Επί δεκαετίες η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από το αμερικανικό Κογκρέσο είχε παγώσει και οι ένοικοι του Λευκού Οίκου απέφευγαν ακόμη και την αναφορά στο ζήτημα, που ήταν γνωστό πως έκανε έξαλλο το τουρκικό κατεστημένο.
Η Ουάσιγκτον δεν ήθελε επ’ ουδενί να εξοργίσει την Άγκυρα. Δεν ήθελε να διαταραχθούν οι σχέσεις αγαστής σύμπνοιας μ’ έναν από τους πλέον στρατηγικούς συμμάχους της. Όμως, τα δεδομένα έχουν αλλάξει εδώ και καιρό, η παλιά ρόδινη σχέση είναι μια ανάμνηση. Το ρήγμα είναι βαθύ και θα είναι πολύ δύσκολο να γεφυρωθεί υπό τις τρέχουσες συνθήκες και τους υφιστάμενους παράγοντες.
Μέχρι πρότινος κάθε νέος Πρόεδρος που προεκλογικά υπόσχονταν ότι θα αναγνώριζε την γενοκτονία των Αρμενίων μετεκλογικά προσέκρουε σ’ ένα ανυπέρβλητο «εσωτερικό» τείχος αντιρρήσεων. Όλο το φάσμα των “συστημάτων” και “υποσυστημάτων” της ομοσπονδιακής διοίκησης “έπεφτε” πάνω του για να τον αποτρέψει. Η οργή της Άγκυρας και μαζί μ’ αυτή μια πιθανή μεγάλη ζημιά στις σχέσεις μ’ ένα στρατηγικό σύμμαχο έπρεπε πάση θυσία να αποφευχθούν. Έτσι, τελικά, κάθε τέτοια διακήρυξη εγκαταλειπόταν στο ντουλάπι των ανεκπλήρωτων προεκλογικών υποσχέσεων.
Οι καταβολές της διαχρονικής τουρκικής άρνησης απέναντι στην Ιστορία και τα γεγονότα θα πρέπει να αναζητηθούν στην ίδια την κυρίαρχη αφήγηση της δημιουργίας της τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Η εκδίωξη των χριστιανικών πληθυσμών από την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του 20ού αιώνα αποτέλεσε τη θρυαλλίδα των γεγονότων που οδήγησαν στον σχηματισμό του εθνικά καθαρού, μουσουλμανικού κράτους της σύγχρονης Τουρκίας. Η καταστροφή της χριστιανικής μεσαίας τάξης επέτρεψε την ανάδυση της τουρκικής εθνικής ελίτ.
Σε μια σειρά άρθρων του το 2015, στην 100ή επέτειο της γενοκτονίας, ο Τούρκος δημοσιογράφος και συγγραφέας Μουσταφά Ακιόλ σημείωνε ότι οι “εθνικές εκκαθαρίσεις” με στόχο τον αρμενικό πληθυσμό δεν ήταν αποτέλεσμα του οθωμανικού συστήματος εξουσίας, αλλά απόρροια της κατάρρευσής του. Η “ανεκτικότητα” της πολυεθνικής αυτοκρατορίας υποχώρησε έναντι του εθνικισμού των νεότουρκων και της χρήσης της θρησκείας ως μέσου οικοδόμησης εθνικής ταυτότητας.
Άρνηση και λομπίστες
Διαχρονικά το κατεστημένο της Άγκυρας αρνείται το όρο “γενοκτονία” υπό τον φόβο ότι θα τοποθετήσει αυτόματα την Τουρκία στα κράτη παρίες. Πόσο μάλλον τώρα που ο Ερντογάν επικαλείται το ένδοξο οθωμανικό παρελθόν και κάνει σχέδια για το αμιγώς τουρκικό εμβόλιο κατά της Covid-19, το οποίο θα προσφέρει ως παγκόσμιος ευεργέτης στις φτωχές χώρες του κόσμου, για τις οποίες η Δύση “αδιαφορεί”...
Σαφώς υπάρχουν και οι πρακτικές συνέπειες της αναγνώρισης που ανησυχούν το τουρκικό κατεστημένο. Δεν είναι άλλες από την πιθανότητα διεκδίκησης αποζημιώσεων ή επανορθώσεων, όσο κι αν αυτό φαντάζει μακρινό για την ώρα. Για όλους τους παραπάνω λόγους η Τουρκία ξόδεψε εκατομμύρια δολάρια στην προσπάθειά της να αποτρέψει αναγνώριση της γενοκτονίας από τις ΗΠΑ, τα περισσότερα από αυτά σε λομπίστες.
Η απόκρουση του αρμενικού λόμπι στην Αμερική, που είναι επίσης πολύ ισχυρό, με διασυνδέσεις στο Κογκρέσο, το οποίο πίεζε για αναγνώριση, ήταν εκ των πραγμάτων δύσκολη επιχείρηση.
Αυτή τη φορά η τουρκική προσπάθεια απέτυχε. Κατά κάποιον τρόπο το χαλί ήταν ήδη στρωμένο για τον Μπάιντεν. Οι δύο παλιοί σύμμαχοι έχουν γίνει δύο ξένοι. Κάποτε η Άγκυρα είχε μάτια μόνο για τη Δύση, αλλά σήμερα έχει χαράξει τον δικό της δρόμο και κάνει τους δικούς της “συνδυασμούς” σε φιλίες και αντιπαλότητες. Η αναγνώριση της γενοκτονίας ήταν ειλημμένη απόφαση όταν ο Μπάιντεν πήρε τηλέφωνο τον Ερντογάν την περασμένη εβδομάδα και του το ανακοίνωσε.
Οι αναλυτές δεν παραβλέπουν το γεγονός ότι ο νέος Πρόεδρος έκανε πάνω από τρεις μήνες απ’ την ημέρα που ανέλαβε τα καθήκοντά του για να τηλεφωνήσει στον Τούρκο ομόλογό του, κι αυτό μάλιστα για να του δείξει ότι αδιαφορεί για τα τουρκικά εθνικά ταμπού. Ξεκάθαρα υπάρχει ένα “στυλ” σ’ αυτή τη συμπεριφορά. Αν μη τι άλλο δείχνει τον υποβιβασμό της χώρας την οποία οι Αμερικανοί θεωρούσαν μια φορά κι έναν καιρό αχώριστο σύμμαχό τους, τον σημαντικότερο και στενότερο στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και στην Εγγύς Ανατολή.
Κωδικοποιημένο μήνυμα
Αλλά γιατί ο Μπάιντεν αντιμετωπίζει με τόσο “απαξιωτικό” τρόπο τον Ερντογάν; Κι ακόμη περισσότερο γιατί τήρησε την προεκλογική υπόσχεσή του κάνοντας αυτό που κανένας άλλος προκάτοχός του δεν τόλμησε να κάνει; Σαφώς τα δείγματα γραφής που έχει δώσει μέχρι τώρα δείχνουν ότι σκοπεύει να πορευτεί με γνώμονα τις αρχές της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μια πολιτική που κατά τα φαινόμενα επιστρέφει στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και που στο παρελθόν είχε χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο από τους προκατόχους του, Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικανούς.
Θα μπορούσε, αν όχι να αθετήσει την υπόσχεσή του, να μεταθέσει χρονικά την υλοποίηση της ή να απαλείψει από τις δηλώσεις του για την 106η επέτειο της γενοκτονίας τον επίμαχο όρο. Αντ’ αυτού, επέλεξε την ευθεία οδό του πολιτικού θάρρους και του ξεκάθαρου στίγματος. Η στάση του μεταφέρει ένα κωδικοποιημένο μήνυμα, όχι τόσο για την πολιτική ιδιοσυγκρασία του όσο για τον τρόπο με τον οποίο θα χειριστεί στο εξής την περσόνα του Ερντογάν.
Ο Μπάιντεν έχει αποφασίσει να αντιμετωπίσει τον “σουλτάνο” από θέση ισχύος. Όπως γράφει ο Τούρκος αναλυτής Σονέρ Καγκάπταϊ του Ινστιτούτου της Ουάσιγκτον για την Πολιτική στην Εγγύς Ανατολή, ο Αμερικανός Πρόεδρος “γνωρίζει πως για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια ο Ερντογάν χρειάζεται τις ΗΠΑ περισσότερο από ό, τι χρειάζεται αυτόν η Ουάσιγκτον”. Κατά συνέπεια χρησιμοποιεί το παράθυρο της αναγνώρισης ως μοχλό για να τον επαναφέρει στη τάξη, τόσο για τις αντιδημοκρατικές συμπεριφορές του όσο και για τους στενούς δεσμούς του με τον Πούτιν.
Δεν είναι πλέον μόνο ο ίδιος ο Μπάιντεν εκνευρισμένος με την τουρκική ηγεσία, είναι όλη η αμερικανική κυβέρνηση. Εντός και εκτός ομοσπονδιακής διοίκησης, η Ουάσιγκτον βλέπει τον Ερντογάν ως έναν αυταρχικό ηγέτη που απειλεί τα αμερικανικά συμφέροντα. Η γενική αίσθηση που επικρατεί σε όλα τα κυβερνητικά κλιμάκια είναι ότι ο Ερντογάν “ανταποκρίνεται” καλύτερα στο επιθετικό στυλ παρά στη ζεστή αγκαλιά...
