Καταρχήν η απαγόρευση: απαγορεύθηκαν σε όλη την επικράτεια όλες οι δημόσιες συγκεντρώσεις περισσοτέρων από τέσσερα άτομα από τις 6 το απόγευμα της 15ης Νοεμβρίου μέχρι τις 9 το βράδυ της 18ης Νοεμβρίου 2020, με απειλή υψηλών προστίμων για τα νομικά και φυσικά πρόσωπα που θα διοργάνωναν απαγορευμένες συγκεντρώσεις (π.χ. κόμματα και αρχηγούς τους) και για όσους και όσες θα συμμετείχαν.
Η παραβίαση της απαγόρευσης από πολιτικά κόμματα
Η απαγόρευση έλαβε χώρα ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ είχε δηλώσει ότι θα τιμήσει το Πολυτεχνείο, αλλά, λόγω Covid, κάλεσε τον κόσμο να μην προσέλθει σε πορεία, κάτι αντίστοιχο έκανε και το ΚΙΝ.ΑΛΛ., ενώ το ΚΚΕ είχε ήδη αποδείξει θέληση και ικανότητα να διοργανώνει δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις με σχολαστική τήρηση των μέτρων υγειονομικής ασφαλείας. Μόνον οι λεγεώνες του κ. Βαρουφάκη είχαν εκδηλώσει πρόθεση να οργανώσουν κάτι, χωρίς ωστόσο να αποσαφηνίσουν ότι δεν θα τηρήσουν τα υγειονομικώς επιβαλλόμενα.
Η απαγόρευση παραβιάστηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ, που με μια ομάδα περίπου 50-60 βουλευτών και στελεχών κατέθεσε στεφάνι στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, από το ΚΚΕ, που με περίπου 200 στελέχη του οργάνωσε πορεία και κατέθεσε και αυτό στεφάνι στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, καθώς και από τους βουλευτές του κόμματος του κ. Βαρουφάκη, που τελικώς κάθισαν οκλαδόν μπροστά σε έναν πυκνό αστυνομικό κλοιό. Ακολούθησαν επεισόδια κοντά στα Προπύλαια (στη δημιουργία των οποίων ασφαλώς συνέβαλε το πολωτικό κλίμα που δημιούργησε η απαγόρευση). H αστυνομία διέλυσε την εκεί συγκέντρωση, προέβη σε μερικές δεκάδες προσαγωγές και επέβαλε πρόστιμο 300 ευρώ ανά προσαχθέντα. Η εφαρμογή της απαγόρευσης συνεπάγεται όμως και πρόστιμο από 5.000 ευρώ στους ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ και κόμμα του κ. Βαρουφάκη και από 3.300 ευρώ πρόστιμο στους αρχηγούς των κομμάτων αυτών, αφού αυτοί τουλάχιστον τεκμαίρονται ως οργανωτές των εκδηλώσεων των κομμάτων τους και μετείχαν σε αυτές. Αυτά τα πρόστιμα δεν επιβλήθηκαν ποτέ.
Το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου (διαρκούσης ακόμη της απαγόρευσης), ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, ο κατεξοχήν αρμόδιος για την έκδοση της απαγόρευσης και για τη μη λήψη μέτρων για την πλήρη τήρησή της, ήρθε να δικαιολογήσει την παραβίασή της. Σε συνέντευξή στον ΣΚΑΪ, ο κ. Χρυσοχοΐδης είπε, μεταξύ άλλων, ότι αυτό που έλαβε χώρα ήταν «πολιτικές εκδηλώσεις». Αναφέρθηκε στις συγκεντρώσεις του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, για τις οποίες τόνισε (δύο φορές) ότι έγιναν «με όλα τα πρωτόκολλα Covid», ότι «σήμερα δεν ημέρα για πρόστιμα, είναι ημέρα δημοκρατίας, συνεννόησης και εκδήλωσης», ότι οι πολιτικές αυτές εκδηλώσεις έγιναν «στα όρια της δημοκρατίας, της ανοχής και της κατανόησης», ότι οργανώθηκαν από πολιτικά κόμματα και «οφείλαμε αυτό να το ανεχθούμε, γιατί σήμερα είναι μια ξεχωριστή μέρα». Η εικόνα που μετέφερε ο υπουργός, όπου αξιωματικοί της αστυνομίας, με εντολή του, κλήθηκαν να χαιρετούν τους αρχηγούς κομμάτων «και να διευκολύνουν την προσέλευση του ηγέτη των συνοδών του» ακριβώς τη στιγμή που θα παραβίαζαν την απαγόρευση που επέβαλε ο αρχηγός τους, είναι ένα άξιο βαθύτερης μελέτης και ευρύτερης πραγμάτευσης δείγμα μιας εξαιρετικά σπάνιας postmodern θεσμικής πρακτικής.
Ανέχθηκε λοιπόν ο υπουργός (αναλαμβάνοντας, προς τιμήν του, προσωπικά την ευθύνη) ότι η υπ’ αυτόν αστυνομία δεν κυνήγησε τους κ.κ. Τσίπρα και Κουτσούμπα όταν με συνοδεία δεκάδων παραβίαζαν την απαγόρευση (ίσως το φάντασμα μιας λεγεώνας χωροφυλάκων να κυνηγά για 42 χιλιόμετρα τον αριστερό βουλευτή Γρηγόρη Λαμπάκη πριν από περίπου 60 χρόνια να έπαιξε και αυτό τον ρόλο του) ούτε επέβαλε πρόστιμα σε αυτούς ή στα κόμματά τους. Ως έμπειρος πολιτικός, ο κ. Χρυσοχοΐδης προφανώς κατάλαβε ότι κάτι πήγε στραβά και κάποια αναδίπλωση ήταν αναγκαία. Την επιδίωξε με τη συνέντευξη και ακυρώνοντας, και αυτός, όπως και τα κόμματα που οργάνωσαν συγκεντρώσεις, την απαγόρευση. Έτσι όμως κατέδειξε με μεγάλη σαφήνεια την υπερβολή της - υπερβολή που με νομικούς όρους σημαίνει παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας, άρα παραβίαση και του συντάγματος. Έδειξε τι θα μπορούσε να είναι ένα πολιτικά αποδεκτό και συνταγματικά ανεπίληπτο πλαίσιο ρύθμισης του τρόπου να αποδοθεί τιμή στο Πολυτεχνείο σε συνθήκες πανδημίας. Έδειξε το αντίθετο ακριβώς από ό,τι έκανε η απαγόρευση.
Και όμως, ήταν βέβαιοι
Η σύγκριση της νηφάλιας τοποθέτησης του υπουργού με μια απόλυτη πλευρά του συνταγματικού λόγου δημιουργεί αμηχανία. Μερικοί συνάδελφοι -στέκομαι κυρίως στους παλιούς φίλους Αντώνη Μανιτάκη και Νίκο Αλιβιζάτο- ήταν βέβαιοι, μα τόσο βέβαιοι: «Εκπλήσσομαι, συνεπώς, για την ευκολία με την οποία, υπό τις σημερινές ειδικά συνθήκες, ορισμένοι συνάδελφοι, αλλά και δικαστικοί λειτουργοί, έσπευσαν να χαρακτηρίσουν τη συγκεκριμένη απαγόρευση αντισυνταγματική», δήλωσε ο Νίκος μόλις έγινε γνωστή η απαγόρευση. «Αν η απαγόρευση των συναθροίσεων κρινόταν αντισυνταγματική, τότε θα έπρεπε κατά λογική αναγκαιότητα να θεωρηθούν αντισυνταγματικά και όλα τα περιοριστικά των ελευθεριών μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι τώρα», διαβεβαίωνε ο Αντώνης, μετά μάλιστα τη συνέντευξη του υπουργού. Οι απόψεις τους μπουμπουνήθηκαν ως βαρύ πυροβολικό: η επιστήμη μίλησε, silete! Μοναδικό τους επιχείρημα πάντως, ότι η προστασία της υγείας των πολιτών επιτρέπει περιορισμούς ατομικών δικαιωμάτων, άρα και της συνάθροισης.
Κανείς δεν το αμφισβήτησε
Μα το ότι η πανδημία επιτρέπει περιορισμούς ατομικών δικαιωμάτων, άρα και της συνάθροισης, δεν το αμφισβήτησε κανένας. Δεν το αμφισβήτησε π.χ. το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο όταν απαγόρευε μια συγκεκριμένη απαγόρευση δημόσιας συνάθροισης. Ούτε το γαλλικό Conseil d’ Etat όταν απαγόρευε δύο απαγορεύσεις δημοσίων συναθροίσεων, και μάλιστα σε χρόνο ιδιαίτερης έξαρσης του ιού στη Γαλλία. Ούτε το ισραηλινό Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο επέτρεψε συγκέντρωση, και μάλιστα κοντά στην πρωθυπουργική κατοικία, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι οργανωτές δήλωσαν ότι θα τηρούσαν υγειονομικά μέτρα για τη μη διασπορά του ιού - όπως και έκαναν. Ούτε, επανειλημμένα και όχι μόνον πρόσφατα, το αμερικανικό Supreme Court, εξασκημένο σε μεγαλοπρεπείς διατυπώσεις όπως «even in a pandemic, the Constitution cannot be put away and forgotten», και του οποίου η φιλελεύθερη νομολογία τόσα λάγνα βλέμματα συγκεντρώνει. Ούτε, βεβαίως, ο ΣΥΡΙΖΑ ή τα άλλα κόμματα της προς τα αριστερά αντιπολίτευσης.
Στόχος η εμβληματική πορεία
Η Covid ήταν πρόσχημα και όχι λόγος της συγκεκριμένης απαγόρευσης. Προφανής στόχευσή της ήταν το δεξιό και ακροδεξιό κυβερνητικό ακροατήριο και στόχος της κυρίως η εμβληματική πορεία της Αθήνας. Ήταν μια επίθεση της λήθης ενάντια στη μνήμη. Διχαστική, πολωτική, προκλητική, ανόητη, ευθυνή. Και όμως: με άγνοια ή αγνόηση του δύσκολου αγώνα δικαστών, κοινοβουλευτικών σωμάτων και κυβερνήσεων κρατών ενός νομικού πολιτισμού που εναβρυνόμαστε να θεωρούμε κόσμο στο οποίο ανήκουμε -ενός αγώνα να μην αποβούν οι περιορισμοί που επιβάλλει η πανδημία στρατηγικός ακρωτηριασμός των ελευθεριών μας ή εργαλεία αλλότριων σκοπιμοτήτων-, ήρθε αυτός ο απόλυτος συνταγματικός λόγος να προσφέρει επίχρισμα νομικού κύρους σε μια έκρηξη θεσμικού bulling που, πριν καν εκδηλωθεί, καταρρακώθηκε και από τον λόγο και από την πράξη της ίδιας της αρχής που το επιχείρησε. Αναρωτήθηκε κανείς μήπως ο απόλυτος αυτός λόγος θα μπορούσε να εκληφθεί σαν καθεστωτικός; Αναρωτήθηκε κανείς ότι για τον απόλυτο αυτό λόγο το συνταγματικό δίκαιο είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από «τεχνική της πολιτικής ελευθερίας», για όσους νοσταλγούν ίσως ακόμη -και πάντως δεν ξέχασαν- κάποιον δάσκαλο από τα χρόνια «των νεανικών τους παρορμήσεων»;
* Ο Γ.Ζ. Δρόσος είναι ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών
