Ο Ντάκσα, ένας από τους 16 γιους που γέννησε με τη δύναμη της σκέψης του ο θεός της δημιουργίας Μπράμα, ήταν ένας σοφός και όμορφος άνδρας, που χάριζε στους θνητούς επιδεξιότητα. Μοιραίο ελάττωμά του αποδείχθηκε η αντιπάθειά του στον γαμπρό του Σίβα, σύζυγο της νεότερης κόρης του Σάτι. Κάποτε φέρθηκε προσβλητικά στο ζευγάρι μη καλώντας το σε μια γιάτζνα, θυσία με πυρά. Τότε, ο Βιραμπάντρα, πλάσμα δημιουργημένο από την οργή του Σίβα, αποκεφάλισε τον Ντάκσα, ο οποίος αναστήθηκε αποκτώντας κεφάλι τράγου. Ωστόσο ήταν αργά. Θλιμμένη από την προσβολή στον σύζυγό της, η Σάτι αυτοκτόνησε πέφτοντας στην πυρά. Από αυτόν τον μύθο πήρε την ονομασία του το έθιμο «σάτι», η εκούσια αυτοπυρπόληση μιας χήρας μετά τον θάνατο του συζύγου της.
Ο Σίβα μετέφερε τη σορό της Σάτι στα Ιμαλάια, όπου οργισμένος άρχισε να χορεύει τον χορό της καταστροφής Ταντάβα. Αντικρίζοντας το θέαμα, ο θεός Βίσνου εξαπέλυσε το Σουντάρσανα Τσάκρα, περιστρεφόμενο δίσκο με 108 αιχμές, που διαμέλισε τη σορό της Σάτι σε 51 κομμάτια, όσα τα ακσάρ, τα γράμματα του σανσκριτικής αλφαβήτου, που έπεσαν στη γη. Σε κάθε σημείο όπου έπεσαν ο Σίβα ίδρυσε ναό προς τιμήν της συζύγου του. Ένα από τα 51 Σάτι-πιτ ήταν το σκουλαρίκι της Σάτι. Αυτό έπεσε στο Κάσι, όπου σχηματίστηκε ένα από τα δεκάδες γκατ, εξέδρες των οποίων τα σκαλιά οδηγούν στη δυτική όχθη του Γάγγη και όπου λαμβάνουν χώρα επιθανάτιες τελετουργίες και καθαρμοί. Το γκατ αυτό ονομάζεται Μανικαρνίκα, από το Μανικάρνα, «ενώτιο».
Το Κάσι είναι από τις αρχαιότερες πόλεις του κόσμου, όπως αρχαίο είναι και το έθιμο της καύσης των νεκρών. Έτσι, είναι αδύνατον να προσδιοριστεί πότε ξεκίνησαν οι αποτεφρώσεις στη Μανικαρνίκα, ένα από τα δύο γκατ, μαζί με τη Χαριστσάντρα, όπου λαμβάνουν χώρα αποκλειστικά καύσεις νεκρών. Μόνο βέβαιο πως ήδη από τον 5ο αιώνα, επί αυτοκρατορίας των Γκούπτα στον Ινδικό Βορρά, έχουμε γραπτές αναφορές για αποτεφρώσεις στη Μανικαρνίκα, οπότε πιθανότατα είναι ακόμη αρχαιότερη.
Στο σημείο όπου έπεσε το ενώτιο της Σάτι, δίπλα στη Μανικαρνίκα, ιδρύθηκε ο ναός της Βισαλάκσι, «αυτής με τα Μεγάλα Μάτια», ονομασία που παραπέμπει στη θεά Παρβάτι, μετενσάρκωση της Σάτι και δεύτερη σύζυγο του Σίβα. Μία από τις όψεις της είναι και η θεά της τροφής Αναπούρνα, η οποία επίσης ονομάζεται Βισαλάκσι, «Μεγαλομάτα».
Στο έκτασης 81.000 στίχων χειρόγραφο του 8ου αιώνα «Σκάντα Πουράνα» αναφέρεται η περιπλάνηση του σοφού Βιάσα στο Κάσι, ο οποίος το καταράστηκε καθώς κανείς δεν του πρόσφερε φαγητό, ώσπου του έδωσε τροφή η Βισαλάκσι. Το ίδιο αναφέρεται και για την Αναπούρνα, που προσέφερε φαγητό στον Σίβα, ο οποίος, από την ευχαρίστησή του, ίδρυσε το Κάσι. Η Βισαλάκσι, η «Μεγαλομάτα» Σάτι, παραπέμπει σε άλλες δύο όψεις της θεάς, την Καμάκσι στον ναό του Καντσιπουράμ, εκείνης «με τα Μάτια της Αγάπης», και της Μινάκσι στον ναό του Μαντουράι, εκείνης «με τα Μάτια σαν Ψαριού».
Παρασκευή 25 Απριλίου 1998. Αξημέρωτα ξεκινώ περιήγηση στα 88 γκατ του Βαρανάσι, όπως ονομάζεται επισήμως το Κάσι. Επί αποικιοκρατίας ονομαζόταν Μπενάρες. Νοικιάζω βάρκα και διαπλέω τον Γάγγη από Νότο προς Βορρά. Περνώντας μπροστά από τα περισσότερα γκατ, διακρίνω στο βάθος αριστερά έναν κεκλιμένο πύργο ύψους 12 μέτρων. Γέρνει προς τα πίσω, βορειοδυτικά. Τον αναγνωρίζω αμέσως, καθώς είναι το πολυφωτογραφημένο μαντίρ -ναός- Ρατνεσβάρ Μαχαντέβ ή Ματρί-ριν, «Κεκλιμένος Ναός», στην εντελώς απόκοσμη Μανικαρνίκα. Η κλίση του ειναι 9°, μεγαλύτερη των 4° του Πύργου της Πίζας
Μια παραλλαγή του μύθου λέει πως ο Βίσνου,για να κάνουν μπάνιο ο Σίβα και η Παρβάτι, έσκαψε στη Μανικαρνίκα τη δεξαμενή Μανικαρνίκα Κουντ, στην οποίο έπεσε το σκουλαρίκι του Σίβα καθώς πλενόταν και δημιουργήθηκε η Μανικαρίκα. Σε άλλη εκδοχή, χορεύοντας ο Σίβα, έπεσε το ενώτιό του στη γη σχηματίζοντας το γκατ της Μανικαρνίκα.
Η παράδοση λέει πως όσοι αποτεφρώνονται αποκτούν την ευκαιρία κατάκτησης της μόκσα, της εξόδου από τον κύκλο των επαναγγεννήσεων.
Πέραν της κλίσεως, εντύπωση μου προκαλεί και το σημείο του Ρατνεσβάρ, χαμηλότερα από όλους τους άλλους ναούς. Αντί να χτιστεί σε μεγαλύτερο ύψος για να προστατευτεί από τα φουσκωμένα στη διάρκεια των μουσώνων νερά του Γάγγη, χτίστηκε σε σημείο όπου η βάση του σκεπάζεται από νερά, φτάνοντας μέχρι τη «σικάρα», την κορυφή του πυργίσκου του. Προφανώς ήταν συνειδητή επιλογή των κατασκευαστών, όπως και η κλίση του, καθώς σε πίνακες του 19ου αιώνα φαίνονται να γέρνουν και άλλοι ναοί στον Γάγγη, αν και φωτογραφίες του 1860 δεν τον δείχνουν να γέρνει.
Η γκαρμπαγκρίχα του, τα άδυτα «άγια των αγίων», ο «ομφαλός του ναού» από τα σανσκριτικό «Γκάρμπα», ο ομφαλός, και «Γκρίχα», ο οίκος όπου φυλάσσεται το είδωλο της θεότητας κάθε ναού και όπου μόνον ο ιερέας έχει δικαίωμα πρόσβασης, βρίσκεται από το φθινόπωρο έως την άνοιξη κάτω από το νερό. Ο Άγγλος οριενταλιστής Τζέιμς Πρίνσεπ σχολίαζε το 1832 ότι ο ιερέας βούταγε στο νερό για να ιερουργήσει.
Άγνωστος παραμένει ο χρόνος κατασκευής του. Οι πηγές αποκλίνουν αρκετά, άλλες κάνουν λόγο για πριν από 500 χρόνια και άλλες για 19ο αιώνα.
Φτάνοντας, πέφτω σε αποτέφρωση με ύμνους, ψαλμωδίες μάντρα και τελετές πούτζα. Κάθε μέρα τελούνται περίπου 80 αποτεφρώσεις στο Βαρανάσι, κάπου 25.000 τον χρόνο, ούτε 2 στους 1.000 που πεθαίνουν στην Ινδία. Βέβαια, είναι συχνό το φαινόμενο να τελείται αλλού η αποτέφρωση και απλώς να σκορπίζεται η τέφρα στον Γάγγη.
Φεύγοντας, σκέφτομαι πως όποιος επισκεφθεί τη Μανικαρνίκα έχει μάθει πολλά για τα έθιμα, τη θρησκεία, την αρχιτεκτονική και την κοσμοαντίληψη των ινδουιστών.
Κείμενο - φωτογραφίες:
Θάνος Παναγόπουλος
