Είναι αλήθεια ότι από την αρχή της πανδημίας οι κυβερνήσεις έβαλαν βαθιά το χέρι στην τσέπη. Αύξησαν αφειδώς τα κρατικά χρέη και τα ελλείμματα, άφησαν τις κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν όσο μπορούσαν τη διάθεση φθηνής ρευστότητας, έκαναν και σχετικά γενναιόδωρη φιλανθρωπία (αλλά πάντα φιλανθρωπία), για να στηρίξουν στοιχειωδώς την εργασία στις περιόδους της καραντίνας. Υπολογίζεται ότι συνολικά οι πιο αναπτυγμένες οικονομίες δαπάνησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πάνω από 15 τρισ. δολάρια από την αρχή της πανδημίας. Είναι πολλά τα λεφτά και αύξησαν ανάλογα το παγκόσμιο χρέος.
Το ποσό αυτό είναι ενδιαφέρον γιατί φαίνεται να βρίσκεται σε παράλληλη τροχιά με μιαν άλλη τιμή: την αύξηση της αξίας των μετοχών στα χρηματιστήρια του κόσμου πολύ πάνω από τα 100 τρισ. δολάρια. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Χρηματιστηρίων, από την αρχή της πανδημίας η κεφαλαιοποίηση όλων των αγορών αυξήθηκε κατά 19 τρισ. δολάρια, δηλαδή κατά 20%. Είναι γνωστό ότι, μετά το κραχ των πρώτων ημερών της πανδημίας τον περσινό Μάρτιο, στα χρηματιστήρια επικρατεί φρενίτιδα. Όσο πιο πολύ βυθίζονταν στην ύφεση οι οικονομίες, τόσο πιο ψηλά ανέβαιναν οι μετοχές. Το αμερικανικό χρηματιστήριο πέτυχε άνοδο 50% έως 80% σε όλους τους βασικούς δείκτες του. Παρότι υπήρξαν κλάδοι και μετοχές που καταβαραθρώθηκαν, όπως οι αερομεταφορές, οι περισσότερες μετοχές, με επικεφαλής αυτές των πολυεθνικών της ψηφιακής τεχνολογίας (GAFAM), πέτυχαν μέχρι και τον διπλασιασμό τους. Για ορισμένες, όπως οι εταιρείες του Διαδικτύου, αυτό είναι απόλυτα δικαιολογημένο, αφού η πανδημία προκάλεσε τεράστια και απότομη επέκταση των δραστηριοτήτων τους. Ωστόσο, η απόσταση από τα δεδομένα της πραγματικής οικονομίας είναι τόσο τεράστια ώστε το ερώτημα «πότε θα σκάσει η χρηματιστηριακή φούσκα» φαίνεται αυτονόητο.
Κι όμως, κανονικά δεν θα έπρεπε να μιλάμε για φούσκα, αλλά για μια τεράστια μετατόπιση πλούτου. Στην πραγματικότητα, τα 15 τρισ. δολάρια που δαπάνησαν κατά της πανδημίας και των επιπτώσεών της οι κυβερνήσεις και τα 19 τρισ. κέρδη που πραγματοποιήθηκαν στα χρηματιστήρια κινούνται εντός συγκοινωνούντων δοχείων. Καθώς όλο το χρήμα του οικονομικού μας σύμπαντος ανακυκλώνεται μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ένα σημαντικό τμήμα του καταλήγει κανονικά και με τον νόμο στον χρηματιστηριακό τζόγο. Απ’ το ίδιο ακριβώς λούκι περνάνε τελικά και οι κρατικές δαπάνες, έστω κι αν μεσολαβούν αρκετές ενδιάμεσες στάσεις στο πεδίο της παραγωγής ή της κατανάλωσης.
Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για το χρήμα που κόβουν αφειδώς οι κεντρικές τράπεζες, είτε για να καλύψουν τις κρατικές δαπάνες είτε για να ενθαρρύνουν στοιχειωδώς τις τράπεζες να δανείσουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Οι κεντρικοί τραπεζίτες ξέρουν πολύ καλά ότι ένα σημαντικό μέρος από την τζάμπα ρευστότητα που παρέχουν, αγοράζοντας κρατικά και εταιρικά ομόλογα, καταλήγει σε τζόγο στις αγορές. Είναι ένα ρίσκο που το αναλαμβάνουν, όπως το έκαναν σε όλη τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης τού 2008 και εντεύθεν. Αλλά επειδή ουδέποτε έθεσαν θεσμικά όρια στα κερδοσκοπικά κεφάλαια, την ελευθερία που τους έχουν παράσχει τη βρίσκουν μπροστά τους. Το έξυπνο χρήμα μια χαρά χειροκροτεί εδώ και ένα χρόνο την άλλοτε αδιανόητη αύξηση του κρατικού χρέους και επενδύει σε αυτήν. Αλλά όταν αποφασίζει να κάνει και αντίστροφο παιχνίδι, τζογάροντας στην αύξηση των αποδόσεων των ομολόγων, τσιτώνει τα νεύρα των κεντρικών τραπεζιτών. Αυτό έγινε τις προηγούμενες μέρες με την ΕΚΤ και τη FED, που αποφάσισαν να προειδοποιήσουν τους κερδοσκόπους του κρατικού και εταιρικού χρέους να κόψουν την πλάκα με τον τάχα επικίνδυνο πληθωρισμό. «Συνηθίστε το», ήταν περίπου το μήνυμα Πάουελ και Λαγκάρντ, «θα έχουμε μηδενικά επιτόκια για ένα - δυο χρόνια ακόμη».
Η ρητορική, φυσικά, δεν λύνει το πρόβλημα. Ο όψιμος κρατισμός και ο καθυστερημένος κεϊνσιανισμός κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών για τα γεράκια των αγορών είναι απλώς μια εναλλακτική ευκαιρία κερδοσκοπίας και αρπαγής πλούτου. Εφόσον δεν τους κόπηκε -θεσμικά- ο βήχας στην κρίση της προηγούμενης δεκαετίας που τόσο ξεδιάντροπα και ατιμώρητα προκάλεσαν, πολύ λογικά τζογάρουν ξανά στο καζίνο της πανδημίας. Με λίγα λόγια, βρίσκουν και τα κάνουν.
