Αντήχησε σε όλη την Ευρώπη το “νάιν!” της Λαγκάρντ στην πρόταση των 100 οικονομολόγων να διαγράψει η ΕΚΤ το χρέος της Ευρωζώνης χάριν της ανάκαμψης μετά την πανδημία. Κι επειδή οι λέξεις έχουν σημασία, οι ακριβείς όροι που χρησιμοποιήθηκαν στο κείμενο είναι “ακύρωση” (χρέους) και (οικονομική και κοινωνική) “ανοικοδόμηση”.
Ορισμένοι δύσπιστοι, ή κυνικοί, ήταν το ίδιο απορριπτικοί: “Το σκέφτηκαν πολύ;” αναρωτήθηκαν ειρωνικά αντιμετωπίζοντας ως ουτοπική και ανέφικτη την πρόταση. Είπε η επικεφαλής της ΕΚΤ ότι «η διαγραφή χρέους δεν επιτρέπεται από τις συνθήκες της Ένωσης” και ως εκ τούτου είναι “αδιανόητη”. Όμως ο ισχυρισμός της μπορεί να “προσβληθεί”, όχι μόνο με βάση τις υφιστάμενες συνθήκες, αλλά και την οικονομική -και πολύ πιθανό την κοινή- λογική.
Ο κανόνας και η εξαίρεση
Οι οικονομολόγοι εξηγούν το σκεπτικό τους:
“Ας ακυρώσει τα χρέη που κατέχει η ΕΚΤ (ή να μεταθέσει την αποπληρωμή τους εις το διηνεκές με επιτόκιο 0%), και τα ευρωπαϊκά κράτη θα δεσμευτούν να επενδύσουν τα ίδια ποσά σε ένα ευρύ σχέδιο κοινωνικής και οικολογικής ανάκαμψης. Τα ποσά αυτά ανέρχονται σήμερα σε περίπου 2,5 τρισεκατομμύρια ευρώ, αρκετά για να ανταποκριθούν επιτέλους στις προσδοκίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και, πάνω απ' όλα, να διασφαλίσουν το κοινό καλό.
Η ΕΚΤ μπορεί αναμφίβολα να το αντέξει. Όπως ήδη αναγνωρίζουν πολλοί οικονομολόγοι, ακόμη και μεταξύ εκείνων που αντιτίθενται σ’ αυτήν τη λύση, μια κεντρική τράπεζα μπορεί να λειτουργεί με αρνητικό κεφάλαιο χωρίς δυσκολία. Μπορεί ακόμη να τυπώσει χρήμα για να αντισταθμίσει τις απώλειες, κάτι που προβλέπεται από το Πρωτόκολλο 4, το οποίο έχει προσαρτηθεί στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Έτσι, σε πλήρη συμμόρφωση με τον νόμο και σε αντίθεση με όσα ισχυρίζονται ορισμένοι αρχηγοί θεσμικών οργάνων -συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ-, η ακύρωση δεν απαγορεύεται ρητά από τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Κάθε χρηματοπιστωτικό ίδρυμα στον κόσμο μπορεί να διαγράψει τα χρέη του και η ΕΚΤ δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα.
Από την άλλη η λέξη ‘ακύρωση’ δεν εμφανίζεται ούτε στη συνθήκη ούτε στο πρωτόκολλο για το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ). Θα μπορούσε βεβαίως να εκληφθεί ως ‘αντίθετη με το πνεύμα της Συνθήκης’. Όμως αυτό δεν συνέβη πραγματικά με την πλέον αποδεκτή λύση της ποσοτικής χαλάρωσης του Μάριο Ντράγκι; Ας μην αφήσουμε την προσοχή μας να αποσπάται από νομικές πλάνες. Στο τέλος έχει σημασία μόνο η πολιτική βούληση. Και η Ιστορία έχει δείξει αμέτρητες φορές ότι μικροσκοπικά νομικά ζητήματα εξαφανίζονται μπροστά σε ισχυρές πολιτικές συμφωνίες”.
Ιστορική συγκυρία
“Ωστόσο δεν αντιμετωπίζουμε την ακύρωση των δημόσιων χρεών -ακόμη και των χρεών που κατέχει η ΕΚΤ- ελαφρά τη καρδία. Γνωρίζουμε όλοι καλά ότι οι ενέργειες ακύρωσης χρεών είναι θεμελιώδεις στιγμές.
Για παράδειγμα, αυτό συνέβη στη Διάσκεψη του Λονδίνου το 1953, όταν η Γερμανία επωφελήθηκε από τη διαγραφή των δύο τρίτων του δημόσιου χρέους της, η οποία της επέτρεψε να βρει τον δρόμο της προς την ευημερία θεμελιώνοντας σε γερές βάσεις το μέλλον της εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι το πραγματικό ερώτημα σήμερα είναι εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε μια τόσο εξαιρετική συγκυρία που με τη σειρά της θα απαιτούσε έκτακτα μέτρα. Πιστεύουμε ότι αυτή είναι μια εξαιρετική συγκυρία.
Επιτέλους, ας είμαστε ξεκάθαροι: Είναι προφανές ότι η ακύρωση δημόσιων χρεών που κατέχει η ΕΚΤ, ακόμη κι αν αυτή εξαρτηθεί από μαζικές επανεπενδύσεις, δεν πρέπει και δεν μπορεί να είναι το παν και το τέλος όλων των οικονομικών πολιτικών στην Ευρωζώνη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί πλέον να παρακωλύεται συστηματικά από τους δικούς της κανόνες. Άλλα κράτη στον κόσμο, όπως η Κίνα, η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ, χρησιμοποιούν τα εργαλεία της νομισματικής πολιτικής στο έπακρο, υποστηρίζοντας για παράδειγμα τη δημοσιονομική τους πολιτική.
Η Τράπεζα της Ιαπωνίας φτάνει ως το σημείο να χρησιμοποιήσει τη διακριτική εξουσία της στη δημιουργία χρήματος αγοράζοντας μετοχές απευθείας από την αγορά μέσω χρηματιστηριακών κεφαλαίων (ETF) κι έτσι αποτελεί τον μεγαλύτερο επενδυτή της χώρας. Πρέπει επίσης να σκεφτούμε να χρησιμοποιήσουμε την εξουσία της ΕΚΤ για τη δημιουργία χρήματος για τη χρηματοδότηση της οικολογικής και κοινωνικής ανοικοδόμησης υπό δημοκρατικό έλεγχο.
Η ακύρωση των δημόσιων χρεών που κατέχει η ΕΚΤ, με αντάλλαγμα επενδύσεις από τα κράτη, θα αποτελούσε το πρώτο ισχυρό μήνυμα της προθυμίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ανακτήσει τον έλεγχο της μοίρας της”.
Ξεγυμνώνοντας τον “βασιλιά”
Δεν αποκλείεται όλα αυτά να είναι μια “προβοκατόρικη” ιδέα που, αμφισβητώντας το “ευαγγέλιο” του ευρωμονόδρομου, θέλει να αναζωπυρώσει την ιδεολογική κόντρα, να ξεγυμνώσει τον “βασιλιά”. Το νεοφιλελεύθερο δόγμα είναι κυρίαρχο, οι άνθρωποι που κατέχουν τις θέσεις - κλειδιά είναι ταγμένοι στην υπεράσπισή του, στην απόκρουση οποιασδήποτε “αιρετικής” άποψης.
Γνωρίζουν πολύ καλά και οι οικονομολόγοι -και σαφώς ένα τμήμα της κοινής γνώμης- ότι τα χρέη της Ευρωζώνης πρακτικά έχουν μετατεθεί εις το διηνεκές. Ότι είναι διαχειρίσιμα μόνο με τα διάφορα ευφάνταστα εργαλεία χρονικής μετάθεσης της αποπληρωμής τους, διαφορετικά θα είχε καταρρεύσει προ πολλού η Ευρωζώνη (ίσως και ο καπιταλισμός).
Τότε λοιπόν γιατί γίνονται αυτές οι... “ανήθικες προτάσεις”; Ίσως επειδή είναι ο μοναδικός τρόπος να αμφισβητηθεί η κυρίαρχη οικονομική λογική. Από τον γερμανικό ορντοφιλελευθερισμό έως τον αγγλοσαξονικό νεοφιλελευθερισμό, η οικονομία της αγοράς είναι η νέα θρησκεία και η μονεταριστική λογική αποθεώνεται παντού. Ποιος είναι σήμερα ο πραγματικός αντίλογος στον καπιταλισμό και τις κρίσεις που γεννά συνεχώς;
Αλλά, πέρα απ’ αυτό, μπορεί να πρόκειται απλώς για ρεαλισμό. Οι οικονομολόγοι είναι άνθρωποι των αριθμών και οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν από την Κομισιόν τον Νοέμβριο δείχνουν πως τα τρία επόμενα χρόνια μαζικού δανεισμού από τις κυβερνήσεις για την κάλυψη της υστέρησης των φορολογικών εσόδων λόγω της πανδημίας μαζί με τις αυξημένες κοινωνικές δαπάνες και τις δαπάνες για την Υγεία θα αφήσουν ορισμένες από αυτές με χρέος πολύ πάνω από ό,τι μπορεί να χαρακτηριστεί “βιώσιμο”.
Μέχρι το τέλος του 2022 το χρέος της Ισπανίας θα έχει φτάσει στο 124% του ΑΕΠ, της Ιταλίας στο 165% και της Ελλάδας στο 195%. Η ιδέα ότι αυτές οι χώρες, που όλες έχουν γερασμένους πληθυσμούς και χρόνια προβλήματα παραγωγικότητας, θα συνεχίσουν να ξεφεύγουν από την παγίδα του χρέους τους γίνεται όλο και πιο δύσκολα πιστευτή.
Χωρίς ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος οι εθνικές χρεοκοπίες θα επανεμφανιστούν στο προσκήνιο οδηγώντας αναπόφευκτα σε νέες εκστρατείες κερδοσκοπίας κατά του ευρώ, ενδεχομένως πιο καταστροφικές αυτή τη φορά.
Ίσως τότε η κ. Λαγκάρντ αναθεωρήσει τις απόψεις της, αρκεί να μην είναι πολύ αργά.
