Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Θέατρο Τεκμηρίωσης / Εκεί όπου γράφεται και διδάσκεται η Ιστορία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Θέατρο Τεκμηρίωσης / Εκεί όπου γράφεται και διδάσκεται η Ιστορία

Της Νατάσας Μερκούρη*

«Όλα πράγματι είναι Ιστορία. Εκείνο που ειπώθηκε χθες είναι Ιστορία, εκείνο που ειπώθηκε πριν ένα λεπτό είναι Ιστορία» κατά τον Claude Lévi-Strauss. Πώς μιλά γι’ αυτό -πολύ δε περισσότερο πώς το διδάσκει κανείς- στην τάξη; Δεν αρκεί το παιδαγωγικό θάρρος. Χρειάζεται και ο τρόπος εκείνος που θα διασφαλίσει τη νηφάλια έρευνα και την παραδοχή ότι η γνώση δεν είναι πάντα στέρεη και ανθεκτική.

Το Θέατρο Τεκμηρίωσης έρχεται ως απάντηση. Είναι ένα είδος θεάτρου που διαμεσολαβεί ώστε η Ιστορία, η επικαιρότητα και η έρευνα να παρουσιαστούν επί σκηνής μέσα από την καλλιτεχνική θεατρική δημιουργία. Με δυο λόγια, ακολουθεί την επικαιρότητα σε απόσταση αναπνοής και όχι ασφαλείας. Ενδείκνυται σε «θολές» υποθέσεις. Αρκεί να θυμηθούμε τις ομάδες που παρουσίασαν δουλειές τους στο ελληνικό κοινό. Ενδεικτικά, οι Rimini Protokoll ("Προμηθέας Δεσμώτης" 2010, "Situation Rooms" 2014, "Ο Αγών μου" 2016) και ο Milo Rau ("Τα σκοτεινά χρόνια" 2016, "Η Αυτοκρατορία" 2017). Τα θέματα κινούνταν ανάμεσα στον εμφύλιο στη Γιουγκοσλαβία, την επανέκδοση του βιβλίου του Χίτλερ, τη ζωή σε εμπόλεμες ζώνες, τις νέες ταυτότητες στην Ευρώπη.

Αν αναζητήσει κανείς τις ρίζες του είδους, θα εκπλαγεί. Σύμφωνα με τον Robert Leach, οι απαρχές βρίσκονται στη ρωσική επαρχία τα πρώτα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης. Επειδή μεγάλο μέρος του πληθυσμού ήταν αναλφάβητο, μικρές ομάδες μετέφεραν τα νέα από χωριό σε χωριό αναπαριστώντας τα. «Ζωντανές εφημερίδες», οι οποίες περιελάμβαναν μονολόγους (σημείωμα του εκδότη), σκετσάκια (ειδήσεις), σκηνές κλόουν (καρτούν) αλλά και τραγούδια και χορό. Παράλληλα, αναπτύχθηκε και το Agitprop θέατρο, που είχε ανοιχτά πολιτικό χαρακτήρα, γιατί στόχος ήταν η προτροπή του κόσμου σε πολιτική δράση. Οπότε είναι σαφές ότι πράγματι το Θέατρο Τεκμηρίωσης βρισκόταν εκεί όπου γραφόταν η Ιστορία και την αποτύπωνε. Από καταγωγή, λοιπόν, είναι άμεσα συνδεδεμένο με την επικαιρότητα και πραγματεύεται συγκρουσιακά ζητήματα είτε της Ιστορίας είτε της καθημερινότητας.

Είναι σαφής ήδη η ταυτότητά του και το πλαίσιο των θεματικών τις οποίες πραγματεύεται. Και επειδή η εκπαίδευση είναι ένα πεδίο αντιπαραθέσεων, κριτικής, διαλόγου και ανατροπών, γι’ αυτό και δοκιμάσαμε να αναζητήσουμε άλλο δρόμο, φέρνοντας το Θέατρο Τεκμηρίωσης εκεί όπου διδάσκεται η Ιστορία. Στο πλαίσιο της λειτουργίας Ομίλων Δραστηριοτήτων στο Γυμνάσιο της Νέας Γενιάς Ζηρίδη, συνεργάστηκαν οι Όμιλοι Ιστορίας, με υπεύθυνη τη φιλόλογο Φλωρεντία Πίκουλα, και Σύγχρονου Θεάτρου, με υπεύθυνη την υπογράφουσα, το προηγούμενο και το τρέχον σχολικό έτος με στόχο την προετοιμασία παράστασης.

Το 2016-2017, στο "Μόνο ένα άσπρο φως", το θέμα υπέβαλε επιτακτικά η ίδια η δημοσιογραφική καθημερινότητα: η πληθώρα και οι διαρκώς εντεινόμενες τρομοκρατικές επιθέσεις του ISIS δεν άφηναν περιθώριο να στρέψουμε αλλού το βλέμμα. Φέτος, στο "UVB-76 still transmitting" (θα παρουσιαστεί στις 18.6.2018, 8.30 μ.μ., στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης) κινηθήκαμε πίσω στον χρόνο και ερευνήσαμε την Ευρώπη στον Ψυχρό Πόλεμο, μια περίοδο τόσο κοντινή για εμάς και τόσο μακρινή για τους μαθητές. Και στις δύο περιπτώσεις βάρυνε και η συνειδητή επιλογή των εκπαιδευτικών να ασχοληθούμε με θέματα τραυματικά ή θέματα-ταμπού.

Σε πρώτη φάση ήταν απαραίτητο να οριοθετήσουμε τις περιοχές μας. Την πρώτη χρονιά καταλήξαμε στις: Από την Αλ Κάιντα στον ISIS, χρονολόγιο επιθέσεων, το προφίλ του τρομοκράτη, τα ΜΜΕ και η προβολή της αλήθειας, επίθεση στο "Charlie Hebdo", ελευθερία του λόγου και της τέχνης, ισλαμοφοβία, Νίκαια: μια μαρτυρία, η κοινότητα και το τραύμα, μονόλογοι των θυμάτων. Φέτος: πολιτικοί πρόσφυγες, ηγέτες (Στάλιν, Κένεντι), 20ό Συνέδριο, κατασκοπεία, αθλητισμός, διάστημα, πυρηνικά, UVB-76, προπαγάνδα, διαφήμιση, δικαιώματα των γυναικών, τέχνες, το Τείχος.

Η προσέγγιση των θεματικών γίνεται μέσα από έρευνα πηγών, ηλεκτρονικών και έντυπων, οπτικοακουστικών τεκμηρίων, από φύλλα εργασίας που απαντώνται στην τάξη, αλλά και από συνεντεύξεις. Είναι μια βασική παράμετρος του Θεάτρου Τεκμηρίωσης η ομάδα ειδικών που πλαισιώνουν την παράσταση. Τέλος, το υλικό που συμπληρώνει την έρευνα μέσα από την προσωπική ιστορία είναι και η προφορική μαρτυρία.

Όταν ολοκληρώνεται η επεξεργασία του υλικού, η κριτική των τεκμηρίων, ο έλεγχος της προφορικής μαρτυρίας, οι αντικρουόμενες ερμηνείες, οι προσθαφαιρέσεις και η σύνθεση, καταλήγουμε στο πιο δύσκολο στάδιο, τη συγγραφή. Κάθε μαθητής, ανάλογα με τη θεματική του, επιλέγει να γράψει ένα κείμενο όπου συνοψίζονται τα αποτελέσματα της έρευνάς του. Ανάλογα με τον ρόλο που «ενδύεται» (δημοσιογράφος σε πάνελ, θύμα τρομοκρατικής επίθεσης, διπλός πράκτορας, μαθητής, μέλος παρέας σε πάρτι κ.ο.κ.), επιλέγει το κειμενικό είδος και το ανάλογο ύφος. Σε αυτό το σημείο υποστηρίζουν τη συγγραφή ασκήσεις δημιουργικής γραφής που αφορούν είτε το προφίλ του γράφοντα/ομιλούντα είτε τις συνθήκες μέσα στις οποίες γράφει/μιλά. Τα κείμενα εμπλουτίζονται και από σύντομους αυτοσχεδιασμούς.

Η σκηνική αναπαράσταση προετοιμάζεται σε θεατρικό εργαστήρι, το οποίο εναλλάσσεται με αυτό της Ιστορίας. Οι μαθητές εκτελούν θεατρικές ασκήσεις σώματος, φωνής, συντονισμού, κίνησης στον χώρο, αντίδρασης σε συναισθήματα και προσαρμόζονται ανάλογα με τη θεματική.

Στην παράσταση "Μόνο ένα άσπρο φως" η γενική συνθήκη ήταν αυτή ενός τόπου εγκλήματος. Στο "UVB-76 still transmitting", το γκαράζ -2 στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, ένα υπόγειο όπου ξεδιπλώνεται ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο κόσμους. Η προσέγγιση αυτή προϋποθέτει λιτή, εύχρηστη σκηνογραφία και μόνο τα απαραίτητα σκηνικά αντικείμενα. Βοηθά η χρήση φωτογραφιών και βίντεο.

Στο Θέατρο Τεκμηρίωσης εγγράφεται και η καταληκτική συζήτηση με καλεσμένους από διάφορους χώρους, το κοινό και τους συντελεστές της παράστασης, η οποία ενισχύει τη δυναμικής της παράστασης.

Αν έπρεπε να συνοψίσουμε την εμπειρία μας, θα λέγαμε ότι πετύχαμε την κριτική ανάγνωση της κυρίαρχης αφήγησης, την αξιοποίηση της προφορικής μαρτυρίας, την επεξεργασία των πηγών, τον στοχασμό πάνω σε αυτές και την παραγωγή πρωτότυπου υλικού, τη αφαιρετική αναπαράσταση, την αμεσότητα και τον γρήγορο ρυθμό που απαιτεί το είδος. Οι μαθητές αναζήτησαν την πληροφορία και τη γνώση σε περιβάλλον έξω από το σχολείο. Θεωρώ πως η προσπάθειά μας αυτή ανταποκρίνεται με επιτυχία στην επιτακτική ανάγκη ανανέωσης της διδακτικής της Ιστορίας στο σημερινό σχολείο.

Πριν κλείσουμε, οφείλουμε δημοσίως να ευχαριστήσουμε το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, το 2ο Γυμνάσιο Λαυρίου, την ΚΟΙΝΣΕΠ Άρμα Τέχνης, συναδέλφους και φίλους για τη στήριξη μιας δουλειάς που διαφοροποιείται στη διδασκαλία της σύγχρονης Ιστορίας και της Ιστορίας του παρόντος χρόνου, όπως την ονομάζει ο Γιώργος Κόκκινος. Δεν συναντά κανείς εύκολα συνοδοιπόρους όταν αποφασίζει την καινοτομία, γιατί προϋποθέτει ρήξη με πολλά από όσα έχουν προηγηθεί, γι’ αυτό και ενίοτε γίνεται δυσάρεστη. Τους ευχαριστούμε, λοιπόν, για την εμπιστοσύνη ακόμα και σε στιγμές μεγάλης δικής μας ανασφάλειας.

* Η Νατάσα Μερκούρη είναι φιλόλογος

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL