Την πρώτη φορά, πάνε χρόνια πολλά, καθίσαμε αντικριστά στο καταπράσινο μπαλκονάκι της, στο Μετς. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ακούγοντας τη μουσική της, είχα την εντύπωση ότι θα συναντούσα ένα ήρεμο, ολιγόλογο και λίγο... εξώκοσμο άτομο, που θα απέφευγε να εξωτερικεύσει συναισθήματα και απόψεις γύρω από πρόσωπα και πράγματα. Εντελώς το αντίθετο! Είχα καιρό να χαρώ έναν συνομιλητή τόσο ειλικρινή, γεμάτο πίστη σε αυτό που αποτελεί τη χαρά μιας ζωής γεμάτης δημιουργία.
Την εποχή του "μεγάλου" Τρίτου Προγράμματος του Μάνου Χατζιδάκι, την άκουσα σαν παραγωγό και παρουσιάστρια μιας εκπομπής με αντικείμενο τις άγνωστες τότε στο ευρύ κοινό Μουσικές του Κόσμου, πριν ακόμα αυτές αποτελέσουν τη "μόδα" του "έθνικ".
Η ηρεμία της αλλά και ο απλός, ο ελάχιστα μουσικολογικός τρόπος της -παρά την ιδιότητά της ως εθνομουσικολόγου- που προσέγγιζε το μουσικό της υλικό, με κατέκτησε και με βοήθησε να γνωρίσω από νωρίς τους ήχους κόσμων μακρινών.
Είχε προηγηθεί, το 1972, η "Μεγάλη Αγρυπνία", όπου η Μαρία Φαραντούρη, σε εποχές δύσκολες για το καλό προοδευτικό τραγούδι, τραγουδούσε σε στίχους του φιλολόγου και ποιητή Κώστα Γεωργουσόπουλου (Κ.Χ. Μύρη) με εκείνο το υπέροχο εξώφυλλο του Γιάννη Τσαρούχη.
Τότε ή λίγο μετά, αντίκρισα τη λεπτεπίλεπτη φιγούρα με τα μακριά μαλλιά και τα γυαλιά. Λίγο αργότερα, το σινεμά συνάντησε την Ελένη Καραΐνδρου. Η δική της συνάντηση μαζί του έγινε πολύ νωρίτερα, από τα παράθυρα του σχολικού συγκροτήματος των Αμπελοκήπων, στο υπόγειο του οποίου ζούσε με τα παιδιά του και δίδασκε ο λυκειάρχης πατέρας της.
Στο Παρίσι το 1967
Η απόφαση για την Ελένη Καραΐνδρου είχε παρθεί από νωρίς. Τελειώνοντας στο ελληνικό πανεπιστήμιο -χάριν του πατέρα της- σπουδές Ιστορίας και Αρχαιολογίας, μόλις 25 ετών, με μια απόφαση που πάρθηκε "σε μια νύχτα", έφυγε για μεταπτυχιακά στο Παρίσι, τις δύσκολες μέρες του '67, μήνες πριν τον παρισινό Μάη.
Αντιμετωπίζοντας χίλια - μύρια προβλήματα επιβίωσης, δίνοντας μαθήματα, μέχρι που πήρε υποτροφία από το γαλλικό κράτος, η Ελένη συνέχισε τις σπουδές που είχε επιλέξει στον σχετικά νέο κλάδο της εθνομουσικολογίας.
Flashback
Άρχισε το πιάνο στα επτά, μπήκε στο Ωδείο στα δέκα. Ένα μοναχικό πιάνο με ουρά, ξεχασμένο σε μια άδεια σχολική αίθουσα, είχε γοητεύσει τη μικροκαμωμένη επιμελή μαθήτρια. "Ο πατέρας μου έλεγε πως... έδιωχνα τα ποντίκια. Άρχισα να παίζω, να αυτοσχεδιάζω. Κόλλησε η ψυχή μου σ' αυτό το πιάνο!", έλεγε ετοιμάζοντάς μου έναν δροσιστικό χυμό.
"Εν τω μεταξύ, στο διπλανό 'Φλερύ', το βράδυ άρχιζε η προβολή της ταινίας. Ανεβαίναμε στα θρανία και βλέπαμε από τα παράθυρα, όλη η μαρίδα της γειτονιάς. Είχαμε δει πέντε φορές την 'Άννα Καρένινα'! Το βράδυ, στον ύπνο μου, η μουσική συνεχιζόταν. Δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Το έργο ξαναζωντάνευε στα όνειρά μου".
Το γραμμόφωνο της γειτόνισσας
Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Στο σπίτι δεν υπήρχε ούτε ραδιόφωνο. Μόνο μια ραπτομηχανή "Singer". Από το γραμμόφωνο της αρχόντισσας γειτόνισσας, παίζοντας κυνηγητό και κρυφτό, πρωτάκουσε "Traviata" και "Rigoletto". Τα "άρπαζε" με το αυτί και τα τραγουδούσε. Αυτά ήταν τα ακούσματά της, αυτό το γραμμόφωνο και η μουσική τού απέναντι σινεμά. Στο σπίτι, τίποτα.
Μαθηματικά ο πατέρας, η μητέρα ήταν μια απλή γυναίκα. Την έχασε μόλις έφτασαν στην Αθήνα. "Έζησα μια δραματική απώλεια. Απώλεια του χωριού, της ξυπολησιάς, της ανεμελιάς, και μετά η απώλεια της μάνας. Τα μαθήματα του πιάνου ήταν πολύ σημαντικά για μένα. Με εκτόνωναν συναισθηματικά".
Την πρώτη μέρα που το χέρι της "έτρεξε" πάνω στο πιάνο, ήταν επτά ετών, είπε μέσα της: "Αυτή τη στιγμή δεν θα την ξεχάσω ποτέ!". Ο πατέρας ξαναπαντρεύτηκε όταν ήταν δέκα, με μια εξαιρετική κυρία που είχε -και έπαιζε και η ίδια- πιάνο μετά "χρυσών κηροπηγίων". Αργότερα, στην οδό Πραξιτέλους, έμεναν απέναντι από το σπίτι της κ. Ματαράγκα, καθηγήτριας στο Ελληνικό Ωδείο. Με τη βοήθειά της, μπήκε στο Ωδείο. Ένα κτήριο που έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή της.
"Ο παππούς μου ήταν μαραγκός κι έπαιζε μαντολίνο. Εγώ μπήκα στη μουσική με το πάθος και την πειθαρχία του ανθρώπου που θέλει να κάνει κλασική καριέρα. Ήμουν 15 ετών και όλοι λέγανε στον πατέρα μου ότι ήμουν μεγάλο ταλέντο. Αυτός τρόμαξε, είπε 'φτάνει!'. Δεν το ήθελε αυτό. Συνδύαζε τη μουσική με το πάλκο. Ήθελε να μου δώσει 'όπλα', όπως έλεγε, εφόδια. Ήμασταν συνεχώς στον 'άσσο'. Μπήκα στο Πανεπιστήμιο για να τον ευχαριστήσω. Δεν έχω μετανιώσει γι' αυτό.
Τα φοιτητικά μου χρόνια ήταν υπέροχα. Όπου βρισκόμουνα, 'γάνωνα' τα αυτιά όλων! Μελετούσα μέχρι και επτά ώρες την ημέρα, όντας παράλληλα στο πανεπιστήμιο. Σαν νέα, η διασκέδασή μου δεν ήταν να βγαίνω με παρέες. Έκλεινα την πόρτα και αντί να κουράζομαι, όπως νόμιζαν, εγώ διασκέδαζα! Αυτοσχεδίαζα συνεχώς. Είχα αυτό το χάρισμα".
Με τον Μπετόβεν συντροφιά
"Σε όλη την τρυφερή ηλικία της εφηβείας μου, πρότυπά μου ήταν οι μεγάλοι συνθέτες, με πρώτο τον Μπετόβεν. Είχα ξεκοκαλίσει τις βιογραφίες τους κι ο Μπετόβεν μ' ενδιέφερε ειδικά, επειδή είχε μια απίστευτη δύναμη με την οποία, αν και κουφός, κατάφερε να γράψει την Ενάτη Συμφωνία.
Λάτρευα την εκδοχή του Τοσκανίνι και σε ηλικία 15 ετών μπορούσα, σχεδόν, να τη διευθύνω. Μετά, με τη βοήθεια του δεύτερου καθηγητή μου, του Αλέξανδρου Τουρνάισεν, 'μπήκα' στον Μπαχ. Ακούγαμε μαζί συναυλίες κι αυτός μας ανέλυε τις παρτιτούρες. Ήταν ένα πρότυπο δάσκαλου και ανθρώπου, με οδήγησε μέχρι το δίπλωμα.
Άκουγα τους μεγάλους σολίστες και, παρά το ότι έπαιζα πιάνο, αυτό που με συγκλόνιζε ήταν το έργο, η σύνθεση. Άκουγα από κάτι δίσκους 78 στροφών, που ούτε ξέρω πώς είχαν πέσει στα χέρια μου, τα πρελούδια του Σοπέν από μια παμπάλαια εκτέλεση. Με είχε συγκλονίσει. Ήμουν παιδί ακόμα και δεν ξέρω τι μου μετέδιδαν. Κλεινόμουν και έκλαιγα συνεχώς...
Στα 15 τελείωσα όλα τα θεωρητικά. Ήμουν η Βενιαμίν της τάξης μου. Αφού, να καταλάβεις, πρόλαβα καθηγητές σαν τον Βάρβογλη ή τον Ευαγγελάτο. Για μένα, αυτός ήταν ο κόσμος μου. Την πρώτη φορά που έγραψα κάτι σε νότες ήμουν 18-19 ετών. Μια σύνθεση εμπνευσμένη από ένα ποίημα του Ελύτη. 'Ο Αγράμματος και η Ωραία'. Δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να το μελοποιήσω, βρήκα μια άλλου είδους σχέση με την ποίηση. Μου έδινε και της έδινα".
Στις όχθες του Σηκουάνα
"Ενώ ήμουν παιδί του 'κλασικού χώρου', το ένστικτό μου με οδήγησε να χτυπήσω τις σωστές πόρτες στο Παρίσι. Ετοίμαζα το διδακτορικό μου, το οποίο ποτέ δεν τελείωσα, γιατί με 'πήρε' η μουσική. Το θέμα του ήταν πολύ ενδιαφέρον: η σχέση ανάμεσα στο δημοτικό και το ρεμπέτικο, από την άποψη 'τρόπων', ρυθμών και κλιμάκων.
Χτύπησα την πόρτα του Βαμβακάρη. Κάθισα στο σπίτι του με τις ώρες, με τις μέρες, και τον μαγνητοφώνησα. Ήξερε ότι σπούδαζα εθνομουσικολογία, με συμπάθησε, μου έγραψε και ποίημα. Κατέθεσα το υλικό που κατέγραψα στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης, στο Παρίσι. Το ίδιο έκανα αργότερα, χτυπώντας την πόρτα της Μπέλλου".
Όλη η μουσική της σε μια συναυλία
Τη Δευτέρα 9 Νοεμβρίου, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η Ελένη Καραΐνδρου θα παίξει στο πιάνο μια επιλογή από τις συνθέσεις της για τον κινηματογράφο, πλαισιωμένη από κορυφαίους σολίστ. Ανάμεσά τους οι: Βαγγέλης Χριστόπουλος (όμποε), David Lynch (σαξόφωνο), Σωκράτης Σινόπουλος (πολίτικη λύρα), Ναταλία Μιχαηλίδου (πιάνο), Αλέξανδρος Μποτίνης (βιολοντσέλο), Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), Παναγιώτης Σιωράς (κλαρινέτο), Γιάννης Ευαγγελάτος (φαγκότο), Σοφία Σιωρά (τρομπέτα), Άγγελος Σιωράς (κόρνο), Ντίνος Χατζηιορδάνου (ακορντεόν), Άρης Δημητριάδης (μαντολίνο) και Λίλυα Εσίποβα (άρπα).
Τη μουσική διεύθυνση της συναυλίας θα έχει ο Μίλτος Λογιάδης, τη σκηνοθετική επιμέλεια ο Αντώνης Αντύπας, ενώ στον σχεδιασμό ήχου θα είναι ο μόνιμος συνεργάτης της Ελένης Καραΐνδρου Γιώργος Καρυώτης, που έχει υπογράψει όλα τα έργα και τους δίσκους της εδώ και τριάντα χρόνια. Θα παρουσιαστούν μουσικά θέματα από όλες τις συνεργασίες της με τον μεγάλο Έλληνα δημιουργό Θόδωρο Αγγελόπουλο, με τον οποίο έχει γράψει ένα μέρος της παγκόσμιας κινηματογραφικής ιστορίας.
"Ταξίδι στα Κύθηρα" (1984), "Ο μελισσοκόμος" (1986), "Τοπίο στην ομίχλη" (1988), "Το μετέωρο βήμα του πελαργού" (1991), "Το βλέμμα του Οδυσσέα" (1995), "Μια αιωνιότητα και μια μέρα" (1998), "Το λιβάδι που δακρύζει" (2004), "Η σκόνη του χρόνου" (2008).
Στη συναυλία θα ακουστούν ακόμη επιλογές από τις συνεργασίες της Ελένης Καραΐνδρου με σκηνοθέτες όπως οι Χριστόφορος Χριστοφής ("Ρόζα", 1982), Τώνια Μαρκετάκη, ("Η τιμή της αγάπης", 1983), Λευτέρης Ξανθόπουλος ("Καλή πατρίδα, σύντροφε" 1985), Margarethe von Trotta ("L' Africana", 1990), Πηγή Δημητρακοπούλου ("Το 10 του Μ. Καραγάτση", 2008) και η προτελευταία της συνεργασία με τον Ιρανό ηθοποιό και σκηνοθέτη Payman Maadi, το "Bomb, a love story" (2018). Η Ελένη Καραΐνδρου φέτος ολοκλήρωσε τη μουσική για την ταινία του Αμερικανού σκηνοθέτη Terrence Malick, "The Last Planet".
