"Σηκωθείτε, ήρθε η Ασφάλεια". Είναι ξημερώματα της 5ης Σεπτεμβρίου του 1967 και ο αντιστασιακός Γιάννης Χαλκίδης ξυπνά και προειδοποιεί τους δύο συντρόφους του, λίγο πριν δολοφονηθεί από τον φασίστα Αντώνη Λεπενιώτη. Οι τελευταίοι έχουν καταφέρει να τους εντοπίσουν μετά από λυσσαλέα έρευνα που ακολούθησε την ενέργεια του ΠΑΜ να ανατινάξει την κολόνα της ΔΕΗ μπροστά στο Καυταντζόγλειο στις 2 Σεπτεμβρίου. Ήταν ένα ισχυρό χτύπημα στην εικόνα της χούντας με παγκόσμιο αντίκτυπο.
Οι χουντικοί φαντάζονταν διαφορετικά εκείνη τη μέρα. Ήθελαν, 4,5 μήνες αφού έκαναν το πραξικόπημα, να προχωρήσουν σε μια εντυπωσιακή φιέστα που θα ισχυροποιούσε περαιτέρω τη φαινομενικά άτρωτη εικόνα τους. Λογάριαζαν όμως χωρίς το ΠΑΜ, την αντιδικτατορική οργάνωση που είχε φτιαχτεί από στελέχη της ΕΔΑ και του ΚΚΕ και τους χάλασε τα σχέδια με μια έκρηξη που βύθισε για πέντε λεπτά στο σκοτάδι τον χώρο της έκθεσης. Στη συνέχεια η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου, με τους χουντικούς να εξαπολύουν ανθρωποκυνηγητό στους δρόμους της συμπρωτεύουσας ως απάντηση.
Αρχική πρόθεση της ομάδας του ΠΑΜ ήταν να βυθιστεί στο σκοτάδι όλη η Θεσσαλονίκη. Προτιμήθηκε ωστόσο να πυροδοτηθούν οι μισοί δυναμίτες ώστε να μην κινδυνεύσει να πεθάνει κάποιος αθώος. Την ανθρωπιά που έδειξαν οι αγωνιστές του ΠΑΜ δεν τη βίωσαν σε καμία στιγμή οι τρεις από τους έξι αγωνιστές που εντοπίστηκαν. Οι άλλοι δύο που κρύβονταν μαζί με τον Γ. Χαλκίδη ήταν οι Γρηγόρης Παντής και Νάντης Χατζηγιάννης.
“Αγωνιστής με τα όλα του”
Η πολιτική διαδρομή του Γ. Χαλκίδη ξεκίνησε από ένα τραγικό γεγονός, τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963. Ήταν η στιγμή που ο 23χρονος τότε Γιάννης συνειδητοποίησε ότι ήθελε όσα πίστευε να τα κάνει πράξη, οπότε αποφάσισε να ενταχθεί στη Νεολαία της ΕΔΑ. "Ήταν δημοκράτης, με αριστερές και προοδευτικές ιδέες, το ίδιο και οι παρέες του όλες» είχε πει για εκείνον η αδερφή του Τούλα.
Στα γραφεία της ΕΔΑ, που ήταν στην πλατεία Αριστοτέλους, μπήκε μόνος. Την πρώτη τους συνάντηση θυμάται ο Νίκος Νικολαΐδης, μέλος του Γραφείου Πόλης της ΕΔΑ Θεσσαλονίκης. Στην αφήγησή του, που συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα» (εκδ. Ιανός), αναφέρει:
«Μου είπε ότι ονομάζεται Γιάννης Χαλκίδης, ότι προέρχεται από οικογένεια αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και πως ήταν αποφασισμένος να αγωνιστεί στο πλευρό της ΕΔΑ, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι ο αγώνας μας δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα, μια και κράτος και παρακράτος δρούσαν ιδιαίτερα στη Β. Ελλάδα προσπαθώντας να ανακόψουν το αριστερό κίνημα».
«Τα έχω σκεφτεί όλα αυτά και το γεγονός ότι αποφάσισα να ανέβω στα γραφεία της ΕΔΑ, με τους ασφαλίτες να καιροφυλακτούν, δείχνει ότι είμαι αποφασισμένος" είχε απαντήσει ο Γ. Χαλκίδης. Τα λόγια του έκαναν τον Σ. Νικολαΐδη να τον θεωρεί από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας τους έναν "θαρραλέο, απλό, καλοσυνάτο και ευγενικό άνθρωπο". Αυτά ήταν και τα χαρακτηριστικά που τον έκαναν "έναν αγωνιστή με τα όλα του".
“Θα μπορούσαν να τον συλλάβουν”
Εκείνη την αποφράδα μέρα θυμάται με κάθε της λεπτομέρεια ο Ν. Χατζηγιάννης. Η μαρτυρία του δημοσιεύτηκε επίσης στο βιβλίο του Σ. Κουζινόπουλου. «Ήρθαν σαν στυγνοί δολοφόνοι και κάνανε κόσκινο το διαμέρισμα από τις σφαίρες που έριχναν στα τυφλά. (...) Ακούω δίπλα μου τον Γιάννη να βγάζει ένα Ωχ. Οι σφαίρες από τους δολοφόνους μας βρήκαν αριστερά και μας χτύπησαν. (...) Αν και χτυπημένος, δρασκέλισε τα κάγκελα του μπαλκονιού και και πήδηξε κάτω προς την πρασιά. Το ίδιο κάναμε και εμείς. (...)
Εγώ ήμουν κρεμασμένος από τα κάγκελα, εκείνη την ώρα ήρθε ο ασφαλίτης Αντώνης Λεπενιώτης με προτεταμένο το περίστροφό του και πυροβολεί τον Γιάννη πισώπλατα. Την τελευταία σφαίρα την έριξε σχεδόν εξ επαφής. Μπορούσε ο στυγερός δολοφόνος να τον συλλάβει χωρίς να ρίξει ούτε μια σφαίρα. Ο βαριά τραυματισμένος Χαλκίδης άφησε την τελευταία του πνοή στο πεζοδρόμιο της οδού Κωνσταντινουπόλεως, με τα όργανα της δικτατορίας να τον κλωτσούν με απερίγραπτη μανία και να τον χλευάζουν, αφήνοντάς τον να ξεψυχήσει στο πεζοδρόμιο αβοήθητος»...
Αντίστοιχη είναι η περιγραφή του Γρηγόρη Παντή. Όπως λέει, η Ασφάλεια τους έπιασε κυριολεκτικά στον ύπνο, σε μια δολοφονική επιχείρηση η οποία δεν δικαιολογούνταν με βάση το μέγεθος της ενέργειας του ΠΑΜ, η οποία άλλωστε, πέραν της εικόνας της χούντας, δεν είχε πληγώσει κανέναν.
«Κοιμόμασταν, όταν ακούσαμε δυνατά χτυπήματα στην πόρτα. Ανοίγει ο Χαλκίδης, βγάζει λίγο το κεφάλι του από την πόρτα και βλέπει τους ασφαλίτες, οι οποίοι, αφού χτύπησαν την πόρτα, υποχώρησαν στο βάθος του διαδρόμου. Ο Γιάννης κλείνει αμέσως την πόρτα και μας ξυπνά λέγοντας: ‘Σηκωθείτε, ήρθε η Ασφάλεια’. Κατευθύνεται στο κρεβάτι του που ήταν δίπλα στο παράθυρο, το οποίο έβλεπε στον φωταγωγό της πολυκατοικίας. Πυροβολούσαν απροειδοποίητα».
Δυο μήνες αργότερα, με την κατάθεσή του στο στρατοδικείο, ο τότε διοικητής της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης Δημήτρης Σταματόπουλος επιβεβαίωνε το μέγεθος της επιχείρησης, η οποία κατέληξε στην πρώτη δολοφονία της χούντας: «Έγινε αποβραδίς ανάλυση του όλου εγχειρήματος στα γραφεία της Ασφάλειας προκειμένου να μην υπάρξει δυνατότης διαφυγής. Οι άντρες μας έσπασαν την πόρτα και εισήλθαν εντός πυροβολώντας”.
Η αστυνομία της χούντας πάντως εμφάνισε το πολιτικό έγκλημα ως αποτέλεσμα της ανταλλαγής πυροβολισμών με τα τρία μέλη του ΠΑΜ. Σημαντική λεπτομέρεια το ότι οι αγωνιστές του ΠΑΜ ήταν άοπλοι. Η συνέχεια ήταν μια διαρκής ατίμωση της μνήμης του Γ. Χαλκίδη, με την παρασημοφόρηση πρώτα των χουντικών της επιχείρησης και στη συνέχεια τον Μάιο του 1980, επί κυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας, το Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης αθώωσε τους πάντες πλην του αρχιβασανιστή μοίραρχου Τετραδάκου.
Το 1977 μάλιστα ο δολοφόνος Λεπενιώτης απαλλάχθηκε με βούλευμα και από την κατηγορία του φόνου του Χαλκίδη, την οποία είχε απευθύνει ο πατέρας του νεκρού και μέσω της “Αυγής”, στις 23 Ιανουαρίου του 1975. Έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια ώστε να αποκατασταθεί σ’ ένα βαθμό η πραγματικότητα.
Συνάντησε τον δολοφόνο στο λεωφορείο
Όπως καταγράφει ο “Ιός” για το φύλλο της “Ελευθεροτυπίας” στις 26 Ιανουαρίου του 2008, ο 65χρονος τότε Νάντης Χατζηγιάννης είχε στις 8 Σεπτεμβρίου του 2004 μια απρόσμενη συνάντηση σε αστικό λεωφορείο της Άνω Τούμπας στη Θεσσαλονίκη με τον Αντώνη Λεπενιώτη. Ο Ν. Χατζηγιάνης δεν γύρισε το βλέμμα από την άλλη. Με οργισμένη φωνή θύμισε στους άλλους επιβάτες ποιος είναι ο Λεπενιώτης και ότι ήταν όχι μόνο βασανιστής πολιτικών κρατουμένων, αλλά και δολοφόνος.
Ενάμιση μήνα μετά ο Ν. Χατζηγιάννης κλήθηκε από την Εισαγγελία Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης για να απολογηθεί για τη μήνυση που υπέβαλε σε βάρος του ο Α. Λεπενιώτης. Ακολούθησε η ομόφωνη αθώωση του Ν. Χατζηγιάννη, με τον τότε πρόεδρο του Συνασπισμού Νίκο Κωνσταντόπουλο να δηλώνει: «Η Ιστορία δεν δικάζεται»
Επίσης το 2014, μετά από πολύχρονες προσπάθειες πολιτών και συλλόγων, ο Δήμος Θεσσαλονίκης προέβη στη μετονομασία τμήματος της οδού Κωνσταντινουπόλεως σε Γιάννη Χαλκίδη, στο σημείο που είχε δολοφονηθεί.
Εκδηλώσεις από τον ΣΦΕΑ
Στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 50 χρόνων από τη δολοφονία ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών της περιόδου 1967-1974 πραγματοποιεί εκδηλώσεις αύριο και τη Δευτέρα. Αύριο θα γίνει εκδήλωση στις 11 το πρωί στην πλατεία Αμπελοκήπων (άγαλμα Μάνας του Λαού), όπου ο πρόεδρος του ΣΦΕΑ Κώστας Μανταίος και μέλη της διοίκησης θα καταθέσουν στεφάνι. Τη Δευτέρα στις 7 το απόγευμα, στον τόπο της θυσίας του, στην Κωνσταντινουπόλεως 164α, συναγωνιστές/τριες του Γ. Χαλκίδη και μέλη του ΣΦΕΑ θα αφήσουν ένα γαρύφαλλο.
