Μπορεί η Ιταλία να είναι ο δοκιμαστικός σωλήνας των κοινωνικών μεταβολών στις μέρες μας ή είναι μια ιδιόμορφη κατάσταση που δεν μοιάζει με τις χώρες του Βορρά ή τις υπόλοιπες χώρες του Νότου;
Τι άλλαξε στη χώρα του Γκράμσι, του Τολιάτι και του Μπερλίνγκουερ, και σταδιακά πέφτει στα ψέματα και στα χέρια μιας τριάδας ακροδεξιών και μεταφασιστών;
Υπήρξε μετά τον πόλεμο αντιμετώπιση της φασιστικής ιδεολογίας στην Ιταλία ή έγινε μια ομαλή μετάβαση από τον χώρο των ηττημένων στον χώρο των νικητών, και πώς αυτό επηρεάζει τη σημερινή κατάσταση;
Οι αντιφάσεις της ιταλικής κοινωνίας, ίσως ίδιες με εκείνες του 19ου και του 20ού αιώνα, μήπως δεν διαταράχτηκαν; Κύρια η αντίφαση του αστικού και βιομηχανικού Βορρά με τον αγροτικό και τσιφλικάδικο Νότο;
Πόσο ρόλο έπαιξαν η αποβιομηχάνιση του Βορρά και η εγκατάλειψη του Νότου;
Οι μεταναστευτικές ροές και η δεξιά κινδυνολογία επηρέασαν τους ανθρώπους;
Ήταν καθοριστικές οι πολιτικές του «ιστορικού συμβιβασμού» που οδήγησαν σε αντιλήψεις ευρύτερων συνεργασιών μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς;
Οδήγησαν η σοσιαλδημοκρατία αλλά και η Αριστερά στην απογοήτευση και στον αμοραλισμό με την εφαρμογή των πιο συντηρητικών πολιτικών, όπως στον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, στην οικονομία κ.ά.;
Δημιουργήθηκε σταδιακά η αντίληψη του «όλοι ίδιοι είναι»;
Υπάρχει έξοδος από την τωρινή κατάσταση;
Πολλά τα ερωτήματα, λίγες οι απαντήσεις.
Φασισμός και καπιταλισμός
Κατά τον Ν. Πουλαντζά, ο φασισμός είναι μια ιδιαίτερη μορφή καθεστώτος του καπιταλιστικού Κράτους Εκτάκτου Ανάγκης. Πολύ μελάνι έχει χυθεί για την ανάλυση του φαινομένου. Συνδέθηκε το φαινόμενο του φασισμού με τον ιμπεριαλισμό όταν έφτασε στο ανώτατο στάδιο της καπιταλιστικής διαδικασίας. Είναι, όμως, η αποδυναμωμένη Ιταλία ο ισχυρός ή ο ασθενής κρίκος της οικονομικής ανάπτυξης, με το τεράστιο χρέος και τα εσωτερικά διαχρονικά προβλήματα;
Μήπως το οικονομικό στοιχείο πρέπει να εξετάζεται μαζί με το πολιτικό και ιδεολογικό, και όλα αυτά σε ένα πλαίσιο και σε συνθήκες που διαμορφώνουν τις αντιλήψεις σε συγκεκριμένη κατεύθυνση;
Μήπως οι εργαζόμενοι αφέθηκαν να παρασύρονται μόνο από οικονομικά αιτήματα και αρκέστηκαν σε ρόλο αμυντικό αρχικά και παθητικό στη συνέχεια, για να παρασυρθούν τελικά από αμοραλιστές τύπου Κράξι και από διεφθαρμένους κυβερνήτες όπως ο Μπερλουσκόνι;
Γιατί συγκινεί τις εργατικές μάζες η Ακροδεξιά; Γιατί 70 χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Π.Π. βλέπουμε ραγδαία άνοδο ακροδεξιών κομμάτων; Γιατί η Λεπέν στη Γαλλία, η Μελόνι στην Ιταλία, το AfD στη Γερμανία, ο Όρμπαν στην Ουγγαρία, το ακροδεξιό μέτωπο στη Σουηδία; Ξεχάστηκαν τα δεινά που προκάλεσαν ο ναζισμός και ο φασισμός; Υπάρχει αντίβαρο σε αυτά τα κινήματα; Ποιοι στηρίζουν τα ακροδεξιά κινήματα; Οι πλούσιοι ή οι φτωχοί;
Ποιοι στήριξαν αρχικά τον φασισμό και τον ναζισμό, και ποιοι ακολούθησαν; Είναι κινήματα των «γραφικών» ή πολιτικές τάσεις επικίνδυνες για τους λαούς;
Με κοινοβουλευτικό μανδύα
Όταν εγκαθιδρύθηκε ο φασισμός στην Ιταλία, οι Γερμανοί αριστεροί έλεγαν «εδώ δεν είναι Ιταλία». «Η Γερμανία είναι μια προηγμένη χώρα, με βαριά βιομηχανία, εργατικό κίνημα και εδραιωμένη αστική τάξη». Οι «μεγάλες επαναστατικές αλλαγές» του Μπίσμαρκ στο τέλος του 19ου αιώνα, η καθολική παιδεία, η καθολική στράτευση και ο ισχυρός ρόλος του στρατού που υποστηριζόταν από την αστική τάξη και τους μεγάλους γαιοκτήμονες είχαν εδραιώσει την αντίληψη ότι οι αλλαγές γίνονται από πάνω και το κράτος λύνει τα προβλήματα. Δεν ήταν, όμως, μακριά η άνοδος του ναζισμού, που υποστηρίχθηκε μαζικά από το μεγαλύτερο μέρος των εργατών και τους ανθρώπους του κρατικού μηχανισμού. Η αντίληψη ότι ο φασισμός ανεβαίνει στην εξουσία στις αγροτικές και μη ανεπτυγμένες χώρες καταρρίφθηκε. Όπως αποδείθτηκε ότι ο φασισμός ανεβαίνει στην εξουσία και με κοινοβουλευτικές διαδικασίες (Ιταλία, Γερμανία).
Ο φασισμός δεν μπορεί να εδραιωθεί μόνο από μια κλίκα συνωμοτών. Δεν είναι γέννημα μιας ομάδας επίορκων στρατιωτικών και αστυνομικών. Πρώτα αποκτά βάσεις στην κοινωνία και μετά ενεργούν οι μηχανισμοί του, παρακρατικοί ή κρατικοί. Πρώτα βάζουν βάσεις στην κοινωνία οι αντιμεταναστευτικές αντιλήψεις, ο ρατσισμός, η επικράτηση της οικονομικής ολιγαρχίας στην πολιτική ζωή και μετά επικρατεί ο φασισμός με τη χρήση του Κράτους Έκτακτης Ανάγκης, τάχα μου για να αντιμετωπισθούν οι μεγάλοι κίνδυνοι.
Η αντιμετώπιση του φασισμού δεν μετριέται μόνο με αριθμούς αντιφασιστών. Προπολεμικά υπήρχαν 3.000 μέλη του PCI, τα περισσότερα στη φυλακή, όπως ο Α. Γκράμσι, ή στην εξορία. Με τη λήξη του πολέμου το 1945 έγιναν 400.000. Αντίστροφα εξελίχθηκαν τα πράγματα στη Γερμανία.
Σαν τις στρουθοκαμήλους
Σήμερα τρέχουν οι υπαίτιοι της κατάστασης στην Ιταλία να κρυφτούν σαν την στρουθοκάμηλο πίσω από απειλές ή ελπίδες για «παροδικό φαινόμενο». Πρόσφατο άρθρο του συστημικού αμερικανικού περιοδικού Foreign Affairs έγραφε ότι υπάρχουν καλά νέα επειδή η Μελόνι είναι φιλονατοϊκή, δεν είναι τόσο ακραία όσο ο Σαλβίνι ούτε ρωσόφιλη όπως ο Μπερλουσκόνι. Άρα, θα υπάρχει ισορροπία! Η δε Φον Ντερ Λαϊεν απειλούσε ότι «υπάρχουν πολλά εργαλεία όπως για την κυβέρνηση Όρμπαν». Με κοντόφθαλμη αντίληψη δεν βλέπουν τα αίτια και τη δυναμική των πραγμάτων. Παρακάμπτουν τους λαούς και μετά τους απειλούν.
Βέβαια, ο κίνδυνος δεν προέρχεται μόνο από τα φασιστικά κόμματα, αλλά και από τα δεξιά κόμματα, που εμπεριέχουν φασιστικές φράξιες ή εφαρμόζουν ακροδεξιές πολιτικές και ας βαφτίζουν το κρέας ψάρι.
Ο κίνδυνος μετάδοσης του φαινομένου και σε άλλες χώρες είναι υπαρκτός. Ιδιαίτερα αν οι Ιταλοί ακροδεξιοί εφαρμόσουν αρχικά φιλολαϊκή πολιτική και αντισταθούν στις εντολές των Βρυξελλών. Στη συνέχεια, βέβαια, τα κόμματα αυτά έχει αποδειχθεί ότι είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι της οικονομικής ολιγαρχίας της χώρας τους και οι κυριότεροι αντίπαλοι των εργαζόμενων.
Στη χώρα μας επικρατούν ακόμη αναμνήσεις από την περίοδο της Χούντας, την τραγωδία της Κύπρου και φυσικά από τους αγώνες της Εθνικής Αντίστασης. Τίποτα, όμως, δεν είναι δεδομένο και η «Δημοκρατία με Δικαιοσύνη» υπάρχει όσο υπάρχουν άνθρωποι που αγωνίζονται γι’ αυτή. Ας ελπίσουμε ότι τουλάχιστον στον τόπο μας «κακιά σκουριά δεν πιάνει».
* Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.
