Η πρόσφατη εξέλιξη σχετικά με τον γεώτοπο του Παλίγκρεμνου στην Κρήτη αναδεικνύει για άλλη μια φορά την ανάγκη νομοθετικής προστασίας των γεωτόπων στην πατρίδα μας. Γεώτοποι ιδιαίτερης γεωλογικής αξίας δυστυχώς θυσιάζονται στην αγορά του τουρισμού, αντί να αποτελούν πόλο έλξης ως μνημεία της Φύσης.
Η σημασία της αναγκαιότητας προστασίας του γεωπεριβάλλοντος δεν είναι επαρκώς κατανοητή, ούτε και ευρέως διαδεδομένη. Το θεσμικό πλαίσιο της προηγούμενης δεκαετίας έσπευσε να προστατεύσει το βιοτικό περιβάλλον, το οποίο κινδύνευε από την έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ λησμονήθηκε το βάθρο όλων των οικοσυστημάτων που είναι το έδαφος.
Η Ελλάδα είναι μία από τις πρωτοπόρες χώρες στην ίδρυση του ευρωπαϊκού δικτύου γεωπάρκων, τα οποία πλέον εντάσσονται επίσημα, από τον Νοέμβριο του 2015, κάτω από την αιγίδα της UNESCO. Πέντε περιοχές της Ελλάδας συγκαταλέγονται στα 120 παγκόσμια γεωπάρκα: το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου, ο Ψηλορείτης της Κρήτης, η περιοχή της Σητείας, ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου, το Εθνικό Πάρκο Χελμού-Βουραϊκού.
Τα υπάρχοντα θεσμικά μέτρα προστασίας των γεωτόπων βασίζονται στον ν. 3937/2011. Με τον νόμο αυτό πραγματοποιήθηκε ένα βήμα στην αποσαφήνιση των γεωπεριβαλλοντικών εννοιών και την αποσύνδεση της αξίας τους αμιγώς από τη φιλοξενούμενη βιοποικιλότητα. Ο εν λόγω νόμος του 2011 τροποποιώντας προηγούμενα άρθρα του ν. 1650/1986, αν και το συνολικό νομοθέτημα στοχεύει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, κατηγοριοποίησε προστατευόμενες περιοχές με βάση αντίστοιχες κατηγορίες της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης.
Αντικρουόμενοι σχεδιασμοί
Στο εθνικό σχέδιο για τη βιοποικιλότητα του 2014 για πρώτη φορά δίνεται ο ορισμός του γεώτοπου, ενώ στη διάταξη για τα προστατευόμενα τοπία αναφέρεται η έννοια του γεωπάρκου. Όμως, ολοκληρωμένη προστασία της γεωλογικής κληρονομιάς υπάρχει μόνο αναφορικά με την προστασία των αρχαιολογικών σπηλαίων βάσει του αρχαιολογικού νόμου. Η εθνική νομοθεσία για τα υπόλοιπα σπήλαια, παλαιοντολογικά κατάλοιπα και λοιπές γεωμορφολογικές θέσεις, είναι εξαιρετικά ελλιπής και καμία υπηρεσία υπουργείου ή περιφερειακή δεν αναλαμβάνει την προστασία τους.
Σημειώνουμε ότι στις γεωμορφολογικές θέσεις εντάσσονται και αυτές που προέκυψαν από την ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως, τα μεταλλεία, ενώ στον νόμο παρατηρούμε ότι είναι αναγκαίος ο διοικητικός χαρακτηρισμός των γεωτόπων με την περαίωση μιας σειράς εξαιρετικά χρονοβόρων ενεργειών. Δηλαδή, δεν υπάρχει δυνατότητα άμεσης ενεργοποίησης διαδικασιών προστασίας.
Υπάρχει παράλειψη άμεσης προστασίας γεωτόπων, χωρίς την ανάγκη εξακρίβωσης της αξίας τους μέσω διοικητικής πράξης και χωρίς την εξάρτησή τους από το βιοτικό στοιχείο που ενδέχεται να φιλοξενούν, παράλειψη κατηγοριοποίησης, τυποποίησης γεωμορφών και γεωτόπων σε θεσμικό επίπεδο, απουσία συνολικής καταγραφής και αποτύπωσης και έλλειψη συνεργασίας μεταξύ φορέων, απουσία θεσμικού πλαισίου που να προδιαγράφει το είδος των μελετών και τις επιτρεπόμενες επεμβάσεις.
Υπάρχει όμως και η παράλειψη ανάληψης αρμοδιοτήτων από το ΥΠΕΝ, σύμφωνα με την παραδοχή ότι οι γεώτοποι αποτελούν τμήματα του περιβάλλοντο,ς και βέβαια υπάρχει αποσπασματική διοικητική κάλυψη από το υπουργείο Πολιτισμού. Επίσης, υπάρχουν αντικρουόμενοι χωροταξικοί σχεδιασμοί και σημαντικά οργανωτικά προβλήματα υπηρεσιών που έχουν σχέση με αυτό.
Ανάγκη για προστασία και αλλαγή
Είναι ανάγκη πλέον η δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου με το οποίο θα καθίσταται σαφές ότι η γεωλογική κληρονομιά προστατεύεται ευθέως και άμεσα άνευ ανάγκης διοικητικής αναγνώρισής της ως προστατευόμενης, η καταγραφή και η αποτύπωση σε γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών των γεωτόπων για το σύνολο της χώρας, με συνεργασία κρατικών και ιδιωτικών φορέων.
Ήδη το ΕΑΓΜΕ (πρώην ΙΓΜΕ) έχει συμβάλει σημαντικά, με μελέτες για τα γεωπάρκα που είναι υπό την προστασία της UNESCO σήμερα. Όμως, απαραίτητη κρίνεται και η συμμετοχή λοιπών κρατικών φορέων που διαθέτουν αρχεία, αλλά και ιδιωτικών συλλόγων με αξιόλογο αρχειακό υλικό.
Επίσης, κατά τη διαδικασία της έρευνας πεδίου, ο φορέας που θα αναλάβει πρέπει να στελεχωθεί με προσωπικό με τεχνικές γνώσεις προσέγγισης του φυσικού περιβάλλοντος. Ο κατάλογος που θα δημιουργηθεί να επικυρωθεί νομοθετικά και να ανανεώνεται κατά διαστήματα, ενώ πρέπει να υπάρξει και καθορισμός δραστηριοτήτων, οι οποίες μπορούν να γίνονται εντός των εν λόγω περιοχών.
Προτείνουμε να ορισθούν νομοθετικά οι προδιαγραφές για το είδος των μελετών, αλλά και για τις επιτρεπόμενες επεμβάσεις σε συνάρτηση με την προηγηθείσα τυποποίηση των γεωτόπων. Οι προδιαγραφές αυτές δεν πρέπει να αφορούν μόνο τα προστατευόμενα τοπία ή τα μνημεία της φύσης, αλλά όλους ανεξαιρέτως τους γεωτόπους και τα επιμέρους στοιχεία τους άνευ εξάρτησής τους από διοικητική αναγνώριση.
Επίσης προτείνουμε απόπειρα για ενιαία νομοθετική αντιμετώπιση και διοικητική προσέγγιση της προστασίας των γεωτόπων, ώστε να είναι σαφές ποιος φορέας αναλαμβάνει την ευθύνη της φύλαξής τους. Και, βέβαια, πρέπει να υπάρξει άρση της σύγχυσης μεταξύ διοικητικών, ελεγκτικών και εκπαιδευτικών ερευνητικών αρμοδιοτήτων μεταξύ των φορέων και καταβολή κάθε δυνατής προσπάθειας για συνεργασία και σύμπλευση με την πραγμάτωση της προστασίας.
Κατόπιν κοινοβουλευτικών παρεμβάσεών μας (επίκαιρες ερωτήσεις την 31/5/2016 και 26/9/2017) και με βάση απολογισμό έργου της Επιτροπής Προστασίας Περιβάλλοντος της Βουλής, συστάθηκε σχετική επιτροπή στο ΥΠΕΝ και κατέληξε σε πόρισμα, το οποίο όμως δεν κατέστη δυνατόν να επικυρωθεί και νομοθετικά στο ελληνικό Κοινοβούλιο.
Απαιτείται να αλλάξει η αντίληψή μας, η αντίληψη της προστασίας του περιβάλλοντος, και να τύχουν ίσης προσοχής και σεβασμού τα βιοτικά με τα αβιοτικά στοιχεία της φύσης. Η προστασία των γεωτόπων στην πατρίδα μας λοιπόν εξακολουθεί να αποτελεί αίτημα προς επίλυση…
Η Χαρά Καφαντάρη είναι γεωλόγος, βουλευτής Δυτικής Αθήνας, Α’ αντιπρόεδρος Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτικής Προστασίας Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
