτό το στοιχείο;

Η απάντηση εδώ πρέπει να χωριστεί σε δύο μέρη για να βρούμε την παθογένεια. Πρώτα απ' όλα, ότι μέχρι σήμερα δεν μάθαμε την Ιστορία του 1821, αλλά βιώναμε τη μυθολογία του 1821.  Όταν ο Παλαμάς προτρέπει "μεθύστε με το αθάνατο κρασί του ’21", εμείς το πήραμε τοις μετρητοίς.

Η Πολιτεία, το σχολείο, η δημόσια Ιστορία μάλλον, αυτά τα 200 χρόνια άλλο δεν έκανε παρά να εξυμνεί, να εγκωμιάζει και πολλές φορές να ψευδολογεί. Απόρροια αυτού του κλίματος ήταν και τα λογοτεχνήματα που γράφτηκαν για τη συγκεκριμένη περίοδο, δηλαδή τα ιστορικά μυθιστορήματα, που, αν δεν θριαμβολογούν, τουλάχιστον κρύβουν κάτω από το χαλί την ιστορική αλήθεια. Δεν έγιναν εμφύλιοι πόλεμοι στη διάρκεια της Επανάστασης; Δεν έχουμε σαν βαρίδι στη συνείδησή μας τη σφαγή της Τριπολιτσάς; Δεν έχουμε την επονείδιστη "πράξη της υποτέλειας";

Επομένως, αυτό που θέλω να πω είναι ότι εκείνο που έγραψε ο Σολωμός, πως "εθνικό είναι ό,τι είναι αληθινό", εμείς τόσα χρόνια το λησμονήσαμε επίτηδες. Και χαίρομαι ιδιαίτερα που στις μέρες μας επιτέλους αρχίζουν και κυκλοφορούν βιβλία είτε της Ιστορίας είτε της λογοτεχνίας που κοιτάζουν την Ιστορία κατάματα γιατί δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα κι έτσι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο διώχνουμε από το παρελθόν μας τις όποιες αράχνες.

Εσύ, όταν ακόμα δίδασκες στο σχολείο, τι έλεγες στα παιδιά για το 1821; Τι σου επιτρεπόταν να λες;

Δίδαξα 35 χρόνια στη δημόσια μέση εκπαίδευση, σε Γυμνάσιο και Λύκειο. Η εκπαιδευτική πολιτική που χάρασσαν οι εκάστοτε κυβερνήσεις, τα σχολικά βιβλία και η γενικότερη στοχοθεσία του συστήματος δεν άφηναν και δεν αφήνουν την παραμικρή διάθεση για "άνοιγμα" της διδασκαλίας.  Όταν όλη η προσπάθεια γίνεται με κατεύθυνση και σκοπό τις εξετάσεις, τότε οι όποιες προσπάθειες και πρωτοβουλίες του δασκάλου είναι σταγόνα στον ωκεανό.

Για παράδειγμα, όταν μέσα σε μια σχολική χρονιά στο μάθημα της Ιστορίας πρέπει να καλυφθεί μια ύλη που ξεκινάει από τα ρωμαϊκά χρόνια και φτάνει μέχρι την  Άλωση της Κωνσταντινούπολης, τότε πού να βρεθεί χώρος μες στο μυαλό και στη συνείδηση του μαθητή να χωρέσουν οι όποιες έκκεντρες διδασκαλίες ενός εκπαιδευτικού; Αν δεν αλλάξει άρδην το εκπαιδευτικό σύστημα, και τα επόμενα 50 και 100 χρόνια θα συνεχίσουμε να έχουμε ένα σχολείο υποβαθμισμένο, που αναπαράγει παρωχημένα μοντέλα εκπαίδευσης.

Ιδιαίτερη εντύπωση στο βιβλίο σου κάνει η χρήση της γλώσσας. Ανάλογα με την περίοδο που αφηγείσαι, αναδιαμορφώνεται και το γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιείς. Δεν είναι εύκολο φαντάζομαι…

Όπως δεν είναι εύκολο να γνωρίζουμε τη γλώσσα των αγωνιστών και των ανθρώπων εκείνης της περιόδου. Παρ' όλα αυτά, ήταν ένα προσωπικό μου στοίχημα να κερδίσω την αληθοφάνεια των χαρακτήρων ανά ιστορική περίοδο με μια γλώσσα που θα ταίριαζε στην εποχή και στο πνευματικό τους επίπεδο. Επιχείρησα αφενός να διώξω τους όποιους ρητορισμούς και από την άλλη να μείνω πιστός σε μια γλώσσα που είχε μέσα πάρα πολλές τουρκικές και αρβανίτικες λέξεις.

Και η δημοποιητική ποίηση έρχεται εν είδει ντοκουμέντου, μαζί με τα ιστορικά ντοκουμέντα που καταθέτεις;

Μιλάμε για μια κοινωνία που τον πόνο, το μεράκι, τα βάσανα, το άχτι πολλές φορές τα έκανε τραγούδι. Κατά τη γνώμη μου, το δημοτικό τραγούδι, που βλάστησε και άνθισε εκείνη την περίοδο, είναι ένας γνήσιος μάρτυρας της ψυχοσύνθεσης του λαού. Καλό και χρήσιμο είναι να σκύβουμε πάνω από τα ιστορικά κιτάπια, αλλά είναι και πολύ ωφέλιμο να στήνουμε αυτί και να αφουγκραζόμαστε τη λαλιά που γινόταν τραγούδι.

Έχεις πει ότι το μυθιστόρημά σου δεν είναι ιστορικό. Τι είναι λοιπόν;

Η Ιστορία είναι μια μεγάλη πηγή από την οποία αρδεύει το βιβλίο μου. Και δεν γινόταν αλλιώς, αφού βασικός ήρωας είναι ένα ιστορικό πρόσωπο, ο Καραϊσκάκης. Από την άλλη, ωστόσο, ήθελα να δω τι ακολούθησε μετά απ' αυτό το μεγάλο ιστορικό επίτευγμα της Επανάστασης του 1821.  

Έτσι λοιπόν η αφήγηση διατρέχει και τα επόμενα 100 - 150 χρόνια, καθώς παρακολουθεί τους απόγονους του Μήτρου Αγραφιώτη όχι μόνο μέσα στη δίνη της Ιστορίας, αλλά και στις προσωπικές και οικογενειακές τους περιπέτειες. Δημιουργείται δηλαδή ένας καμβάς όπου διαφαίνεται η Ελλάδα και του 19ου και του 20ού αιώνα.

Αυτό το πινγκ πονγκ του παρόντος με το παρελθόν έχει τη σκοπιμότητά του. Ποια ήταν η πρόθεσή σου, τι σκέφτεσαι 200 χρόνια μετά από το κομβικό, ταυτοτικό αυτό γεγονός για τον σύγχρονο  Έλληνα σε μια στιγμή που βρίσκεται πάλι αντιμέτωπος με τη συγκρότηση της νέας ταυτότητάς του;

Ο ανήλικος αφηγητής του βιβλίου μου, αν και αγνοεί ποια είναι η καταγωγή του, δείχνει ότι ο ηρωισμός δεν είναι ζήτημα αίματος και προγόνων, αλλά κυρίως προσωπικής πρωτοβουλίας και παιδείας.  

Έγκειται δηλαδή στο πώς θα διαπαιδαγωγηθεί ένας άνθρωπος για να μπορέσει να κάνει την υπέρβαση του εαυτού του και να γίνει ήρωας. Και σε τελευταία ανάλυση, ας μην ξεχνάμε το σεφερικό "Οι ήρωες πάντοτε προχωρούν στα σκοτεινά".

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL