Τι μπορεί να σημαίνουν οι δασμοί που επιβάλλει σωρηδόν ο Τραμπ σε εταίρους -αν υπάρχουν τέτοιοι σήμερα- και σε ανταγωνιστές της Αμερικής; Από την αμερικανική ως την παγκόσμια οικονομία η απόσταση είναι μόλις ένα βήμα και οι κινήσεις του μεγιστάνα είναι ένας γρίφος. Τόσο σε επίπεδο προθέσεων όσο και σε εκείνο του πρακτικού αποτελέσματος.
Δηλαδή: Είναι οι δασμοί μια εκβιαστική τακτική που αποσκοπεί στον εξαναγκασμό των εταίρων της Ουάσιγκτον να δεχθούν νέους όρους στο διμερές εμπόριο πιο επωφελείς για τις αμερικανικές επιχειρήσεις; Ή είναι μια στρατηγική για να πετύχει αυτό που διακηρύσσει ο Τραμπ ως «επιστροφή του πλούτου στην Αμερική» ύστερα από δεκαετίες «εκμετάλλευσής» της από φίλους και ανταγωνιστές; Με άλλα λόγια, μια επιθετική στρατηγική για την ανάκτηση πλεονεκτήματος και την αποκατάσταση ισορροπίας στο τεράστιο και διαρκώς διογκούμενο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ.
Για την ώρα, ο πραγματικός σκοπός του είναι αδιευκρίνιστος. Ο ίδιος διατείνεται ότι οι δασμοί θα μπορούσαν να συρρικνώσουν το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ καθιστώντας τα ξένα αγαθά στην αμερικανική αγορά λιγότερο ανταγωνιστικά, δίνοντας έτσι αυτομάτως ώθηση στα εγχώρια. Ταυτόχρονα, είναι γνωστό ότι χρησιμοποιεί τους δασμούς ως εργαλείο στρατηγικής μόχλευσης για να εξαναγκάσει τους ανταγωνιστές των ΗΠΑ, και δη την Κίνα, να συνομολογήσουν σε νέες εμπορικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ που δυνητικά θα ευνοούν τις αμερικανικές επιχειρήσεις, όσο κι αν αυτό φαντάζει πολύ απλοϊκό.
Υπόψιν ότι μια δημοφιλής αφήγηση για ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού εκλογικού σώματος είναι πως η Κίνα και οι άλλοι οικονομικοί αντίπαλοι της Αμερικής έχουν καταστρατηγήσει εδώ και καιρό τους κανόνες του ισότιμου εμπορίου επιβάλλοντας φραγμούς και ελέγχους στις εσωτερικές αγορές τους που εκ των πραγμάτων «περιθωριοποιούν» τα αμερικανικά αγαθά. Επομένως, απέναντι σε αυτές τις αθέμιτες πρακτικές η Αμερική οφείλει να αντιδράσει, διαφορετικά θα είναι μονίμως η ζημιωμένη πλευρά.
Υπάρχει πλάνο
Αρκετοί ψύχραιμοι αναλυτές θεωρούν ότι ο μεγιστάνας και κυρίως ο κύκλος των ανθρώπων του οικονομικού επιτελείου του κάθε άλλο παρά μαθητευόμενοι μάγοι είναι και αναλόγως έχουν σοβαρά σχέδια στο μυαλό και στο συρτάρι τους. Με βάση αυτή τη συλλογιστική ο στόχος τους είναι η επιστροφή ενός μέρους της βιομηχανικής παραγωγής πίσω στην αμερικανική επικράτεια, για παράδειγμα στις μεσοδυτικές πολιτείες, εκεί δηλαδή που ο τελευταίος κύκλος της παγκοσμιοποίησης εξαφάνισε παραγωγή, τοπικές οικονομίες και κοινότητες, φύτεψε τους σπόρους μιας πρωτοφανούς κοινωνικής κρίσης και κονιορτοποίησε το πάλαι ποτέ κραταιό αμερικανικό όνειρο.
Ενα μεγάλο ακροατήριο, ειδικά στην αποκαλούμενη «ζώνη της σκουριάς», τις πολιτείες όπου άλλοτε άκμαζε η βιομηχανική παραγωγή -Ιλινόι, Ιντιάνα, Μίσιγκαν, Μιζούρι, Οχάιο, Πενσυλβάνια, Δυτική Βιρτζίνια, Γουινσκόνσιν, Βορειοδυτική Νέα Υόρκη- θεωρούν ότι η παγκοσμιοποίηση και το ελεύθερο εμπόριο τους κατέστρεψαν οικονομικά. Η λογική του προστατευτισμού είναι πολιτικά πολύ δημοφιλής εκεί. Σε αυτές τις δεινοπαθούσες κοινότητες, άλλωστε, βρίσκεται μεγάλο μέρος του πυρήνα υποστήριξης του Τραμπ.
Ομως θα πετύχει αυτή τη μεγάλη «επιστροφή πλούτου» που υπόσχεται ο μεγιστάνας και το επιτελείο του των δισεκατομμυριούχων;
Φαίνεται πως μέχρι ενός σημείου η συνταγή δουλεύει. Τι άλλο μπορεί να δείχνει η «επική» δέσμευση που ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα η Apple, η προμετωπίδα της αμερικανικής καινοτομίας και του αμερικανικού πνεύματος επιχειρηματικότητας, για μια επένδυση-κολοσσό 500 δισ. δολαρίων την επόμενη τετραετία στις ΗΠΑ;
Στον πυρήνα του πλάνου βρίσκεται το στήσιμο μιας παραγωγικής μονάδας κατασκευής servers στο Χιούστον του Τέξας, οι οποίοι θα υποστηρίζουν το Apple Intelligence, το σύστημα προσωπικής Τεχνητής Νοημοσύνης των χρηστών συσκευών της εταιρείας.
Η Apple θα διπλασιάσει, επίσης, τη συμμετοχή της στο Ταμείο Προηγμένης Βιομηχανικής Παραγωγής των ΗΠΑ, θα δημιουργήσει μια ακαδημία στο Μίσιγκαν για την εκπαίδευση της επόμενης γενιάς κατασκευαστών τεχνολογικών προϊόντων και θα αυξήσει τις επενδύσεις της στην έρευνα και στην ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής στους επεξεργαστές πυριτίου από τις ΗΠΑ. Η επένδυση των 500 δισ. επεκτείνεται σε 50 αμερικανικές πολιτείες και αφορά την άμεση απασχόληση, την ανάπτυξη υποδομών και κέντρων δεδομένων, την κατασκευή εταιρικών εγκαταστάσεων, αλλά και εσωτερικές παραγωγές του Apple TV σε 20 πολιτείες.
Η συνταγή πιάνει (;)
«Είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της αμερικανικής καινοτομίας και είμαστε περήφανοι που στηρίζουμε τις μακροχρόνιες επενδύσεις μας στις ΗΠΑ με αυτή τη δέσμευση των 500 δισ. δολαρίων για το μέλλον της χώρας μας» είπε χαρακτηριστικά ο Τιμ Κουκ, ο επικεφαλής της Apple. «Είμαστε ενθουσιασμένοι που θα επεκτείνουμε την υποστήριξή μας προς την αμερικανική παραγωγή. Και θα συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε με ανθρώπους και εταιρείες σε όλη τη χώρα για να βοηθήσουμε στη συγγραφή ενός εκπληκτικού νέου κεφαλαίου στην ιστορία της αμερικανικής καινοτομίας» πρόσθεσε.
Στις αρχές του μήνα ο Τραμπ είχε ανακοινώσει δασμούς 10% σε όλες τις εισαγωγές από την Κίνα, από την οποία η Apple εισάγει πολλά προϊόντα της, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων iPhone της. Ο Πρόεδρος είχε δώσει «σήμα» μερικές μέρες νωρίτερα ότι η εταιρεία προετοιμαζόταν να ανακοινώσει μια μεγάλη επένδυση μετά από συνάντηση που είχε με τον Τιμ Κουκ. Ο Πρόεδρος απέδωσε την απόφαση της Apple στους δασμούς του. «Και άλλοι πολλοί κατασκευαστές τσιπ γυρίζουν πίσω, πολλές αυτοκινητοβιομηχανίες επίσης» είχε δηλώσει με το γνωστό στιλ του «dealmaker».
Αλλά άνθρωποι που ακολουθούν τα «ίχνη» της Apple λένε πως η επένδυση που ανακοινώθηκε από τον Κουκ είναι απλώς συνέχεια προηγούμενων προσπαθειών της εταιρείας να επεκτείνει την αλυσίδα εφοδιασμού της εκτός Κίνας, εν μέρει ως απάντηση σε ζητήματα παραγωγής που προέκυψαν στη διάρκεια της πανδημίας. Η έξοδος από την Κίνα περιλαμβάνει και την παραγωγή υπολογιστών Mac Pro στο Τέξας. Μάλιστα, οι πικρόχολοι λένε πως η επένδυση των 500 δισ. θα μπορούσε να βοηθήσει την Apple να αποφύγει το κόστος των νέων δασμών του Τραμπ. Αν και θα περάσει χρόνος μέχρι να λειτουργήσουν οι νέες εγκαταστάσεις και το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής θα συνεχίσει να πραγματοποιείται στο εξωτερικό, και μόνο η ανακοίνωση θα μπορούσε να βοηθήσει την εταιρεία να κερδίσει την εύνοια του Προέδρου. Αυτό θα της ήταν χρήσιμο αν επιδιώξει εξαίρεση από τους δασμούς στην Κίνα, όπως έκανε κατά την προηγούμενη θητεία του Τραμπ, σχολιάζει καυστικά το CNN.
Η σκληρή πλευρά
Μέχρι εδώ είναι το εύκολο κομμάτι της όλης επιχείρησης. Το δύσκολο είναι εκεί έξω και ρίχνει βαριά και απειλητικά τη σκιά του στην αμερικανική οικονομία που παλεύει ακόμη με το τέρας του πληθωρισμού. Τα ήδη ανακοινωθέντα αλλά και δυνητικά αντίποινα από άλλες χώρες και μπλοκ (π.χ., Κίνα, Ε.Ε. κλπ.) στους δασμούς του Τραμπ αναμένεται να χτυπήσουν με τη σειρά τους σκληρά το αμερικανικό εξαγωγικό εμπόριο και ιδιαίτερα τους λιγότερο ανταγωνιστικούς κλάδους της αμερικανικής οικονομίας, όπως την αυτοκινητοβιομηχανία και τη γεωργία.
Το «επεισόδιο» της περασμένης εβδομάδας με την απόφαση της Ε.Ε. να επιβάλει 50% δασμούς στο αμερικανικό μπέρμπον ως αντίποινα στους δασμούς Τραμπ σε χάλυβα και αλουμίνιο και η απάντηση του μεγιστάνα ότι θα πάρει το αίμα του πίσω με δασμούς 200% στα ευρωπαϊκά κρασιά και στη γαλλική σαμπάνια προσφέρεται ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένας εμπορικός πόλεμος πλήρους κλίμακας μεταξύ, μάλιστα, εταίρων -υποτίθεται- και συμμάχων.
Η δασμολογική επέλαση είναι επίσης βέβαιο ότι θα ανοίξει νέο κεφάλαιο αναταραχής στις αλυσίδες εφοδιασμού, ενδεχομένως πολύ χειρότερο από εκείνο της περιόδου της πανδημίας, φέρνοντας τις αμερικανικές επιχειρήσεις που βασίζονται στις εισαγωγές πρώτων υλών, εφοδίων και υλικών προ μιας ακόμη πιο δύσκολα διαχειρίσιμης κρίσης αύξησης του κόστους παραγωγής. Οι υψηλότερες τιμές των εισαγόμενων υλικών όπως ο χάλυβας, το αλουμίνιο και οι ημιαγωγοί εξαιτίας των δασμών θα έχουν και το ανάλογο τίμημα στις αμερικανικές επιχειρήσεις και στις θέσεις εργασίας.
Και βέβαια το ένα φέρνει το άλλο. Τα εισαγόμενα που θα πληγούν από το νέο δασμολόγιο αργά ή γρήγορα θα τροφοδοτήσουν τον πληθωρισμό εκτοξεύοντας τις τιμές και πλήττοντας την κατανάλωση, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να αναγκάσουν τη Fed να διατηρήσει τα επιτόκια υψηλά, όσο κι αν αυτό προκαλεί «αναφυλαξία» στον Τραμπ.
Παρακινδυνευμένο στοίχημα
Στη διάρκεια της πρώτης θητείας του μεγιστάνα οι δασμοί που είχε επιβάλει τότε κυρίως στα κινεζικά εισαγόμενα είχαν μεικτό αποτέλεσμα στην αγορά εργασίας, οδηγώντας σε αύξηση των θέσεων σε ορισμένους προστατευόμενους κλάδους αλλά σε απώλειες σε άλλους. Μελέτη της Fed έδειξε ότι οι δασμοί προκάλεσαν απώλειες θέσεων εργασίας σε συγκεκριμένους τομείς λόγω του υψηλότερου κόστους παραγωγής, ενώ παράλληλα κόστισαν δισεκατομμύρια στις αμερικανικές επιχειρήσεις και στους καταναλωτές.
Ενώ οι δασμοί ενδέχεται να παράσχουν βραχυπρόθεσμη προστασία σε κάποιους κλάδους, οι μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι -συμπεριλαμβανομένου ενός ασθενέστερου δολαρίου- είναι πραγματικοί και σοβαροί. Αν η εμπιστοσύνη στην οικονομία των ΗΠΑ δεχθεί πλήγμα, το δολάριο θα μπορούσε να χάσει μέρος της αξίας του και σε συναλλαγματική ισοτιμία και ως ασφαλές αποθεματικό, και αυτό θα είχε τεράστιες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομική επιρροή της Αμερικής. Οι δασμοί μπορεί μεν να αποφέρουν κάποια κρατικά έσοδα, αλλά αυτά δεν θα είναι αρκετά για να αντισταθμίσουν το τεράστιο χρέος των ΗΠΑ. Αν οι ξένοι επενδυτές δουν οικονομική αστάθεια, μπορεί να αρχίσουν να ξεπουλούν ομόλογα των ΗΠΑ αποδυναμώνοντας περαιτέρω το δολάριο.
Είναι δύσκολο να πιστέψει κάποιος ότι ένας Πρόεδρος που έχει ως σύνθημά του το «Πρώτα η Αμερική» θα άφηνε ποτέ το δολάριο να χάσει την αξία του και η παγκόσμια οικονομία και οι αγορές να απομακρυνθούν από την κυριαρχία του αμερικανικού νομίσματος. Κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς κόντρα στην πολιτική οπτική του Τραμπ και θα έπληττε τη «σαγήνη» που ασκεί στα πλήθη. Είναι γνωστό όμως ότι η οικονομική πολιτική έχει συχνά ανεπιθύμητες «παρενέργειες».
Ο Τραμπ θα δώσει μάχη για να κρατήσει το δολάριο ισχυρό αλλά η εμπορική και οικονομική πολιτική του δεν είναι βέβαιο ότι θα έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου. Θα πρέπει να εξισορροπήσει τον προστατευτισμό με τη διατήρηση της παγκόσμιας εμπιστοσύνης στις χρηματοπιστωτικές αγορές των ΗΠΑ, κάτι που απαιτεί ικανότητες ταχυδακτυλουργού, αν όχι θαυματοποιού...
Εν ολίγοις, οι δασμοί ως πολιτική επιλογή μπορεί να προσφέρουν βραχυπρόθεσμα οφέλη για ορισμένους κλάδους της αμερικανικής οικονομίας αλλά θα συνοδευτούν από το χειρότερο κακό, δηλαδή την αύξηση του κόστους μακροπρόθεσμα. Αν, όπως φαίνεται, η τακτική της επιβολής δασμών επιστρέψει σε πλήρη ισχύ αυτή τη φορά και σε γενικευμένη κλίμακα, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα υποτίθεται θα λύσει στην αμερικανική οικονομία.
Το διά ταύτα...
Καθημερινά πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η επιθετική πολιτική του Τραμπ σε σχέση με τους δασμούς προκαλεί σοβαρή θαλασσοταραχή στον κόσμο των επιχειρήσεων, που εκ φύσεως χρειάζονται νηνεμία και ήρεμα νερά για να δουλέψουν και να αποδώσουν. Η αβεβαιότητα που γεννούν οι συνεχείς απειλές του για δασμούς εναντίον όλων αλλά και η γενικότερη εμπορική πολιτική του που διαρκώς αλλάζει σχήμα και πορεία αρχίζουν να επηρεάζουν πολλούς κλάδους της επιχειρηματικής δραστηριότητας, φυσικά τη Wall Street, αλλά και την καταναλωτική πίστη, καθώς όλοι γίνονται πιο διστακτικοί στις αγορές τους είτε πρόκειται για καθημερινά βασικά αγαθά είτε για τουρισμό και ταξίδια.
Αλλά εδώ υπάρχει μια βασική «λεπτομέρεια»: Η πολιτική του Τραμπ δεν υπαγορεύεται από όρους οικονομοτεχνικής φύσης. Δεν είναι λογιστική ή διαχειριστική η προσέγγισή του. Ίσως αυτό δεν έχουν συνειδητοποιήσει πλήρως οι αντίπαλοί του. Η προσέγγισή του, είτε αυτή έχει να κάνει με το εμπόριο, τη μετανάστευση ή τις εξωτερικές σχέσεις, δεν είναι παρά η συσσωρευμένη και ίσως σπασμωδική αντίδραση ενός σημαντικού μέρους της λευκής Αμερικής που βλέπει εδώ και χρόνια οικονομικές, κοινωνικές αλλά και δημογραφικές προκλήσεις που τη βάζουν στο περιθώριο. Φυσικά, όλο αυτό έχει αντανάκλαση στη μετατόπιση της γεωπολιτικής θέσης της Αμερικής και στη συρρίκνωση του μεριδίου της στο παγκόσμιο ισοζύγιο ισχύος. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε φάση παρακμής, αντιμετωπίζοντας με φόβο, αβεβαιότητα και ίσως κάποια σύγχυση τον επερχόμενο πολυπολικό κόσμο και την άνοδο της Κίνας. Η προσέγγιση του Τραμπ δεν είναι παρά μια ωμή, και ίσως κυνική, προσπάθεια να αντιστραφεί αυτή η πτώση, δηλαδή να αντιμετωπίζεται πάλι η Αμερική με σεβασμό και δέος από εχθρούς και φίλους.
Πολλοί βλέπουν στις κινήσεις του Τραμπ έναν τρόπο να ταρακουνήσει τους ανταγωνιστές των ΗΠΑ και να τους εξαναγκάσει σε νέα ντιλ. Πιστεύουν πως αν και οι δασμοί θα προκαλέσουν βραχυπρόθεσμα πόνο στο αμερικανικό κοινό, μακροπρόθεσμα θα εξαναγκάσουν την Κίνα και τους άλλους να παίξουν πιο δίκαια με την Αμερική. Μόνο που αυτό είναι ένα μεγάλο στοίχημα. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν μπορεί, τελικά, η Αμερική του Τραμπ να αντέξει τον οικονομικό πόνο που θα προκαλέσει η επιθετική τακτική των δασμών ή αν όλο αυτό θα της γυρίσει μπούμερανγκ προτού πετύχει έστω κάποιους από τους στόχους της...
