Για όσους βλέπουν αλλαγή στάσης, αλλαγή στρατηγικής, γενικότερα αλλαγή πλεύσης από τον Τραμπ μετά τα αμερικανικά πλήγματα κατά του Ιράν μάλλον ξεχνούν πόσο ευθυγραμμισμένος είναι με τον Νετανιάχου και γενικά πόσο ένθερμος υποστηρικτής του Ισραήλ παραμένει. Σίγουρα μεγάλο μέρος της εκλογικής βάσης του έχει ασπαστεί τις θέσεις του για τους αδιέξοδους και «πολυέξοδους» πολέμους της Αμερικής στη Μέση Ανατολή κατά την εποχή των νεοταξικών γερακιών αλλά ο ίδιος έχει ξεκαθαρίσει ήδη από την πρώτη θητεία του ότι παραμένει στο πλευρό του Ισραήλ σ’ ό,τι αντιμετωπίζει ή θα αντιμετωπίσει μελλοντικά. Έχει επίσης γίνει περισσότερο από σαφής λέγοντας πως δεν πρόκειται ν’ αφήσει το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
Ναι μεν η απόφασή του να στείλει τ’ αμερικανικά στρατηγικά βομβαρδιστικά να πλήξουν τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν αποτελεί μια εν δυνάμει «διαφοροποίηση» από τις προεκλογικές και άλλες διακηρύξεις του- πολλές από τις οποίες άλλωστε αποσκοπούν στην απομείωση των πολιτικών αντιπάλων του ή και των ανταγωνιστών του εντός των Ρεπουμπλικάνων- ωστόσο λαμβάνοντας υπόψιν την άνευ όρων υποστήριξή του προς το Ισραήλ δεν θα μπορούσε να μιλήσει κάποιος για αλλαγή στρατηγικής. Ο Τραμπ είναι ο πιο φιλοϊσραηλινός Αμερικανός πρόεδρος που έχει υπάρξει μέχρι στιγμής και αυτό είναι που καθορίζει τις κινήσεις του στη σκακιέρα της Μέσης Ανατολής είτε αυτές αφορούν τουΐτς, είτε βόμβες…
Όμως αυτό δεν λέει πολλά για τις πραγματικές προθέσεις του. Η αβεβαιότητα γύρω από αυτές μεγαλώνει. Συντάσσεται ο μεγιστάνας με τη γραμμή Νετανιάχου για αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη, ή απλά δεν θέλει να τη δει να αποκτά πυρηνικά όπλα; Ο αντιπρόεδρος Τζ. Ντ. Βάνς επέμεινε την Κυριακή ότι οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε πόλεμο με το Ιράν ούτε επιδιώκουν να ανατρέψουν το σύστημα εξουσίας του. Ωστόσο, για ακόμη μία φορά, η επίσημη αυτή «διαβεβαίωση» διαψεύστηκε από τα ανεπίσημα τουΐτς του προέδρου.
Το βράδυ της ίδιας μέρας ο Τραμπ αναφέρθηκε στην πιθανότητα μιας, «υπό απόκρυψη», διεύρυνση της αμερικανικής επιχείρησης στο Ιράν αναρωτώμενος σε ανάρτηση στην πλατφόρμα του, το Truth Social - και απευθυνόμενος προφανώς στη βάση του: «Γιατί να μην υπάρξει και αλλαγή καθεστώτος;;;».
Ξεδιπλώνοντας το μεγαλύτερο σχέδιο
Αναλυτές με βαθιά γνώση του ιστορικού της αντιπαλότητας Ισραήλ-Ιράν παραδέχονται πως το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης δεν είναι παρά προπέτασμα καπνού πίσω από το οποίο ξεδιπλώνεται η μεγαλύτερη επιχείρηση, η ανατροπή του καθεστώτος της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Το Ιράν θεωρείται μια χώρα που παρά την εμπλοκή της στη δυναμική των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, διαθέτει ένα αυταρχικό σύστημα εξουσίας που δεν αντιμετωπίζει προβλήματα σταθερότητας. Έχει αντέξει επί δεκαετίες περνώντας δια πυρός και σιδήρου αφότου αναδύθηκε μέσα από το χάος της ανατροπής του Σάχη, το 1979. Επιβίωσε από τον 8ετή φονικό πόλεμο με το Ιράκ του Σαντάμ (1980-88) από μαζικές κυρώσεις, εσωτερική αμφισβήτηση, από δολοφονίες κορυφαίων αξιωματούχων του, από περιφερειακούς πολέμους δι’ αντιπροσώπων στη Συρία, την Υεμένη, το Λίβανο, από οικονομική και υγειονομική κρίση όπως την περίοδο της πανδημίας. Κυρίως όμως κατόρθωσε να επιβιώσει από τη σκληρή πραγματικότητα της διεθνούς απομόνωσης του.
Η εσωτερική «σταθερότητα» του Ιράν σε συνδυασμό με παράγοντες όπως το «στρατηγικό βάθος» του- δηλαδή το γεωγραφικό μέγεθος του- η κρίσιμη θέση του στο παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα από πλευράς αποθεμάτων και ελέγχου των διόδων μεταφοράς τους, δηλαδή των Στενών του Ορμούζ, αλλά και η δημογραφική ευρωστία του (παρά το ότι ο αριθμός των γεννήσεων έχει μειωθεί οι μελέτες προβλέπουν ότι ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού θα σταθεροποιηθεί πάνω από τα 100 εκατομμύρια έως το 2050 με το μισό εξ αυτών να είναι ηλικίας 30 ετών), του προσδίδουν ντε φάκτο δυνατότητες περιφερειακής δύναμης. Το «σταθερό» Ιράν δεν είναι μια «ακόμη» χώρα της Μέσης Ανατολής που διαθέτει πετρέλαιο και ίσως γι’ αυτό το λόγο δεν μπορεί να την αγνοεί κάποιος. Είναι ένα κέντρο εξουσίας που επηρεάζει άλλα κράτη της περιοχής, που διεκδικεί μερίδιο από τους τοπικούς και υπερτοπικούς ανταγωνισμούς, που διαμορφώνει γραμμές αντιπαράθεσης και γεωπολιτικά αποτελέσματα σε όλη τη Μέση Ανατολή.
«Μετατόπιση»
Αυτό το «δυναμικό» της Ισλαμικής Δημοκρατίας σημαίνει ότι η περιφερειακή τάξη μετατοπίζεται από εκείνη που κυριαρχείται από τα σουνιτικά αραβικά κράτη, ως επί των πλείστων τις συντηρητικές μοναρχίες του Κόλπου οι οποίες βρίσκονται σε σχέση σφιχτού εναγκαλισμού με τις ΗΠΑ και εσχάτως επιδιώκουν να δημιουργήσουν δεσμούς και με το Ισραήλ, σ’ ένα πολυπολικό σύστημα όπου η επιρροή του Ιράν δεν μπορεί να παραβλέπεται. Ακόμη περισσότερο όταν η Τεχεράνη αυτοπαρουσιάζεται ως ο ανιδιοτελής προστάτης των «καταπιεσμένων» λαών της περιοχής, «μιλώντας» σε τμήματα του αραβικού κόσμου και τις σιιτικές κοινότητες στα μάτια των οποίων παρουσιάζεται ως ο επικεφαλής του «άξονα της αντίστασης»...
Πολλοί θεωρούν την αμερικανική εξωτερική πολιτική των νεοσυντηρητικών που κυριάρχησαν στην Ουάσιγκτον από το 2000 κι έπειτα ως τον καθοριστικό παράγοντα χάρη στον οποίο το Ιράν αναδύθηκε στο γεωπολιτικό σκηνικό της Μ. Ανατολής. Η εισβολή του Μπους του νεώτερου στο Ιράκ το 2003 υπό το πρόσχημα της «απειλής» των υποτιθέμενων «όπλων μαζικής καταστροφής» του Σαντάμ - τα οποία δεν ανευρέθησαν ποτέ- έφεραν την αριθμητικά υπέρτερη σιιτική κοινότητα του Ιράκ στο πολιτικό προσκήνιο και περιθωριοποίησαν τη σουνιτική -του Σαντάμ- με αποτέλεσμα το κοσμικό Ιράκ που λειτουργούσε ως σουνιτικό «ανάχωμα» στην επέκταση της σιιτικής επιρροής, να περιέλθει στη φιλοϊρανική σφαίρα.
Μια ακόμη λανθασμένη κίνηση από την πλευρά της Ουάσιγκτον θεωρείται η απροθυμία, ή «ατολμία» της, να παρέμβει «δυναμικά» στον συριακό εμφύλιο επιτρέποντας στο Ιράν να αναλάβει δράση και με την υποστήριξη των «πληρεξουσίων» του, δηλαδή της Χεζμπολάχ, να «διασώσει» τον Άσαντ και να διευρύνει τη ζώνη επιρροής του. Ακόμη περισσότερο, να εμπλουτίσει τον ρόλο του ως περιφερειακή δύναμη εμβαθύνοντας το στρατιωτικό αποτύπωμά της.
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη που ξέσπασε το 2015 με την ευθεία ανάμειξη σε αυτόν του πιστού συμμάχου της Ουάσιγκτον στον Κόλπο, της Σαουδικής Αραβίας, και η καθυστερημένη αντίδραση των ΗΠΑ στην εν λόγω ανάμιξη, ήταν επίσης άλλη μια λανθασμένη κίνηση στη σκακιέρα της Μέσης Ανατολής. Ώθησε τους Χούθι να στραφούν προς υποστήριξη στο Ιράν, και αυτό βέβαια δεν τους την αρνήθηκε. Το αποτέλεσμα; Το Ιράν δημιούργησε ένα ακόμη «προγεφύρωμα» στα «μετόπισθεν» του σουνιτικού σαουδαραβικού βασιλείου.
Άγνωστες παράμετροι
«Οι ισχυρισμοί για τα πυρηνικά αποτελούν προπέτασμα καπνού για την ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος. Οι ισραηλινές επιθέσεις δεν αφορούν εγκαταστάσεις ή φυγοκεντρητές, αλλά στην αλλαγή καθεστώτος», γράφει στο Foreign Policy ο Τζέφρι Λιούις διευθυντής του Προγράμματος Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων στη Ανατολική Ασία του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών Middlebury, στο Μόντερεϊ της Καλιφόρνια. »Η πραγματική συζήτηση δεν αφορούσε ποτέ στο τί θα γίνει με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Αφορούσε στο τι θα γίνει με το καθεστώς του Ιράν», υπογραμμίζει ο Αμερικανός αναλυτής. Κατά τον ίδιο, όσοι απέρριπταν την συμφωνία του 2015 που επιτεύχθηκε επί προεδρίας Ομπάμα- από την οποία αποχώρησαν οι ΗΠΑ το 2018 στην πρώτη θητεία Τραμπ- το έκαναν ακριβώς επειδή έβλεπαν ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει. Αν δεν υπήρχε «πυρηνική απειλή» δεν θα υπήρχε και το πρόσχημα για να δικαιολογηθεί μια προσπάθεια ανατροπής του ιρανικού καθεστώτος.
Αν και υπάρχουν ακόμη πολλές παράμετροι που είναι άγνωστες, θεωρείται απίθανο οποιαδήποτε χαλάρωση του ελέγχου από το καθεστώς να οδηγήσει σε μια πιο μετριοπαθή ηγεσία που θα προτιμούσαν οι ΗΠΑ και το Ισραήλ, και η οποία βέβαια θα ήταν πρόθυμη να διαπραγματευτεί μαζί τους υπό την πίεση των βομβών. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και ενδείξεις κατάρρευσης της εξουσίας σε μια χώρα που έχει το διπλάσιο μέγεθος του Ιράκ, που παραμένει αναντικατάστατο τμήμα του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος και ελέγχει τα Στενά του Ορμούζ, θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοκ σε όλη την περιοχή και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Μπορεί τα ισραηλινά και αμερικανικά πλήγματα να συρρικνώνουν την περιφερειακή προβολή ισχύος του Ιράν αλλά δεν φαίνεται ν’ απειλούν άμεσα την εξουσία του καθεστώτος στο εσωτερικό. Για πολλούς αναλυτές και δυτικούς διπλωμάτες, αυτή η εξουσία «προστατεύεται» αποτελεσματικά, τουλάχιστον για την ώρα, από την απουσία οποιασδήποτε αξιόπιστης εναλλακτικής απέναντι στο ισλαμικό σύστημα καθώς δεν υπάρχει ρεαλιστική εναλλακτική ούτε εντός, ούτε εκτός συνόρων. Η γενική εκτίμηση είναι ότι η επιβίωση του ιρανικού καθεστώτος δεν θα κριθεί από τις ισραηλινές και αμερικανικές βόμβες αλλά από τη δυναμική των εξελίξεων μέσα στο ίδιο το σύστημα της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
