Γιατί, αλήθεια, οι Αμερικανοί φοβούνται τόσο πολύ την Κίνα; Τους ανησυχεί η λογική πιθανότητα να ξεπεράσει τεχνολογικά τις ΗΠΑ σχετικά σύντομα; Ή μήπως το στρατιωτικό “αποθεματικό” της, που ενισχύεται και βελτιώνεται συνεχώς;
Λογικά ο φόβος αυτός δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Οι ΗΠΑ παραμένουν πρωτοπόρες και κυρίαρχες σε πολλούς τομείς. Στην υψηλή τεχνολογία, την καινοτομία, τη νευροεπιστήμη, την Τεχνητή Νοημοσύνη, την αεροναυπηγική, την επιχειρηματική πρακτική, τη στρατιωτική ισχύ.
Μπορεί σε λίγο οι Κινέζοι να είναι σε θέση να σχεδιάζουν και να κατασκευάζουν τα δικά τους υπερ-τσιπάκια χωρίς τη φασόν αμερικανική τεχνολογία, αλλά στο ορατό μέλλον δεν μπορούν, κι ούτε πρόκειται, να πλησιάσουν το επίπεδο τεχνογνωσίας και καινοτομίας που θα τούς επέτρεπε να εκτοπίσουν από το προσκήνιο αμερικανικές εταιρείες κολοσσούς, όπως π.χ. η Boeing ή η Intel.
Από την άλλη οι ΗΠΑ “ελέγχουν” το ΝΑΤΟ, μια από τις ισχυρότερες και μακροβιότερες στρατιωτικές συμμαχίες που έχει γνωρίσει ο σύγχρονος κόσμος, με 30 χώρες - μέλη, ετήσιο προϋπολογισμό 874 δισεκατομμυρίων ευρώ (βάσει στοιχείων του 2019) και διείσδυση με μορφή συμπράξεων και συνεργασιών σε όλο τον πλανήτη, από την Κολομβία και τη Γροιλανδία έως την Ιαπωνία και τη Νέα Ζηλανδία.
Σίγουρα υπάρχει εξήγηση γι' αυτόν τον ιδιόμορφο φόβο, που μοιάζει μ' εκείνον του εδραιωμένου μεσήλικου απέναντι στον ανερχόμενο νεαρό, αλλά δεν είναι τόσο προφανής. Το ότι ο Μπάιντεν, περισσότερο από τον Τραμπ, καταφεύγει τελευταία σε επικρίσεις κατά του Πεκίνου για πολιτικά και όχι οικονομικά ζητήματα μαρτυρά πλαγίως τα βαθύτερα αίτια της αμερικανικής ανησυχίας.
Η αντιπαραβολή
Μεταπολεμικά και σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής περιόδου του Ψυχρού Πολέμου το βασικό αμερικανικό επιχείρημα ήταν ισχυρό και, κατά τα φαινόμενα, “αποδεικτέο” στην πράξη: Το φιλελεύθερο μοντέλο και η οικονομία της αγοράς, ο πλουραλισμός και η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο ατομοκεντρισμός και ο αυτοπροσδιορισμός αποτελούσαν όχι μόνο θεμελιώδεις αξίες, αλλά και ιερές προϋποθέσεις για οικονομική πρόοδο και άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
Η οικονομική κακοδαιμονία και το χαμηλότερο -μη καταναλωτικό- βιοτικό επίπεδο των λαών της Σοβιετικής Ένωσης και των άλλων χωρών της ανατολικής Ευρώπης χρεώνονταν στο μονοκομματικό σύστημα και στην έλλειψη ελευθεριών, όχι στις εγγενείς αδυναμίες και την πυραμιδική οργάνωση της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας.
Όσο η διαφορά οικονομικού - βιοτικού επιπέδου μεταξύ φιλελεύθερης Δύσης και “κομμουνιστικής” Ανατολής ήταν εξόφθαλμη, η αφήγηση αυτή φάνταζε βάσιμη και είχε φανατικούς οπαδούς. Και γινόταν αποδεκτή με ενθουσιασμό επειδή η “αντιπαραβολή” περιορίζονταν γεωγραφικά σε μια συγκεκριμένη περιοχή του κόσμου, στο μέτωπο της αντιπαράθεσης στην Ευρώπη, όπου η αμερικανική στρατιωτική και διπλωματική παρουσία ήταν ισχυρή και πανταχού παρούσα.
Περιττό να υπενθυμίσει κάποιος ότι η “ανωτερότητα” του “πακέτου” φιλελεύθερο πολιτικό σύστημα - οικονομία της αγοράς προβαλλόταν ως μοντέλο - μονόδρομος για την επιτυχία της εξελικτικής διαδικασίας όλων σχεδόν των εθνών του πλανήτη. Αποτέλεσε, με έναν παράδοξο αλλά μάλλον νομοτελειακό τρόπο, το ιδεολογικό όχημα για τις μετέπειτα “νεοταξικές” πολεμικές εκστρατείες “διάδοσης της δημοκρατίας” στην πολύπαθη Μέση Ανατολή και αλλού.
Σήμερα αυτό το μοντέλο έχει υποχωρήσει, η αίγλη του έχει ξεθωριάσει. Ο λόγος είναι απλός: Η Κίνα απέδειξε το δικό της “θεώρημα”: Οικονομική επιτυχία δεν υπάρχει μόνο στον δυτικό φιλελευθερισμό. Μ’ άλλα λόγια, μπορεί κι ο κινεζικός “κρατικός καπιταλισμός” να είναι το ίδιο, αν όχι περισσότερο, αποτελεσματικός από τον φιλελεύθερο της Δύσης.
Και πως αποδεικνύεται αυτό; Αν μη τι άλλο από την εκρηκτική μεγέθυνση της κινεζικής μεσαίας τάξης, που σύμφωνα με εκτιμήσεις της McKinsey τα επόμενα τρία χρόνια θα μπορούσε να φτάσει τα 550 εκατομμύρια, δηλαδή περισσότερο από μιάμιση φορά τον πληθυσμό των ΗΠΑ! Αυτή η απρόσμενη επιτυχία φαίνεται μάλλον απίθανο να απειλήσει την αμερικανική πρωτοκαθεδρία στο παγκόσμιο στερέωμα. Αλλά δεν είναι έτσι ακριβώς τα πράγματα.
Η "εξαγωγή" ενός άλλου προτύπου «μονόδρομου», όχι πια για ένα μέρος του κόσμου αλλά για το μεγαλύτερό του, εκείνο που έχει στερηθεί από τους πλούσιους την πρόσβαση σε κεφάλαια και διψά σήμερα για ανάπτυξη, δικαιολογεί όντως φόβο. Είναι όμως βάσιμος αυτός; Ναι, είναι -τουλάχιστον από την οπτική της Δύσης, ειδικά των ΗΠΑ.
Μύθοι και αλήθειες
Η Κίνα είναι σήμερα ο μεγαλύτερος δημόσιος δανειστής παγκοσμίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες επιβάλλοντάς τους όρους που θα μπορούσαν να προσφέρουν στο Πεκίνο “αδικαιολόγητη επιρροή” στην οικονομική και εξωτερική πολιτική τους, αποφαίνεται μελέτη του γερμανικού Ινστιτούτου του Κιέλου για την Παγκόσμια Οικονομία (IfW) που δόθηκε στην δημοσιότητα την Τετάρτη.
Οι συντάκτες της έβαλαν στο μικροσκόπιο 100 δανειακές συμβάσεις που έχουν συνάψει κρατικές κινεζικές τράπεζες με 24 χώρες. Το συμπέρασμα είναι ότι οι όροι που εμπεριέχονται στα δανειακά ντιλ αποσκοπούν, πέραν της μεγιστοποίησης του εμπορικού πλεονεκτήματος, στην ενίσχυση της επιρροής του δανειστή στην οικονομική και εξωτερική πολιτική του οφειλέτη.
Η κυβέρνηση Τραμπ είχε στιγματίσει την πρακτική των κινεζικών δανείων σε αναπτυσσόμενες χώρες και ο πρώην αντιπρόεδρος Μάικ Πενς είχε μιλήσει χαρακτηριστικά το 2018 για την “διπλωματία της παγίδας του χρέους” από την Κίνα. Πέρυσι ο υπουργός Δικαιοσύνης Ουίλιαμ Μπαρ είχε ισχυριστεί ότι το Πεκίνο δανείζει τις φτωχές χώρες και, όταν αυτές δεν μπορούν να το ξεπληρώσουν, τους αρπάζει τις υποδομές...
Τα πράγματα βέβαια δεν είναι τόσο απλά όσα τα κάνει να φαίνονται η πολιτική ρητορική. Δύο Αμερικανίδες ακαδημαϊκοί, η Ντέμπορα Μπρόντιγκαμ, καθηγήτρια Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς, και η Μεγκ Ριθμάιρ, βοηθός καθηγήτρια στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, σε άρθρο τους στο The Atlantic υποστηρίζουν ότι η κινέζικη “παγίδα χρέους” είναι ένας μύθος. Και εξηγούν το γιατί:
“Η πορεία της Κίνας προς τον έξω κόσμο, όπως η εγχώρια ανάπτυξή της, είναι διερευνητική και πειραματική, μια μαθησιακή διαδικασία που χαρακτηρίζεται από συχνή προσαρμογή. Οι κινεζικές εταιρείες και τράπεζες έμαθαν ότι οι ακόμη και οι ισχυροί μπορούν να καταρρεύσουν και ότι είναι καλύτερα να διαθέτουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση του πολιτικού κινδύνου.
Τώρα αναπτύσσουν αυτές τις στρατηγικές και στοχεύουν σε καλύτερες ευκαιρίες αποσυρόμενες από εκεί όπου ξέρουν ότι δεν μπορούν να κερδίσουν. Ωστόσο οι Αμερικανοί ηγέτες και στοχαστές και από τις δύο πλευρές του διαδρόμου μιλούν για τη ‘σύγχρονη αποικιοκρατία’ της Κίνας”.
Ενδέχεται τελικά η απόδειξη του κινέζικου “θεωρήματος” να είναι αυτή που φοβίζει περισσότερο τους Αμερικανούς απ’ ό,τι τα κινέζικα τσιπάκια.
