Το πολυδιαφημισμένο bras de fer μεταξύ κυβέρνησης και τραπεζών έληξε με τη συντριβή και απόλυτη διάψευση του κυβερνητικού αφηγήματος περί σκληρής διαπραγμάτευσης. Έμειναν μόνο οι αγχωμένες δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών, που ένιωσε την ανάγκη να δημοσιοποιήσει τα «μπινελίκια» που αντάλλαξε με τους εκπροσώπους των τραπεζών.
Η κυβέρνηση είχε θέσει πέντε ζητήματα: Τη στήριξη των ευάλωτων δανειοληπτών σε σχέση με τις επιβαρύνσεις από την αύξηση των επιτοκίων, τη δέσμευση των τραπεζών για την αύξηση της εγκρισιμότητας των αιτήσεων εξωδικαστικού συμβιβασμού που έχουν βαλτώσει, τη μείωση των προμηθειών στις τραπεζικές συναλλαγές, την αύξηση των επιτοκίων καταθέσεων και τη μείωση των επιτοκίων στις νέες χορηγήσεις στεγαστικών δανείων. Η θεματική που είχε θέσει η κυβέρνηση ήταν ήδη προβληματική και φοβική.
Από τα πέντε ζητήματα το πρώτο (στήριξη ευάλωτων δανειοληπτών) αφορά μόνο ενήμερα δάνεια και το δεύτερο αφορά δάνεια που κοκκινίζουν αλλά παραμένουν στην κυριότητα των τραπεζών και δεν έχουν πουληθεί σε funds, δηλαδή μια μικρή μειοψηφία των κόκκινων δανείων. Τα υπόλοιπα τρία ζητήματα ήταν πολύ σημαντικά για την οικονομία και την κοινωνία, αλλά δεν είχαν σχέση με το πρόβλημα του ιδιωτικού χρέους. Από το πλαίσιο συζήτησης η κυβέρνηση είχε προκαταβολικά εξαιρέσει κάθε ενδεχόμενη ρύθμιση για προστασία πρώτης κατοικίας. Οι προσδοκίες ήταν ήδη χαμηλές, αλλά περιμέναμε να υπάρξουν κάποια ελάχιστα μέτρα για να «χρυσώσουν το χάπι». Αντ’ αυτού οι τέσσερις συστημικές τράπεζες αγνόησαν επιδεικτικά και την κυβέρνηση και προφανώς τους δανειολήπτες.
Προκλητική ανακοίνωση
Με την ανακοίνωσή τους οι εκπρόσωποι των τραπεζών δεσμεύθηκαν μόνο για την επιδότηση για 12 μήνες του 50% της επιβάρυνσης της μηνιαίας δόσης των ενυπόθηκων στην πρώτη κατοικία δανείων που προέκυψε από την αύξηση των επιτοκίων. Η επιδότηση θα αφορά μόνο τους ευάλωτους δανειολήπτες με τα κριτήρια ευαλωτότητας του 2017. Ως τέτοιους οι τράπεζες θεωρούν όσους έχουν ετήσιο εισόδημα 7.000 ευρώ ο άγαμος συν 3.500 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος της οικογένειας, με ανώτερο εισοδηματικό όριο το ποσό των 21.000 ευρώ. Από τη διαίρεση του ποσού και την αναγωγή τους στους 12 μήνες του χρόνου προκύπτει ότι χορηγείται ελάχιστη στήριξη σε ανθρώπους που αμείβονται με λιγότερο από τον κατώτατο μισθό. Επίσης, είναι προκλητικό να θεωρείς μη ευάλωτους δανειολήπτες όσους λαμβάνουν πάνω από 650 ευρώ, ειδικά σε μια περίοδο που λόγω ακρίβειας και πληθωρισμού όσοι έχουν εισόδημα κάτω από 1.300 ευρώ τον μήνα έχουν αποδεδειγμένα απολέσει το 30% του πραγματικού εισοδήματός τους. Οι υπόλοιποι δεν θεωρούνται ευάλωτοι και δεν χρειάζονται στήριξη για να παραμείνουν ενήμεροι. Παράλληλα, τίθεται όριο αντικειμενικής αξίας της πρώτης κατοικίας στις 120.000 ευρώ για τον άγαμο με προσαύξηση 15.000 για κάθε επιπλέον άτομο της οικογένειας, με ανώτατο όριο τις 180.000 ευρώ, ενώ είναι κοινά αποδεκτό πως με την αύξηση των αντικειμενικών αξιών το 2022 υπερέβησαν τα συγκεκριμένα όρια τουλάχιστον 200.000 νοικοκυριά.
Το μέτρο επιδότησης θα αφορά μόνο ενήμερα δάνεια, δηλαδή δάνεια τα οποία πληρώνονται έως σήμερα εμπρόθεσμα ή έχουν καθυστέρηση που δεν υπερβαίνει τις 90 ημέρες. Η επιδότηση θα αφορά μόνο δανειακές απαιτήσεις που έχουν παραμείνει στις τράπεζες, ενώ έχει ήδη μεταβιβασθεί στα funds σημαντικό μέρος και ενήμερων δανείων. Οι τράπεζες στην ανακοίνωσή τους αναφέρουν ότι η επιδότηση αφορά περίπου 30.000 δανειολήπτες. Η πραγματικότητα είναι ότι με τα κριτήρια αυτά οι τελικώς ωφελούμενοι δεν θα υπερβαίνουν τους 10.000 δανειολήπτες. Για να αξιολογήσουμε το ιστορικό αξιοπιστίας των τραπεζών υπενθυμίζουμε ότι κατά τη συζήτηση του Πτωχευτικού Νόμου στην αρμόδια επιτροπή του Κοινοβουλίου το 2020 οι εκπρόσωποι της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών είχαν προβλέψει πως θα ενταχθούν στον εξωδικαστικό μηχανισμό τουλάχιστον 180.000 δανειολήπτες. Τελικά, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας στη Βουλή τον προηγούμενο Οκτώβριο, είχαν έως τότε ενταχθεί σε ρύθμιση μέσω της πλατφόρμας 1.498 οφειλές, εκ των οποίων οφειλές σε τράπεζες είχαν οι 697. Μέσα σε δύο χρόνια λειτουργίας της πλατφόρμας βρήκαν λύση, αντί για 180.000 δανειολήπτες, μόλις 697 δανειολήπτες, ποσοστό μικρότερο από 0,5% της αρχικής πρόβλεψης.
Κοροϊδεύουν τους δανειολήπτες
Τι πραγματικά προσφέρει σε αυτούς τους ελάχιστους δανειολήπτες το μέτρο που ανακοίνωσαν οι τράπεζες; Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, δανειολήπτης με δάνειο 100.000 ευρώ και κυμαινόμενο επιτόκιο είδε από τον Ιούνιο τη μηνιαία δόση του να αυξάνεται από τα 560 ευρώ στα 640 ευρώ, να έχει δηλαδή μια μηνιαία επιβάρυνση 80 ευρώ. Εφόσον πληροί σωρευτικά τα ανωτέρω εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια, θα έχει αναδρομικά από 30.6.2022 έως 30.6.2023 επιδότηση 40 ευρώ τον μήνα, δηλαδή το ήμισυ της μηνιαίας επιβάρυνσης. Σταγόνα στον ωκεανό, για να μην πούμε ότι πρόκειται για κοροϊδία και υποτίμηση της νοημοσύνης των δανειοληπτών.
Οι δανειολήπτες που είδαν το ενήμερο δάνειό τους να μεταβιβάζεται σε funds ατύχησαν για άλλη μια φορά. Γι’ αυτούς δεν υπάρχει κάποια μέριμνα. Για τους κόκκινους δανειολήπτες που κινδυνεύουν άμεσα με πλειστηριασμό και απώλεια της πρώτης κατοικίας, ούτε κουβέντα. Αυτοί έχουν στιγματιστεί ήδη ως στρατηγικοί κακοπληρωτές, η κυβέρνηση δεν τους μετρά στο δυνάμει εκλογικό ακροατήριό της και τους θυσιάζει παραδειγματικά για να θρέψει το τέρας του κοινωνικού αυτοματισμού.
Οσον αφορά το ζήτημα της χαμηλής εγκρισιμότητας των αιτήσεων στον εξωδικαστικό μηχανισμό, η ανακοίνωση των τραπεζών λέει ότι «όλα πάνε καλά» και ότι έχουν ήδη κάνει θετικές παρεμβάσεις, οι οποίες θα έχουν συνέχεια χωρίς καμία επί της ουσίας δέσμευση. Δηλαδή αρνούνται την ίδια την πραγματικότητα, η οποία είναι ότι έχουν υπονομεύσει συνολικά τη διαδικασία της πλατφόρμας του εξωδικαστικού μηχανισμού μετατρέποντας σε μεγαλοπρεπές φιάσκο. Έως τον Οκτώβριο του 2022, 60.000 οφειλέτες είχαν εισέλθει στην πλατφόρμα, 32.000 είχαν προσκομίσει οικονομικά στοιχεία, 9.000 είχαν οριστικοποιήσει την αίτησή τους και 1.498 από αυτούς είχαν προβεί σε ρύθμιση των οφειλών τους. Από αυτούς, 801 είχαν οφειλές μόνο στο Δημόσιο και 697 ήταν δανειολήπτες. Έχουν ρυθμίσει 697 από τους 60.000 που εισήλθαν στην πλατφόρμα, ποσοστό 1,16%.
Αγοράζει χρόνο η κυβέρνηση
Ο κίνδυνος γέννησης νέας γενιάς κόκκινων δανείων δεν αντιμετωπίζεται με μέτρα ασπιρίνες. Οι τράπεζες, παρά τα υπερκέρδη τους, κατέστησαν σαφές ότι δεν έχουν σκοπό να στηρίξουν την οικονομία και την κοινωνία. Δεν είναι ικανές να διακρίνουν ούτε το μακροπρόθεσμο δικό τους συμφέρον. Η λογική τους είναι κοντόφθαλμη. Η κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει ότι δεν μπορεί να παρέμβει και προσπαθεί απλά να μετακυλίσει το βάρος των ευθυνών. Η επικοινωνία μόνο βραχυπρόθεσμα μπορεί να κρύψει την πραγματικότητα. Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση δεν σκοπεύει ούτε να χρησιμοποιήσει το μοναδικό μέσο πίεσης που έχει, τη δυνατότητα έκτακτης φορολόγησης των κερδών των τραπεζών, ούτε να νομοθετήσει την προστασία της πρώτης κατοικίας και τη δικαστική ρύθμιση οφειλών. Το μόνο που φαίνεται να την ενδιαφέρει είναι η επικοινωνιακή διαχείριση του προβλήματος μέχρι τις εκλογές, κοινώς να αγοράσει χρόνο, και μετά, αν επανεκλεγεί, να συνεχίσει να ασκεί μονομερή πολιτική υπέρ των τραπεζών και των funds.
Απαιτείται άμεσα εναλλακτική πρόταση κοινωνικής σωτηρίας για να μην καταστρέψει το ιδιωτικό χρέος τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας, την προοπτική οικονομικής ανάπτυξης και την κοινωνική συνοχή. Σχέδιο ευθύνης και προοπτικής για την κοινωνική πλειονότητα. Η επαναφορά ισχυρού δημόσιου πυλώνα στο τραπεζικό σύστημα, η μείωση των επιτοκίων, η προστασία της πρώτης κατοικίας στους ευάλωτους, η δυνατότητα δικαστικής ρύθμισης οφειλών με διαγραφή μέρους του κεφαλαίου και η ρύθμιση σε πολλές δόσεις των οφειλών σε εφορία και ταμεία είναι μέτρα απαραίτητα για την κοινωνική ανάταξη και την οικονομική ανόρθωση.
* Ο Κώστας Τσουκαλάς είναι δικηγόρος
