Αύξηση της της σχετικής φτώχειας, του κινδύνου φτώχειας αλλά και των ανισοτήτων καταγράφει η έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα για το 2022.
Όπως σημειώνεται στην έκθεση τα πιο πρόσφατα ετήσια στοιχεία για την ανισότητα, τη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις συνθήκες διαβίωσης στην Ελλάδα, προέρχονται από την ΕΛΣΤΑΤ και συγκεκριμένα από την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC) 2021, για τα εισοδήματα του 2020, και την Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) 2021, για τις καταναλωτικές δαπάνες του 2021.
Ειδικότερα, με βάση τα στοιχεία για τα εισοδήματα των νοικοκυριών το 2020 που προέρχονται από την έρευνα EU-SILC 2021, μεταβλήθηκαν ανοδικά οι ακόλουθοι δείκτες: α) Ο δείκτης του κινδύνου σχετικής φτώχειας αυξήθηκε στο 19,6%, από 17,7% που είχε καταγραφεί για τα εισοδήματα του 2019 (EU-SILC 2020).
Επίσης, ο κίνδυνος σχετικής φτώχειας στην Ελλάδα παραμένει πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ-27 (16,8%) και είναι ο όγδοος υψηλότερος στην ΕΕ-27.
β) Το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό, σύμφωνα με τον αναθεωρημένο ορισμό, 22 αυξήθηκε σε 28,3% (ή 2.971 χιλιάδες άτομα), από 27,4% το 2019 και 29,0% το 2018. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27, η Ελλάδα εμφάνιζε το 2020 τον τρίτο υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Ο μέσος όρος ήταν 21,7% στις χώρες της ΕΕ-27.
γ) Οι δείκτες εισοδηματικής ανισότητας στην Ελλάδα εμφανίζουν σημαντική επιδείνωση το 2020, παραμένοντας ωστόσο κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ-27.
Ο δείκτης ανισότητας Gini αυξήθηκε στο 32,4% για τα εισοδήματα του 2020 (ΕΕ-27: 30,1%), από 31,4% για τα εισοδήματα του 2019.
Αύξηση παρουσίασε και ο δείκτης S80/S20, από 5,2 για τα εισοδήματα του 2019 στο 5,8 για τα εισοδήματα του 2020 (ΕΕ-27: 5,0).
Στην αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης (εισοδήματα 2008) οι δύο δείκτες ανισότητας ήταν 33,1% και 5,8 αντίστοιχα.
Αντίθετα, ο δείκτης φτώχειας σε απόλυτους όρους, ο οποίος διατηρεί το κατώφλι φτώχειας σταθερό σε όρους πραγματικής αγοραστικής δύναμης του 2008, μειώθηκε στο 37,3% για τα εισοδήματα του 2020 (από 37,9% για τα εισοδήματα του 2019) συνεχίζοντας την πτωτική του πορεία από το 2015. Σημειώνεται ωστόσο ότι ο κίνδυνος φτώχειας υπολογιζόμενος με το παραπάνω κατώφλι φτώχειας ήταν μόλις 18,9% για τα εισοδήματα του 2008.
Ο ίδιος δείκτης στην ΕΕ είναι αισθητά χαμηλότερος, 13,0% για τα εισοδήματα του 2020. Ευνοϊκά μεταβλήθηκε και το χάσμα ή βάθος της σχετικής φτώχειας, σημειώνοντας πτώση στο 26,4% το 2020, από 27,3% για τα εισοδήματα του 2019.
Στη έκθεση αναφέρεται επίσης ότι η περαιτέρω εξέταση των στοιχείων της EU-SILC 2021 αναδεικνύει ωστόσο την ανάγκη καλύτερης στόχευσης της κοινωνικής πολιτικής, καθώς υπάρχουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες που αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας: οι άνεργοι (45,4%), οι οικονομικά μη ενεργοί εκτός συνταξιούχων (27,3%), τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά (23,6%) και τα παιδιά ηλικίας έως 17 ετών (23,7%). 25
Τα ευρήματα αυτά συνάδουν με άλλο συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα, συγκεκριμένα ότι η κύρια συμβολή της κοινωνικής πολιτικής στη μείωση του ποσοστού φτώχειας προέρχεται από τις συντάξεις (κατά 23,5 ποσ. μον.), ενώ τα κοινωνικά επιδόματα συνέβαλαν στη μείωση του ποσοστού φτώχειας μόνο κατά 5,1 ποσοστιαίες μονάδες.
Σε σχέση με την έρευνα των τεσσάρων προηγούμενων ετών, όταν η συμβολή των κοινωνικών επιδομάτων στη μείωση του ποσοστού φτώχειας ήταν αρκετά μικρότερη (π.χ. 3,8 ποσ. μον. το 2016), παρατηρείται πρόοδος.
Τα μέτρα πολιτικής του 2020 συνολικά ενίσχυσαν το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών. Ενδεικτικά αναφέρονται η νέα φορολογική κλίμακα με τη μείωση του κατώτατου φορολογικού συντελεστή για τα χαμηλότερα εισοδήματα, η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών των μισθωτών, καθώς και αυξημένα επιδόματα ανεργίας, αλλά και προσαυξήσεις στο ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των συνεπειών του κορωνοϊού.
Ωστόσο, λόγω της πανδημίας, το 2020 πολλά νοικοκυριά τέθηκαν σε καθεστώς αναστολής εργασίας ή αναγκάστηκαν να αναστείλουν τη λειτουργία των επιχειρήσεών τους με αποτέλεσμα να υποστούν εισοδηματικές απώλειες. Συνολικά, σύμφωνα με την EU-SILC 2021, το μέσο ισοδύναμο ατομικό διαθέσιμο εισόδημα μειώθηκε κατά 0,9% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, ενώ το 20,4% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι ο κύριος λόγος μείωσης του εισοδήματός τους ήταν η πανδημία.
Επίσης, το 2020 δεν χορηγήθηκαν –όπως το 2019– η 13η σύνταξη και το κοινωνικό μέρισμα, ενώ παράλληλα επανήλθε το καθεστώς πάγιων ασφαλιστικών εισφορών για τους αυτοαπασχολουμένους, εξελίξεις που επιβάρυναν δυσανάλογα τα χαμηλά εισοδήματα.
Τα πρώτα στοιχεία που είναι διαθέσιμα για την Ελλάδα για το έτος 2021 είναι αυτά της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) 2021. Σύμφωνα με τις καταναλωτικές δαπάνες του 2021, προκύπτει αύξηση του κινδύνου φτώχειας με βάση τις αγορές που πραγματοποιούν τα νοικοκυριά (17,1% από 15,6% το 2020) και με βάση τη συνολική καταναλωτική δαπάνη (12,2% από 11,9% το 2020), στην οποία συμπεριλαμβάνεται η αξία, σε χρήμα, των αγαθών και υπηρεσιών που το νοικοκυριό έλαβε σε είδος (από δική του παραγωγή, δικό του κατάστημα, τον εργοδότη ή άλλες πηγές).
Παρόμοια τάση προκύπτει και για το δείκτη ανισότητας S80/S20 με βάση τόσο τις αγορές των νοικοκυριών όσο και τη συνολική καταναλωτική δαπάνη, ο οποίος αυξήθηκε (σε 5,2 από 4,8 το 2020 και σε 4,1 από 3,5 το 2020 αντίστοιχα).
Συνολικά πάντως, παραμένουν τα κενά προστασίας που προαναφέρθηκαν, π.χ. όσον αφορά τους ανέργους αλλά και τα πολύ φτωχά νοικοκυριά, εκ των οποίων μόνο το 1/3 λαμβάνει το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.
