Το θέμα μου εδώ δεν είναι η απροσχημάτιστη λογοκρισία που επέβαλε σε άρθρο της Έλενας Ακρίτα η απογευματινή ναυαρχίδα του γνωστού δημοσιογραφικού πυλώνα της σημερινής κυβέρνησης. Σημειώνω ότι το κείμενο της κ. Ακρίτα επί της ουσίας έλεγε μόνο ότι όποιος καταγγέλλει πρέπει και να αποδεικνύει τις καταγγελίες του. Ούτε σε αντιεμβολιακή αντίσταση προέτρεπε, ούτε χυδαιολογούσε, ούτε λόγο ρατσιστικού ή άλλου μίσους είχε, ούτε σεξιστικό ήταν, ούτε καλούσε σε πράξεις βίας. Είχε όμως μια επικίνδυνα αποκαλυπτική καυστικότητα ύφους, που δεν ήταν ανεκτή στα αφεντικά.
Ο Πολίτης Κέιν...
Σε μια συγκλονιστική στιγμή στον κλασικό πια «Πολίτη Κέιν», ο πανίσχυρος μεγιστάνας του Τύπου, εμβληματικά ενσαρκωνόμενος από τον Όρσον Γουέλς, έχοντας κτίσει μια μεγάλης χλιδής όπερα για την ατάλαντη, αλλά αγαπημένη του σύζυγο, δημοσιεύει την κατεδαφιστική γι’ αυτήν κριτική βασικού στελέχους της εφημερίδας του και φίλου του - και μετά τον απολύει.
Ο Κέιν με την πράξη του κάνει δύο πράγματα: δείχνει ότι μπορεί να δημοσιεύει ό,τι θέλει στο πανίσχυρο μέσο του, αλλά και ότι δεν διστάζει να δημοσιεύσει κριτική που κατεδαφίζει τίποτε λιγότερο από το πρόσωπο στο οποίο ο ίδιος αφιέρωσε χρόνο, χρήμα, αγάπη, προσδοκίες, την ίδια του την ψυχή.
...ο Αντρέι Ζντάνωφ...
«Οι εφημερίδες δεν είναι σουπερμάρκετ που τα πουλάνε όλα. Έχουν άποψη, δημοσιογραφικό ύφος και ταυτότητα. Όταν κάποια από αυτά παραβιάζονται από ιδιοτέλειες, υπάρχει πρόβλημα. Και λύνεται με δυο τρόπους. Ή με προσχώρηση της εφημερίδας στο στρατόπεδο των ιδιοτελειών, όμηρός τους. Ή με αποβολή των ιδιοτελειών και επιστροφή στο πλαίσιο της καθαρής θέσης λόγω της οποίας έχει κοινό. Τα Νέα φέρθηκαν με ωριμότητα και έπραξαν το σωστό», ξιφουλκεί υπάλληλος της εφημερίδας.
Πρόκειται για άτομο που ομνύει στην ελευθερία του λόγου. Ενίοτε την διαφημίζει -επικαλούμενος τον αξέχαστο Σταύρο Τσακυράκη- ως κατά κάποιον τρόπο υπερέχουσα των λοιπών ελευθεριών. Φορέας της ελευθερίας να έχει άποψη είναι η εφημερίδα, μας λέει ο υπάλληλός της. Μόνον αυτή όμως. Άποψη αντίθετη με εκείνη της εφημερίδας είναι «ιδιοτέλεια» - υπαινίσσεται. Η «αποβολή» της ιδιοτέλειας και «η επιστροφή στην καθαρή θέση» συνιστούν την «ωριμότητα» με την οποία «φέρθηκ[ε]» η εφημερίδα όταν περιέκοπτε το κείμενο της κ. Ακρίτα - αποφαίνεται.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει όμως προτροπή ενός σοβαρού και αξιόλογου κατά τα λοιπά ανθρώπου, ακάματου αγωνιστή στα χαρακώματα και στα μετερίζια του φιλελευθερισμού. Πρέπει, προτρέπει, «Τα Νέα να βάλουν στη θέση της έναν / μια αρθρογράφο με κριτικό, αντικυβερνητικό λόγο, αλλά έξυπνο και ειλικρινή». Το ενδιαφέρον στην προτροπή αυτή βρίσκεται στο ότι ο (αναφανδόν φιλοκυβερνητικός) προτρέπων θέτει αυτός τις προδιαγραφές του αντικυβερνητικού λόγου. Διαφυλάσσει για τον εαυτό του, ή για τον φιλοκυβερνητικό εκδότη - επιχειρηματία, την εξουσία του τελικού διαμορφωτή όχι μόνο του κυβερνητικού, αλλά και του αντικυβερνητικού λόγου.
Οι υπάλληλος και προτρέπων -όπως και πολλοί ομόδοξοί τους- χτίζουν καθημερινά την πολιτική και πολιτισμική τους ταυτότητα στην απολάκτιση της alma mater τους, της Αριστεράς. Και όμως: διατηρούν ζωντανές τις χειρότερες και σκοτεινότερες παραδόσεις της: η γνώμη των από πάνω επιβάλλεται πάντοτε, η απομάκρυνση από αυτήν είναι ιδιοτέλεια, υπάρχει η καθαρότητα και απαιτείται επιστροφή σε αυτήν, η λογοκρισία είναι ωριμότητα και, το χειρότερο, όχι μόνο η δική μας γνώμη, αλλά και η κριτική στη δική μας γνώμη πρέπει να μας αρέσει. Από την alma mater τούς έμεινε ο Αντρέι Ζντάνωφ, ανατριχιαστικά ολοζώντανος, μόνο τώρα μέσα σε «φιλελεύθερη» λεοντή.
... ο Αριστόβουλος Μάνεσης...
Στον λόγο για την επίσημη υποδοχή του στην Ακαδημία Αθηνών στις 7 Δεκεμβρίου 1993 (που δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Το σύνταγμα στο κατώφλι του 21ου αιώνα»), ο Αριστόβουλος Μάνεσης είχε επισημάνει ότι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας -όπως τα αποκαλούσε- αντί να διαπαιδαγωγούν, ”λειτουργούν προς την εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση [...] με ροές φιλτραρισμένων εν πολλοίς ειδήσεων και πληροφοριών, καθώς και μηνυμάτων και ιδεών, διηγήσεων και παραστάσεων, των οποίων επιλέγουν να ελέγχουν το περιεχόμενο και τη μορφή. Πρόκειται για μία εξουσία τεράστιας εμβέλειας, η οποία, στο όνομα της 'ελευθεροτυπίας', έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει και να υποβάλλει έμμεσα και επιτηδείως τη θέλησή της, δηλαδή ουσιαστικά τη θέληση εκείνων στους οποίους ανήκουν ή τους οποίους ελέγχουν τα συγκεκριμένα ΜΜΕ. Όμως, 'δεν υπάρχει υποταγή πιο απόλυτη από εκείνη που κρατά την επίφαση της ελευθερίας. Έτσι σου σκλαβώνουν ακόμη και τη θέλησή σου' (έγραφε ο J.J. Rousseau, 'Emile')”.
Τα ΜΜΕ, συνεχίζει ο Μάνεσης, “μπορούν έμμεσα και ‘ατύπως’ να επιβάλλουν τη θέλησή τους στις τρεις κλασικές κρατικές εξουσίες, κατευθύνοντας ή χειραγωγώντας έτσι όχι μόνο την κοινωνία, αλλά και το κράτος [...] [Σ]τα ολοένα και περισσότερο υπερσυγκεντρωμένα και γιγαντοποιημένα ΜΜΕ επενδύουν [...] τεράστια ποσά διάφοροι εκδότες, αλλά και ποικιλώνυμοι μεγαλοεπιχειρηματίες κάθε επαγγελματικής προέλευσης και απασχόλησης, οι οποίοι μάλιστα επιδιώκουν και κατορθώνουν να πάρουν στα χέρια τους περισσότερα του ενός ΜΜΕ [...] που ελέγχονται έτσι από το μεγάλο κεφάλαιο. Στα δημιουργούμενα 'ολιγοπώλια' διαπλέκονται μεγάλα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Απέναντι στην πανίσχυρη εξουσία αυτών των 'μέσων' [...] οι απλοί πολίτες [...] κινδυνεύουν να βρεθούν στο έλεος κάθε κακόπιστου φορέα ή χρήστη αυτής της εξουσίας, ο οποίος [...] μπορεί, διαστρεβλώνοντας τα γεγονότα, διαστρέφοντας απόψεις και προσάπτοντας οτιδήποτε εις βάρος των ούτω πως εξουσιαζομένων, οι οποίοι 'άντε να αποδείξουν ότι δεν είναι ελέφαντες'... Όλα αυτά δεν είναι βεβαίως εποικοδομητικά για τη λειτουργία του πολιτεύματος”.
...και οι σιωπές
Θέτει το περιστατικό της λογοκρισίας της κ. Ακρίτα θέμα για τους σημερινούς καθώς πρέπει συνταγματολόγους, αυτούς με αριστερούλικο παρελθόν, προοδευτικό πρόσημο, ανοιχτούς ορίζοντες, αλλεργία στον λαϊκισμό, τους θεσμικούς μαχητές τους έτοιμους για όλα; Δεν έχω ιδέα, γιατί τίποτε δεν ακούστηκε από εκείνη τη μεριά.
* Ο Γιάννης Ζ. Δρόσος είναι ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών
