Στο κρίσιμο διάστημα της κατάρρευσης του παραδοσιακού δικομματισμού, αυτό του 2011-2012, συντελέστηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ μια ιστορική (και πρωτόγνωρη) αλλαγή παραδείγματος. Γιατί τότε ο ΣΥΡΙΖΑ από δευτερεύων, περιθωριακός παράγων του πολιτικού συστήματος μετεξελίχθηκε ραγδαία σε κόμμα διεκδίκησης της κυβερνητικής εξουσίας, αφού συνάντησε και συνδέθηκε με το κοινωνικό κύμα και τις ριζοσπαστικές αλλαγές που συντελούνταν τότε.
Με αφετηρία τη γενναία απόφαση και πρωτοβουλία του Αλέξη Τσίπρα ο ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς να αλλοιώσει ούτε το πολιτικό-ιδεολογικό ούτε το προγραμματικό και αξιακό του θεμέλιο, αναδείχθηκε σύντομα σε κυβέρνηση, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να μετεξελιχθεί σε μαζικό, λαϊκό, προοδευτικό και αριστερό κόμμα… Πόσο, όμως, το πέτυχε αυτό;
Το μετέωρο βήμα της διεύρυνσης
Η βαριά, ιστορικής μορφής ήττα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. δεν επήλθε, όπως οι περισσότεροι ισχυρίζονται, στις εκλογές του 2023, αλλά τέσσερα χρόνια πριν, δηλαδή στο διάστημα των λίγων επόμενων μηνών της εκλογικής αναμέτρησης του 2019. Γιατί στο κρίσιμο διάστημα ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. δεν προχώρησε στο Συνέδριο μετασχηματισμού του, ακυρώνοντας στην πράξη την ύστατη ευκαιρία που του παραχώρησε το 32% προκειμένου να αποκτήσει οργανική σχέση με την κοινωνική-εκλογική του βάση και να εκπέμψει έναν ενοποιημένο και δυναμικό πολιτικό-προγραμματικό λόγο. Ο πιο πολύτιμος πολιτικός χρόνος είχε ήδη απολεσθεί. Ο κύκλος της ιστορικής αυτής κρίσης ολοκληρώθηκε στο 3ο Συνέδριο του 2022, όπου όχι μόνο η ύπαρξη «κόμματος μέσα στο κόμμα» θεσμοποιήθηκε, έστω και άτυπα, αλλά και η πολυθρύλητη «διεύρυνση» (το ύστατο κοινωνικοπολιτικό πλεονέκτημα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.) ουδέποτε πραγματοποιήθηκε στην πράξη. Η διπλή ήττα του 2023 και η αποχώρηση του Αλέξη Τσίπρα ολοκλήρωσαν άδοξα τον ιστορικό κύκλο που ξεκίνησε πριν από 12 χρόνια.
Η ψευδαίσθηση της προοδευτικής διακυβέρνησης
Η καθιέρωση της απλής αναλογικής από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2016, μια επιλογή που βασίσθηκε σε αξιακές και ιδεολογικές αρχές, ενώ διαμόρφωσε στρατηγικούς όρους δεσμεύσεων στον ΣΥΡΙΖΑ για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση, δεν ανταποκρινόταν ούτε στην ιστορική πραγματικότητα ούτε στη φύση και στη στρατηγική των κομμάτων του πολιτικού συστήματος που ανήκαν (σχηματικά) στον προοδευτικό χώρο. Γιατί η ουσιαστική αντίθεση δεν διαμορφωνόταν -όπως δεν διαμορφώνεται και σήμερα- μεταξύ της Ν.Δ. και των προοδευτικών και αριστερών κομμάτων. Η πραγματική, η κυρίαρχη αντίθεση ήταν και είναι και σήμερα μεταξύ των οικονομικοπολιτικών καθεστωτικών δομών και της μεγάλης κοινωνικής-ταξικής πλειονότητας. Το αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωπο αποτέλεσε και αποτελεί ακόμα την κομματική έκφραση αυτής της κυρίαρχης αντίθεσης. Και αυτό το ιστορικό δεδομένο φαινόταν να το αγνοούσε ή να μην ήθελε να το κατανοήσει ο ΣΥΡΙΖΑ.
Στην πραγματικότητα, το ΚΚΕ εδώ και περίπου 50 χρόνια έχει συνάψει μια άτυπη συμφωνία με το αστικό-καθεστωτικό μπλοκ που συνοψίζεται στο δόγμα: «Μην με ενοχλείτε και δεν θα σας ενοχλήσω». Κι αυτή η συμφωνία τηρείται μέχρι κεραίας… Από τη δική του πλευρά, το σημερινό ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛΛ. έχει έντονες δουλειές και σχέσεις με το καθεστώς και τους μηχανισμούς του, αφού η μνημονιακή περίοδος υπήρξε καθοριστική για την οριστική πολιτικοϊδεολογική μεταλλαγή του, η οποία άλλωστε ξεκίνησε από τη «χρυσή περίοδο» του σημιτικού εκσυγχρονισμού. Στρατηγικός αντίπαλός του δεν είναι η Δεξιά και το καθεστώς Μητσοτάκη, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., του οποίου την κατάρρευση θεωρεί αναγκαίο και πρωταρχικό όρο για την ουσιαστική ενίσχυση και προοπτική του.
Γι’ αυτό και το άνοιγμα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. προς τις προοδευτικές και δημοκρατικές δυνάμεις θα πρέπει να έχει κοινωνικοπολιτικό και όχι κομματικό χαρακτήρα και να απευθύνεται ευθέως στους δημοκρατικούς προοδευτικούς και αριστερούς πολίτες. Γιατί το στρατηγικό λάθος της πρότασης για προοδευτική κυβέρνηση, που δεν είχε αποδέκτες, απέβη καταστροφικό και με κανέναν τρόπο δεν θα πρέπει να επαναληφθεί.
Το τέλος των ψευδαισθήσεων και των αφηρημένων προταγμάτων, που δεν απευθύνονται σε συγκεκριμένες ιστορικοκοινωνικές πραγματικότητες, είναι πλέον γεγονός. Η συγκροτημένη και συγκεκριμένη ανάλυση και γνώση, η σύνθεση της θεωρητικής προσέγγισης με την ιστορική πράξη μπορεί να αποτελέσουν τον πυλώνα για την εκπόνηση ρεαλιστικών θέσεων και προτάσεων, την ανάληψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών, για τη διαμόρφωση μιας οργανικής σχέσης με τους πολίτες. Η Ιστορία γυρίζει την πλάτη της μόνο σ’ αυτούς που την αγνοούν, μόνο σ’ αυτούς που δεν εντάσσουν τον εαυτό τους δυναμικά στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. μπορεί μέσα από τη σκληρή δοκιμασία της τελευταίας περιόδου να αυτοκατανοήσει την πορεία του και να ξανασυναντηθεί με τις πιο ζωντανές δυνάμεις της κοινωνίας… Αυτή τη φορά, όμως, όχι ως συνύπαρξη μηχανισμών, αλλά ως κόμμα της κοινωνίας, ως κόμμα των προοδευτικών, αριστερών και δημοκρατικών πολιτών. Γιατί οι κρίσιμες εξελίξεις που έρχονται δεν θα κρίνουν μόνο το μέλλον και την προοπτική του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. αλλά ολόκληρης της προοδευτικής παράταξης, θα κρίνουν το μέλλον της Δημοκρατίας και του λαού μας. Κι αυτή η ιστορική ευθύνη ας γίνει κινητήρια δύναμη για όλους!
* Ο Μενέλαος Γκίβαλος είναι αν. καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του ΕΚΠΑ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
