Θέατρο Εμπρός ώρα μηδέν. Εκεί που κάποτε ακτινοβολούσε η δημιουργία, από χθες το πρωί στέκει ένα κτήριο άδειο και τραυματισμένο από τις εγκαταστάσεις που ξηλώθηκαν και πετάχτηκαν αδιάφορα στον δρόμο. Εκεί που κάποτε άνοιγαν πόρτες και παράθυρα για έναν άλλο κόσμο έξω από τα στενά πλαίσια που ορίζει η καθημερινότητα, πλέον υπάρχουν οι γνωστοί τοίχοι από τσιμεντόλιθους που αντικρίζουμε δύο χρόνια τώρα στα σφραγισμένα κοινωνικά εγχειρήματα.
Απ’ το Εμπρός δεν θ’ ακουστούν ποτέ ξανά τα χειροκροτήματα του κοινού. Δεν θα ιδρώνουν στο σανίδι οι ηθοποιοί που επιχειρούν μια νέα προσπάθεια. Μπάντες από την ανεξάρτητη σκηνή θα κλειστούν πάλι στο γκαράζ τους. Και οι συζητήσεις για έναν άλλο καλύτερο κόσμο θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να βρουν μια ευρύχωρη και φιλόξενη στέγη, όπου οι όροι λειτουργίας θ’ αντιστοιχούν στις ιδέες που ανταλλάσσονται.
«Όταν ξεκρέμασα τα φώτα, αισθάνθηκα απελπισία. Όλη η νέα γενιά καλλιτεχνών, όλη η πειραματική τέχνη που δεν είναι κομμάτι της βιομηχανίας του θεάματος μένει στην πραγματικότητα στον δρόμο. Από τη μια στιγμή στην άλλη εξαφανίστηκε ένα ολόκληρο οικοσύστημα καλλιτεχνικών προσπαθειών» μας είπε μέλος του εγχειρήματος σ’ ένα διάλειμμα από τη μεταφορά των πραγμάτων που προλάβαιναν να διασωθούν.
Μια στιγμή μετά η οδηγός που τα παραλάμβανε σταμάτησε τ’ αμάξι της μπροστά από την είσοδο με θυμό. Ένα φρενάρισμα που είχε ακουμπισμένο πάνω στο πεντάλ όλο το βάρος της δυστυχίας που προκάλεσε το άκουσμα της είδησης. Κι όχι μόνο στους ανθρώπους του θεάτρου και τους θαμώνες, αλλά και στον κόσμο που είχε ζήσει έστω κι ένα βράδυ στο θέατρο Εμπρός. Που είχε καθίσει στο πεζούλι απέξω και συζητούσε μέχρι το ξημέρωμα.
«Έχει θηλάσει τον πολιτισμό για μια δεκαετία»
Για να καταλάβουμε την αξία αυτού που χάνεται, θα πρέπει ν' ανατρέψουμε στη δεκαετή διαδρομή του Εμπρός. Να κάνουμε ένα ταξίδι στον Νοέμβριο του 2011, όταν το άλλοτε εγκαταλελειμμένο και ερειπωμένο κτήριο μετατρεπόταν σε ένα ελεύθερο, αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο που θα φιλοξενούσε τα επόμενα χρόνια πλήθος καλλιτεχνικών και μη εγχειρημάτων. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά ο χορογράφος Δημήτρης Παπαϊωάννου, που έχει γράψει τη δική του ιστορία στον χώρο, «το θέατρο Εμπρός έχει θηλάσει τον πολιτισμό για μια δεκαετία».
Από το 2011 εκατοντάδες καλλιτέχνες παρουσίασαν αφιλοκερδώς και με ελεύθερη είσοδο 400 διαφορετικά θεατρικά έργα σε περισσότερες από 2.000 παραστάσεις. Έγιναν συναυλίες 450 συγκροτημάτων, εκδηλώσεις ενίσχυσης αυτοοργανωμένων εγχειρημάτων, κινηματικών πρωτοβουλιών και καλλιτεχνικών ομάδων, πάνω από 300 ομιλίες και διαλέξεις για όλα τα ζητήματα της καθημερινότητας. Εκατοντάδες συνελεύσεις, εκθέσεις, φεστιβάλ ποίησης, λογοτεχνίας, εργαστήρια. Υπήρξε μια θάλασσα συναντήσεων και δημιουργίας, μια ανάσα ελευθερίας και έκφρασης στο κέντρο της πόλης.
Κάθε μέρα και εκδήλωση
«Είχαμε 30 εκδηλώσεις τον μήνα. Όλες με ελεύθερη πρόσβαση» επισήμανε μέλος του εγχειρήματος προσθέτοντας ότι η ελεύθερη πρόσβαση στο αγαθό της τέχνης παύει να υφίσταται όχι μόνο για τους θεατές, αλλά και για τους δημιουργούς. «Για να πάει κάποιος να νοικιάσει, αν βρει, μια θεατρική σκηνή θα πρέπει να δώσει τουλάχιστον 300 ευρώ τη βραδιά».
Ψιλά γράμματα όλα αυτά για την ΕΤΑΔ (Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου), που φιλοδοξεί να αξιοποιήσει το κτήριο, όπως και για το υπουργείο Πολιτισμού, που φέρεται να μην γνώριζε για την παρέμβαση. Παρ’ όλα αυτά, χθες η πλατεία Αγίων Αναργύρων και τα γειτονικά στενά στου Ψυρρή είχαν αποκλειστεί από ισχυρότατες δυνάμεις της αστυνομίας, οι οποίες πάντως δεν προχώρησαν σε καμία προσαγωγή, καθώς το κτήριο ήταν άδειο. «Ο σκοπός τους ήταν ακριβώς αυτός. Να το σφραγίσουν πριν προλάβουν να βρουν άνθρωπο μέσα, πριν προλάβουν ν’ αρχίσουν πάλι οι εκδηλώσεις».
Αναγνωστοπούλου: Νεοφιλελεύθερη αγριότητα
Σε πολιτικό επίπεδο το τσιμέντωμα του θεάτρου σχολίασε η τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία Σία Αναγνωστοπούλου, η οποία τόνισε: «Στον παλαιοκομματισμό και τη νεοφιλελεύθερη αγριότητα των ενεργειών της κυβέρνησης σήμερα προστίθεται και ένα ακόμη στοιχείο, ο ιδεοληπτικός επαρχιωτισμός απέναντι σε αυτό που νοηματοδοτεί ο χώρος του Εμπρός: τη διαφορετική αντίληψη της συνύπαρξης και της συμβίωσης ανθρώπων και τέχνης».
"Η κυβέρνηση τσιμεντώνει τον πολιτισμό από τα κάτω" σχολιάζει από την πλευρά του το Τμήμα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ και υπογραμμίζει ότι "την ώρα που ο πολιτισμός είναι κλειστός μήνες τώρα η κυβέρνηση επιλέγει να χτυπήσει την ελεύθερη ακηδεμόνευτη έκφραση. Το ‘τσιμέντωμα’ του Εμπρός, εκτός όλων των άλλων, είναι και παράνομο, καθώς το κτήριο είναι κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο. Η υπουργός Πολιτισμού θα αντιδράσει σχετικά διαψεύδοντας το προσωνύμιο ‘Τσιμενδώνη’;".
Για την Ανοιχτή Πόλη, πάλι, «αξιοποίηση των εγκαταλελειμμένων κτηρίων της πόλης συνιστά η κατοίκηση και η χρήση τους με σεβασμό στις γειτονιές και την καθημερινότητά τους. Ασφάλεια στην πόλη φέρνει η κίνηση, η ζωντάνια και η δημιουργία και όχι τα σφραγισμένα και σκοτεινά κτίρια».
Παράνομη η ενέργεια, λέει η ΠΟΘΑ
Λόγο για παράνομη πράξη κάνει στη δική της ανακοίνωση η Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος (ΠΟΘΑ) επισημαίνοντας ότι το κτήριο είναι κατασκευασμένο το 1930 και κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο από το 1989. Συνεπώς «το χτίσιμο με τσιμεντόλιθους των παραθύρων και της πόρτας του κτηρίου αλλοιώνει τη μορφή του και αποτελεί παραβίαση του νόμου περί νεοτέρων μνημείων».
Αντιδράσεις του καλλιτεχνικού κόσμου
Έντονες αντιδράσεις υπήρξαν στη διάρκεια της ημέρας και μεμονωμένα από πρόσωπα του καλλιτεχνικού χώρου. Ειδικότερα σε ανάρτησή της η Ντίνα Καφτεράνη από την κολλεκτίβα «Αδέσποτες Σκύλες» σημείωσε μεταξύ άλλων τα εξής: «Καθώς βλέπω το Εμπρός να τσιμεντώνεται, σκέφτομαι ‘άλλη μια ήττα’ και μετά θυμάμαι. Θυμάμαι τις παραστάσεις, τις συναυλίες, τις συνελεύσεις, τις πρόβες. Και η μνήμη με σπρώχνει σε δράση. Θυμάμαι ποια είμαι και τι κάνω. Θυμάμαι πώς είναι η άγρια χαρά της συνεύρεσής μας και βρίσκω κουράγιο, και βρίσκω το νόημα».
«Κάτω τα χέρια από το Εμπρός» ανέφερε η Μάνια Παπαδημητρίου προσθέτοντας πως «ο χώρος εδώ και δέκα και πλέον χρόνια είναι μια ζεστή αγκαλιά για κάθε καλλιτέχνη που δεν ανήκει στο κύκλωμα και το περιβόητο σαλονάκι της Αθήνας». Θέση για τις εξελίξεις πήρε και ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς γράφοντας ότι «σήμερα σφραγίστηκε το μέρος όπου μάθαμε θέατρο. Άλλο ένα τέλος εποχής»!
"Χώρος ελεύθερης έκφρασης και αλληλεγγύης"
Η ιστορία του Εμπρός ως σημείου αναφοράς για τον πολιτισμό δεν εξαντλείται στην παρούσα δεκαετία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές του 1990 ο χώρος είχε διατελέσει ξανά θέατρο, αλλά και δραματική σχολή με ηγετική ομάδα τον Τάσο Μπαντή, τον Δημήτρη Καταλειφό και τη Ράνια Οικονομίδου. Και τότε είχε υπάρξει χώρος ελεύθερης έκφρασης και αλληλεγγύης, και τότε είχε βρεθεί αντιμέτωπος με επιχειρήσεις εκκένωσης και επίθεσης προς αυτό.
Μιλώντας στην «Α» η ηθοποιός Ράνια Οικονομίδου θυμάται με ζωντάνια εκείνες τις ημέρες και καταλήγει σχολιάζοντας την τροπή που έχουν πάρει σήμερα τα πράγματα, από το χτίσιμο του Εμπρός με τσιμεντόλιθους μέχρι την αλλοίωση της Ακρόπολης:
"Ήταν ένας χώρος παλαιός, διατηρητέος, ένα δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής μιας εποχής, είχε μια υπέροχη τυπογραφική μηχανή, ένα αριστούργημα και έργο τέχνης, αντικείμενο μουσειακό, που πολύ δύσκολα βγήκε από τον χώρο, καθώς είχε τεράστιες διαστάσεις. Κανείς δεν ξέρει πού βρίσκεται.
Όσον αφορά το ίδιο το Εμπρός, έγραψε τη δική του ιστορία στο θέατρο και, όταν διαλύθηκε η υπόθεση των Μορφών (σ.σ.: θεατρικός οργανισμός που είχαν ιδρύσει με τους Τ. Μπαντή και Δ. Καταλειφό αφήνοντας εποχή), μπήκαν μέσα στον χώρο κάποιες ομάδες πολύ αξιόλογες, που εξακολουθούν να υπάρχουν έως και σήμερα. Είναι πολύ σπουδαίο να εκφράζονται οι νέοι άνθρωποι και να έχουν χώρους να δοκιμάζουν τις δυνάμεις, τις εμπνεύσεις, τη δημιουργικότητά τους.
Ο πολιτισμός θα έπρεπε να έχει έντονη παρουσία, τουλάχιστον σε αυτήν εδώ τη χώρα όπου γεννήθηκε. Ασχέτως ποιες κυβερνήσεις έρχονται και φεύγουν. Όπως την Ακρόπολη, που δεν την χτίζεις και την γκρεμίζεις αναλόγως με ποια κυβέρνηση υπάρχει. Υπάρχει πάντα ως ένα δείγμα πολιτισμού. Δεν ξέρω γιατί ο πολιτισμός να μην αφήνεται να ευδοκιμήσει σε αυτή τη χώρα όπου γεννήθηκε".
