Η επίσκεψη στη βιβλιοθήκη της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών στην Πανεπιστημιούπολη του Ζωγράφου σε βάζει σε μια «παραδείσια» συνθήκη επί γης του δημόσιου πανεπιστημίου. Μετά την πολύωρη ξενάγηση στα εφτά επίπεδά της από τον βιβλιοθηκονόμο και υπεύθυνο λειτουργίας της Γεράσιμο Τουρκογιάννη, ανάμεσα στα χιλιάδες ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα βιβλία και στους δεκάδες νεαρούς φοιτητές-αναγνώστες που συναντήσαμε, το συναίσθημα της ικανοποίησης ήταν τόσο έντονο, όσο όταν αναχωρείς από μια συναυλία στην Όπερα της Βιέννης. Δεν είναι υπερβολή.
Η βιβλιοθήκη της Φιλοσοφικής είναι το καμάρι του δημόσιου πανεπιστημίου. Αντικρίζοντας το κτήριο από τη Θεολογική Σχολή, το μάτι σου πέφτει στην οροφή που μοιάζει με ανοιχτό βιβλίο. Αισθητική και αρχιτεκτονική. Ακριβώς απέναντι το κτήριο «συνομιλεί» με ένα τεράστιο γκράφιτι στην πρόσοψη της Φιλοσοφικής Σχολής, που αναπαριστά ένα κορίτσι με το βιβλίο ανοιχτό στο χέρι. Τα γκράφιτι δεν είναι βρομιά, είναι μήνυμα. Η βιβλιοθήκη είναι μεσοτοιχία με το αμφιθέατρο της σχολής για διαλέξεις, ημερίδες, συνέδρια. Όλα αυτά «ανταμώνουν» σε μια ολοστρόγγυλη πλατεία σαν σκηνή θεάτρου, που αγκαλιάζει αμφιθεατρικά όλες τις δράσεις. Σαν δημόσια αγορά.
Η βιβλιοθήκη ήταν γεμάτη από νέα παιδιά, κυρίως φοιτητές, οι οποίοι μέσα σε απόλυτη σιωπή αναζητούν βιβλία στις προθήκες των βιβλιοθηκών, διαβάζουν κατά ομάδες γύρω από τεράστια ξύλινα μοναστηριακά τραπέζια, μπροστά σε υπολογιστές με δωρεάν Ίντερνετ, ενώ υπάρχουν και γραφεία για ανάγνωση και μελέτη κατά μόνας. Υπάρχει η δυνατότητα 500 φοιτητές ή επισκέπτες να συνυπάρχουν ταυτόχρονα στον χώρο για μελέτη στα διάφορα τμήματα της βιβλιοθήκης, που απλώνονται από το υπόγειο έως και τον τρίτο όροφο. Βιβλιοθήκη ανοιχτή σε όλους τους πολίτες. Σε όσους αγαπούν το βιβλίο, τη μελέτη, την έρευνα, τα ανέξοδα ταξίδια. Μπορούν να δανειστούν τα βιβλία, όμως μόνο για μία ημέρα. Μπορούν, ωστόσο, να επισκέπτονται καθημερινά και να χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις και την ψηφιακή τεχνολογία δωρεάν.
Οι βιβλιοθηκονόμοι κυκλοφορούν ανάμεσά τους διευκολύνοντας την αναζήτηση. Η 20χρονη Μαρία, φοιτήτρια στη Ρωσική Λογοτεχνία, αναζητούσε τα «Άπαντα του Ροΐδη» για να κάνει συγκριτική ανάλυση με τη λογοτεχνία του Ντοστογιέφσκι. Χάθηκε στην ψηφιακή συνθήκη, αναζήτησε τη συλλογή στις βιβλιοθήκες με τη βοήθεια του βιβλιοθηκονόμου. Η 19χρονη Μαρία, χρησιμοποιώντας την κάρτα μέλους της βιβλιοθήκης, δανείστηκε τρία βιβλία μέσω ενός μηχανήματος σκαναρίσματος χωρίς παρουσία υπαλλήλου. Η τεχνολογία είναι αρωγός. Στην είσοδο της βιβλιοθήκης υπάρχει, επίσης, ένα αυτοματοποιημένο μηχάνημα, όπου τα βιβλία που επιστρέφει ο αναγνώστης αποθηκεύονται σε κάδους ανάλογα με τον όροφο της βιβλιοθήκης όπου πρέπει να τοποθετηθούν. Στο ασανσέρ -για να μην χαθεί ο επισκέπτης- υπάρχει αφίσα με τι περιλαμβάνει καθένα από τα εφτά επίπεδα: τρία επίπεδα στο υπόγειο, ένα στο ισόγειο και τρία στους πάνω ορόφους. Διαβάζω στο -2 επίπεδο (δεύτερο υπόγειο) απ’ όπου ξεκίνησε η ξενάγησή μας: περιοδικά (βρήκα πολλά τεύχη από το ΑΝΤΙ και το Διαβάζω), ανάτυπα (είναι όλες οι ομιλίες και οι παρεμβάσεις των πανεπιστημιακών δασκάλων της Φιλοσοφικής σε συνέδρια και ομιλίες), διδακτορικές διατριβές, διπλωματικές εργασίες, γενικές εγκυκλοπαίδειες, βιβλιογραφίες και κατάλογοι χειρογράφων. Εδώ οι βιβλιοστάτες είναι συρόμενοι.
Ενοποιήθηκαν 16 ξεχωριστές βιβλιοθήκες
Ολα ξεκίνησαν το 2005 όταν αποφασίστηκε να ενοποιηθούν οι 16 ξεχωριστές βιβλιοθήκες που λειτουργούσαν ανά τμήμα στη Φιλοσοφική. Έτσι αρχές του 2019 ξεκίνησε η λειτουργία της νέας βιβλιοθήκης, που καλύπτει τις ανάγκες 13 τμημάτων: τα ελληνικά και τα ξενόγλωσσα Τμήματα Φιλολογίας, το καλλιτεχνικό, το θεατρικό και το μουσικό. Μεταφέρθηκαν βιβλιοθήκες, τραπέζια, έπιπλα, γραφεία, ενώ από τα βιβλία μετακόμισαν κατόπιν επιλογής μόνο τέσσερα αντίτυπα από κάθε τίτλο. Ο συνολικός αριθμός των βιβλίων που φιλοξενούνται σήμερα είναι 500.000 τίτλοι. Τα υπόλοιπα αντίτυπα, που ανέρχονται σε 70.000, παρέμειναν και φροντίζονται σε αποθηκευτικούς χώρους του πανεπιστημίου. Η μέθοδος ταξινόμησης είναι η DDC: γίνεται με βάση τις θεματικές ενότητες και όχι τη γλώσσα.
Η πλειονότητα των βιβλίων είναι η λογοτεχνία, ελληνική και ξενόγλωσση: κλασική, νεοελληνική, αγγλική, γαλλική, ιταλική, γερμανική, ισπανική, ρωσική και σλαβική. Επίσης ο αναγνώστης-μελετητής μπορεί να βρει βιβλία ψυχολογίας, φιλοσοφίας, παιδαγωγικής, ιστορίας, αρχαιολογίας, παπυρολογίας, μουσικολογίας και θεατρικά. Υπάρχει ειδική αίθουσα στον τρίτο όροφο για όσους μελετούν μουσική, μια τεράστια βιβλιοθήκη με CDs, ταξινομημένα ανά κατηγορία, βιβλία και παρτιτούρες. Είδαμε ως δωρεές τα βιβλία των συνταξιούχων πανεπιστημιακών δασκάλων της Φιλοσοφικής, επίσης συλλογές από τις βιβλιοθήκες του British Council και της Ελληνοαμερικανικης Ένωσης, που δώρισαν όχι μόνο τα βιβλία τους, αλλά και τον εξοπλισμό των γραφείων και τα έπιπλα όταν κατάργησαν τις βιβλιοθήκες για να τις μετατρέψουν σε αίθουσες διδασκαλίας.
Σπάνια χειρόγραφα φυλασσόμενα σε ειδικές συνθήκες
Η ταμπέλα στον δεύτερο όροφο γράφει «Σπάνιες Συλλογές» και η πόρτα είναι πάντα κλειδωμένη. Ακόμη και όταν χρειάζονται βιβλία προς μελέτη, δεν επιτρέπεται στον φοιτητή-ερευνητή να τα αναζητήσει μόνος του. Υπάρχει βιβλιοθηκονόμος που «εξυπηρετεί». Σε μια σκοτεινή αίθουσα φυλάσσονται σε ειδικές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας 20.000 βιβλία ελληνικά και ξενόγλωσσα που χρονολογούνται από το 1542 μ.Χ. έως και το 1930 μ.Χ. Αυτά τα σπάνια βιβλία δεν δανείζονται, γίνεται μόνο συλλογική μελέτη, παρουσία του πανεπιστημιακού δασκάλου. Ο δανεισμός ξεκινά για βιβλία που εκτυπώθηκαν από το 1931 και εντεύθεν. Ο Γεράσιμος Τουρκογιάννης ξεκλειδώνει την πόρτα, ανάβει έναν πολύ χαμηλό φωτισμό και με οδηγεί σε μια προθήκη γυάλινη όπου φυλάσσονται δερματόδετα βιβλία. Η διευκρινιστική κίτρινη χάρτινη ταμπέλα γράφει: «Ευστάθιος, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, 12ος αιώνας μ.Χ. Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα 1542 (2τ)». Είναι από τις παλαιότερες εκδόσεις της βιβλιοθήκης και εκδόθηκε το 1542 σε δύο τόμους στη Ρώμη. Επίσης, η «Σύνοψις ιστοριών αρχομένη από κτίσεως κόσμου και μέχρι βασιλείας Ισαακίου του Κομνηνού συλλεγείσα παρά Κύρου Γεωργίου και Κεδρηνού», που εκδόθηκε στη Βασιλεία της Ελβετίας από τον Γερμανό φιλόλογο Xylander και τον εκδότη Ioannes Oporinus το 1956, και το έργο «Dell’ historia universale» που τυπώθηκε στη Βενετία από τον τυπογράφο Francesco Rampazetto το 1569. Ένα άλλο δερματόδετο βιβλίο γράφει: «Dictionnaire D’ Histoire et de Geographie 1869». Τα σπάνια αυτά βιβλία προέρχονται από δωρεές και αγορές των πρώην Σπουδαστηρίων της Φιλοσοφικής, αν και η διαδρομή τους ακόμη δεν έχει καταγραφεί.
Ανάμεσα στις «σπάνιες συλλογές» διακρίνουμε βιβλία από ελληνικές εκδόσεις σε ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας (Ανδρέα Ιουλιανού, Αντωνίου Βορτόλη, Νικολάου Γλυκύ, Σάντου Πεκόρα) της Μοσχόπολης, του Ιασίου, του Βουκουρεστίου, της Βιέννης (Γεωργίου Βεντόττου, Ελληνική Τυπογραφία Ιωάννου Σνίρρερ, Ιωάννου Σβεκίου), της Κωνσταντινούπολης (Πατριαρχικόν Τυπογραφείον), αλλά και από άλλα ευρωπαϊκά τυπογραφεία, όπως της οικογένειας Didod στο Παρίσι. Στο σκοτεινό δωμάτιο επίσης κλειδωμένα και φυλαγμένα μέσα σε χάρτινα κουτιά βρίσκονται «Χειρόγραφα βιβλία». Πρόκειται για 82 τόμους βιβλίων που χρονολογούνται από τον 11ο-19ο αιώνα. Βιβλία από το πρώην Σπουδαστήριο της Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας. Τέσσερα βιβλία βυζαντινά και τα υπόλοιπα μεταβυζαντινά. Κυρίως εκκλησιαστικού περιεχομένου. Πολλά από αυτά ήταν σε μοναστήρια. Από το 1962-1964 οι Γ. Ζώρας και Φ. Μπουμπουλίδης δημοσίευσαν τον «κατάλογο χειρογράφων» σε δύο συνέχειες στην Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής, 13 τόμους, και το 2004 ο Φ. Δημητρακόπουλος συμπλήρωσε τον κατάλογο με 35 τόμους και 68 φωτογραφίες των χειρογράφων.
Στη συλλογή αυτή περιλαμβάνεται και η δωρεά της βιβλιοθήκης του πρώην πρωθυπουργού Σπυρίδωνος Λάμπρου (έζησε από το 1850-1910 ) από την κόρη του Άννα Τσαλδάρη. Ανοίγουμε έναν χαρτοφύλακα με τα γάντια. Το εξώφυλλο φαγωμένο από τον χρόνο. Όμως το μελάνι αιώνιο. Δυστυχώς, δεν έχει εγκριθεί κονδύλι για την πρόσληψη ειδικού συντηρητή και έτσι επαφίεται στον ηλεκτρολόγο και ψυκτικό. Σε μια τεράστια αίθουσα είναι στοιβαγμένες και κλειδωμένες 108 χάρτινες κούτες βιβλίων ενός ιδιώτη, του Φοίβου Παπαγεωργίου, που πρέπει να καταγραφούν, να επεξεργαστούν και μετά να τοποθετηθούν στα ράφια. Όλη αυτή η διαδικασία περνά από τα χέρια 25 βιβλιοθηκονόμων, εκ των οποίων οι 18 είναι με σύμβαση αορίστου χρόνου. Η βιβλιοθήκη παραμένει ανοιχτή σε όλους -φοιτητές και μη- από τις 8.30 π.μ. έως τις 6 μ.μ., εκτός του σαββατοκύριακου.
Πόλος έλξης για τους βιβλιόφιλους
«78.000 επισκέψεις, 7.500 δανεισμοί, 3.500 εγγεγραμμένα μέλη και 4.500 βιβλία και περιοδικά από δωρεές. Συνεχίζουμε την προσπάθεια για τη βελτίωση των υπηρεσιών μας». Αυτός είναι ο απολογισμός της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Αθηνών για το 2022. Απόδειξη ότι «πάνε καλά».
Την ημέρα που η ΑΥΓΗ της Κυριακής βρέθηκε εκεί για ρεπορτάζ, μαθητές της Γ΄ Λυκείου από δημόσιο σχολείο της Αθήνας επισκέφτηκαν και ξεναγήθηκαν δωρεάν στη βιβλιοθήκη. Έρχονται πολλοί μαθητές δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων της Αθήνας και της επαρχίας που σκέφτονται να επιλέξουν τη Φιλοσοφική για προπτυχιακές σπουδές - προσομοίωση και εξοικείωση με το γνωστικό αντικείμενο κατά το δυνατόν. Η ξενάγηση συνοδεύεται από επίσκεψη και στα αμφιθέατρα της Φιλοσοφικής. Στις δραστηριότητες της βιβλιοθήκης, πλην της καθοδήγησης των φοιτητών στις ψηφιακές τεχνολογίες και στη χρήση των βιβλίων, περιλαμβάνονται εκπαιδευτικά σεμινάρια σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, φροντιστηριακά μαθήματα, σεμινάρια και μαθήματα Παλαιογραφίας, επισκέψεις αλλοδαπών φοιτητών μέσω του Erasmus, επίσημη επίσκεψη αντιπροσωπειών πρυτανικών σχολών ξένων πανεπιστημίων, ξεναγήσεις και συζητήσεις με επικεφαλής εθνικών βιβλιοθηκών άλλων χωρών, εκδηλώσεις που αφορούν τις μουσειακές σπουδές, αναδιανομή ξενόγλωσσων συγγραμμάτων μέσω του Προγράμματος «Εύδοξος» σε φοιτητές ξενόγλωσσων τμημάτων, καθώς η κυβέρνηση κατάργησε τη δωρεάν διανομή τους.
Επίσης, κατατέθηκαν στη βιβλιοθήκη προς δημόσια μελέτη 43 νέες πτυχιακές εργασίες, 404 διπλωματικές και 68 διδακτορικές διατριβές. Το 2022 επισκέφθηκαν τις εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης στην Πανεπιστημιούπολη 277.700 πολίτες, 13.469 ήταν οι χρήστες, ενώ έγιναν δωρεά 12 βιβλιοστάτες, 1.056 τόμοι περιοδικών, 3.210 τόμοι βιβλίων και 20 ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Τα νούμερα συνηγορούν στην ανάγκη υπεράσπισης του δημόσιου τομέα.
