Στη Λισσαβώνα, στη Βαρκελώνη, στο Παρίσι, στο Σάο Πάολο, στο Πόρτο Αλέγκρε, στο Χαλάνδρι, στον Βύρωνα, στην Κηφισιά και αλλού, εφαρμόζεται ο συμμετοχικός προϋπολογισμός.
Πρόταση: Να εφαρμοστεί ο θεσμός αυτός και στον Δήμο Αγρινίου.
Ο θεσμός του συμμετοχικού προϋπολογισμού ή, όπως αλλιώς λέγεται, ο προϋπολογισμός των πολιτών έχει μια αμεσο-δημοκρατική φιλοσοφία. Οι πολίτες αποφασίζουν, σε συνεργασία με τον δήμο, για την κατανομή των πόρων σύμφωνα με τις ανάγκες τους, δηλαδή πού θα πάνε κάθε χρόνο τα χρήματα του προϋπολογισμού του δήμου.
Ο θεσμός αυτός ξεκίνησε στο Πόρτο Αλέγκρε το 1989 και σήμερα έχει εξελιχθεί, με διάφορες παραλλαγές, σε εκατοντάδες πόλεις, πολιτείες και Περιφέρειες σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα συμπληρώνει περίπου μια δεκαετία εφαρμογής.
Το Πόρτο Αλέγκρε, μια πόλη 1,3 εκατ. κατοίκων, είναι πρωτεύουσα του κρατιδίου Ρίο Γκράντε ντο Σουλ, του οποίου ο πληθυσμός ανέρχεται στα 10,2 εκατομμύρια. Το Δημοτικό Συμβούλιο, από την εκλογή του, το 1989, έθεσε σε εφαρμογή τον θεσμό του λεγόμενου «συμμετοχικού προϋπολογισμού» ο οποίος έχει στόχο να δώσει την ευκαιρία στους ενδιαφερόμενους πολίτες να διαχειρίζονται το 30% του δημοτικού προϋπολογισμού με διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας. Ο τρόπος λειτουργίας αυτής της πρωτότυπης διαδικασίας είναι περίπου ο εξής: η πόλη διαιρείται σε 16 τομείς ή «διαμερίσματα» με βάση γεωγραφικά και κοινωνικά κριτήρια, ενώ υπάρχουν και 5 γενικοί «θεματικοί» τομείς που ασχολούνται με τον χωροταξικό σχεδιασμό, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τη δημόσια υγεία, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Την άνοιξη (Μάρτιος - Απρίλιος) πραγματοποιούνται δύο ανοιχτές συνελεύσεις κατά «διαμέρισμα» και «θεματικό» τομέα. Στην πρώτη εξετάζεται η πραγματοποίηση των στόχων του προϋπολογισμού του προηγούμενου έτους και καθορίζονται οι νέες επενδυτικές προτεραιότητες, ενώ στη δεύτερη εκλέγονται οι αντιπρόσωποι μιας Επιτροπής Προϋπολογισμού που θα λάβει τις τελικές αποφάσεις.
Το συνολικό επενδυτικό σχέδιο υποβάλλεται για έγκριση στις γενικές συνελεύσεις των κατοίκων των επί μέρους «διαμερισμάτων» τον Σεπτέμβριο. Η εκτέλεση του προϋπολογισμού ελέγχεται από ειδικούς εμπειρογνώμονες, οι οποίοι συναντιούνται κάθε εβδομάδα για να συζητήσουν την πρόοδο των έργων αλλά και για να υπενθυμίζουν στο Δημοτικό Συμβούλιο την παρουσία τους.
Η συμμετοχή στις γενικές συνελεύσεις στο Πόρτο Αλέγκρε έφτασε το 2012 τα 100.000 άτομα (έναντι 3.000 το 1989). Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός αυτός είναι σχετικά μικρός, η αποδοχή του θεσμού από πλευράς πληθυσμού φτάνει το 80%.
Στη χώρα μας, ο θεσμός εφαρμόζεται στους Δήμους Χαλανδρίου, Κηφισιάς, Βύρωνα, στην Αγία Παρασκευή, στον Κορυδαλλό, στην Ηλιούπολη, στον Δήμο Ιωαννιτών κ.α. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Δήμο Ιωαννιτών ο θεσμός εφαρμόζεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όπου πραγματοποιούνται τρία συμμετοχικά εργαστήρια στα οποία οι φοιτητές του Τμήματος Αρχιτεκτόνων - Μηχανικών συνδράμουν με την τεχνογνωσία τους στην τεκμηρίωση των προτάσεων που θα κατατεθούν από τους πολίτες και τις ομάδες πολιτών.
Λαϊκή συμμετοχή...
Ο δήμος είναι ο πλέον πρόσφορος, ο πλέον προνομιακός χώρος για να εφαρμόζονται αμεσο-δημοκρατικές διαδικασίες και να βιώνεται καθημερινά η κορυφαία συνταγματική αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και η ειδικότερη έκφρασή της, η λαϊκή συμμετοχή. Υπάρχουν στον τομέα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με βάση το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, τέτοιες προβλέψεις και δυνατότητες; Βεβαίως και υπάρχουν. Δυστυχώς όμως, δεν ενεργοποιούνται. Για παράδειγμα, στο άρθρο 85 του Ν. 3852/2010 (Καλλικράτης), όπως αυτό τροποποιήθηκε με τον Ν. 4555/2018 (Κλεισθένης), προβλέπεται ότι οι κάτοικοι της κάθε κοινότητας καλούνται σε συνέλευση τουλάχιστον μια φορά κατ’ έτος, όπου προτείνουν στα αρμόδια όργανα του δήμου, μεταξύ άλλων, τα έργα που πρέπει να εκτελεσθούν στην κοινότητα.
«Η συμμετοχική δημοκρατία μπορεί να ξανακάνει τη δημοκρατία ενεργητική». Είναι ο ριζοσπαστισμός που απαιτείται για να στρέψουν το βλέμμα τους οι πολίτες και πάλι στην πολιτική με πίστη και αισιοδοξία. Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα για την Αυτοδιοίκηση του 21ου αιώνα.
Για τον λόγο αυτόν, θα πρέπει στον νέο Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μεταξύ άλλων, να προβλεφθεί ο θεσμός του συμμετοχικού προϋπολογισμού και η υποχρεωτική εφαρμογή του με τον με νόμο επιμερισμό και απόδοση στους πολίτες συγκεκριμένου ποσοστού (%) επί των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (ΚΑΠ) που λαμβάνει ο κάθε δήμος. Οι πολίτες στις λαϊκές συνελεύσεις, με τη συνδρομή των αρμοδίων οργάνων και υπηρεσιών του δήμου, θα αποφασίζουν τα έργα που πρέπει να εκτελεστούν στην κάθε κοινότητα ανάλογα με τον επείγοντα χαρακτήρα των αναγκών των κατοίκων, τις προτεραιότητες για την τοπική ανάπτυξη και τις δράσεις που πρέπει να περιλαμβάνει το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του δήμου. Με την ανωτέρω προτεινόμενη νομοθετική πρόβλεψη θεραπεύεται και η αδυναμία εφαρμογής των άρθρων 83, 84, 85, 87 του Ν. 3852/2010 και 77 του Ν. 4172/2013, όπως αυτά τροποποιήθηκαν με τον Ν. 4555/2019 (Κλεισθένης) και τα οποία άρθρα είναι γράμμα κενό και αποτελούν μια ψευδεπίγραφη δυνατότητα σύνταξης προϋπολογισμού και εκτέλεσης έργων από τις κοινότητες.
... με λαϊκές συνελεύσεις
Με τις σκέψεις αυτές και για την προώθηση της άμεσης δημοκρατίας στον Δήμο Αγρινίου προτείνουμε την εγκαθίδρυση ενός δυναμικού συστήματος συμμετοχής των πολιτών στη λήψη και εφαρμογή των αποφάσεων με λαϊκές συνελεύσεις και συμμετοχικό προϋπολογισμό. Στο σύστημα αυτό αναφερόμαστε σε γενικές γραμμές πιο κάτω, ενώ το μοντέλο, τα στάδια και τις λεπτομέρειες εφαρμογής του θα προσδιορίσει το Δημοτικό Συμβούλιο.
Παράλληλα με τη δημοτική επιτροπή διαβούλευσης των φορέων θα συγκαλείται, μία τουλάχιστον φορά κατ’ έτος, λαϊκή συνέλευση σε όλες τις κοινότητες, όπου κάτοικοι και φορείς θα προτείνουν στα αρμόδια όργανα του δήμου τις δράσεις και τα έργα που θα πρέπει να εκτελεσθούν στην κοινότητα. Ειδικά για τη κοινότητα του Αγρινίου, λόγω του πληθυσμιακού μεγέθους, προτείνουμε 21 λαϊκές συνελεύσεις, όσες και οι γειτονιές που προβλέπονται από το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) Αγρινίου, τα ακριβή όρια των οποίων θα προσδιορισθούν από τις υπηρεσίες του δήμου. Στο πλαίσιο των επί μέρους αυτών συνελεύσεων θα διατυπώνονται και οι προτάσεις για τη διαμόρφωση του πενταετούς προγραμματισμού καθώς και του ετήσιου προϋπολογισμού και του τεχνικού προγράμματος (συμμετοχικός προϋπολογισμός).
Η δημοκρατία δεν είναι δυνατή χωρίς τη συμμετοχή.
* Ο Δημήτρης Τραπεζιώτης είναι δικηγόρος, π. δήμαρχος Θεστιέων και δημοτικός σύμβουλος Δήμου Αγρινίου.
Σημειώσεις:
Συμμετοχικός προϋπολογισμός Δήμου Ιωαννιτών:
https://observatory.sustainablegreece2020.com/gr/practice/symmetoxikos-proypologismos-dhmoy-iwannitwn.1436.html
πλατφόρμα:
http://www.diavouleusi.eu/%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%83-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%83-2/
