1878. Σκόδρα. Ο 18χρονος Νικόλαος Ιδρωμένος, Κόλιε Ιντρομένο στα αλβανικά, επιστρέφει από τη Βενετία. Εκεί σπούδασε με τη συνδρομή του Ιταλού ζωγράφου Πιέτρο Μαρούμπι στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, προτού περιηγηθεί, στη συνέχεια, και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες μαθητεύοντας ως ζωγράφος, φωτογράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και σκηνογράφος.
Ο καταγόμενος από την Πάργα γιος του Τσάμη δασκάλου και αυτοδίδακτου μηχανικού Αρσένιου εισάγει όχι μόνο στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σκόδρα, αλλά και γενικότερα στην Αλβανία το ευρωπαϊκό πνεύμα στην τέχνη. Ίσως αυτό να είναι θέμα «γονιδίου», γόνος γαρ της γνωστής οικογενείας των Ιδρωμένων από την Πάργα. Ο παππούς του, Ανδρέας Ιδρωμένος, διέπρεψε ως ιερέας, λόγιος, νομικός και επίτιμος καθηγητής της Ιονίου Ακαδημίας. Υπήρξε συνεργάτης του Ιωάννη Καποδίστρια όταν έφτασε φυγάς στην Κέρκυρα προκειμένου να γλιτώσει από τον Αλή Πασά και σε συνεργασία με τον επίσκοπο Ευβοίας Γρηγόριο Αργυροκαστρίτη εξέδωσαν με ελληνικούς χαρακτήρες την πρώτη μετάφραση της Καινής Διαθήκης στην αλβανική.
Ο Κόλιε συστήνει στους συμπατριώτες του τον κινηματογράφο. Διοργανώνει και λαμβάνει μέρος στις πρώτες εκθέσεις ζωγραφικής. Σχεδιάζει από κοστούμια για παραστάσεις και πρωτότυπες μάσκες καρναβαλιού μέχρι μακέτες για εργοστάσια κεραμοποιίας, υποδημάτων και παραγωγής ενέργειας, ενώ ιδρύει παράλληλα το κίνημα του αλβανικού ρεαλισμού.
Τρίτη 12 Δεκεμβρίου 1939. Ο γεννημένος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία «Μιχαήλ Άγγελος της Αλβανίας», όπως θα χαρακτηριστεί, πεθαίνει στην κατεχόμενη από την Ιταλία ιδιαίτερη πατρίδα του, έχοντας κλείσει τα 79 του χρόνια. Είχε γεννηθεί Δεκαπενταύγουστο του 1860. Το όνομά του θα δοθεί σε έναν από τους κυριότερους δρόμους της Σκόδρας.
Παρασκευή 13 Σεπτεμβρίου 2019. Αναχωρώ στις 8 το πρωί από τα Τίρανα με προορισμό την Ποντγκορίτσα, μια διαδρομή 3,5 ωρών. Προτού η ώρα πάει 10 κάνω στάση στη Σκόδρα, την κυριότερη πόλη που συναντώ στη διαδρομή, προτού συνεχίσω κατά μήκος της ανατολικής όχθης της ομώνυμης λίμνης, φυσικού συνόρου της Αλβανίας με το γειτονικό Μαυροβούνιο.
Όπως και κάθε ταξιδιώτης που περνά από εδώ, παίρνω τον γνωστότερο και πιο «τουριστικό» δρόμο της Σκόδρας που φέρει το όνομα του μεγάλου καλλιτέχνη και οραματιστή της κοινωνικής και πολιτιστικής προόδου του τόπου του, την Κόλιε Ιδρομένο.
Παρότι έχει περάσει ένας αιώνας από τότε που ο Ιδρωμένος σχεδίασε μερικούς από τους κεντρικούς δρόμους της πόλης, η «φιλοσοφία» του έχει διατηρηθεί σε κάποια σημεία. Ως αρχιτέκτονας, φρόντιζε το κάθε κτήριο να βρίσκεται σε αρμονία με το άλλο και όλα μαζί να μην είναι παράταιρα ούτε μεταξύ τους ούτε με τη φυσιογνωμία της πόλης. Η οδός Μπράνκο Κάδιτζα, από το όνομα του Ορθόδοξου αντιφασίστα ήρωα της Σκόδρας που δολοφονήθηκε από το φιλομουσολινικό καθεστώς το 1942, και η 13ης Δεκεμβρίου, η δεύτερη νότια προέκταση της Ιδρομένο μετά την 28ης Νοεμβρίου, φέρουν τη σφραγίδα του.
Θα έλεγε κανείς ότι εδώ είναι συγκεντρωμένη η πνευματική και πολιτιστική ζωή αλλά και η καλοπέραση των Σκοδρανών. Με το που μπαίνω στον πεζόδρομο, στα δεξιά βρίσκεται το Μνημείο της Μητέρας Τερέζας, η οποία γεννήθηκε πριν από 109 χρόνια, 280 χιλιόμετρα ανατολικότερα, στα Σκόπια. Λίγα μέτρα μετά από τη Λεωφόρο Σκεντέρμπεη, στο κεντρικότερο δηλαδή σημείο της πόλης, δεσπόζει στα αριστερά μου το τζαμί Εμπού Μπέκερ. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για την αλβανική προφορά του Αμπού Μπακρ, του πεθερού του Μωάμεθ και πατέρα της Αϊσά, και πρώτου χαλίφη των Ρασιντούν, των «Τελείων».
Συνεχίζοντας βλέπω αρκετά αναπαλαιωμένα οθωμανικά κτήρια του 19ου αιώνα, ξενοδοχεία, εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία, μπαρ, καταστήματα ρούχων και ολόγυρα μουσεία και μερικά από τα κυριότερα αξιοθέατα της πόλης. Τα απαλά χρώματα στις προσόψεις των κτηρίων και στο λιθόστρωτο προξενούν ευχάριστη αίσθηση χωρίς να κουράζουν το μάτι. Κοιτάζω τις βιτρίνες. Οι τιμές είναι δελεαστικές και εάν δεν είχα μπροστά μου ταξίδι, πιθανότατα θα ασκούμην στο shopping.
Στο ύψος της Τζερτζ -δηλαδή Γεωργίου- Φίστα, από το όνομα του Αλβανού Φραγκισκανού μοναχού και συγγραφέα, ο οποίος πρωτοστάτησε στο να καθιερωθεί το 1908 με το Συνέδριο του Μοναστηριού το λατινικό αλφάβητο εις πείσμα των Νεοτούρκων που ήθελαν να επιβάλουν το αραβικό, βρίσκεται η καθολική εκκλησία. Άρχισε να χτίζεται το 1875 και μετά από πολλές περιπέτειες ολοκληρώθηκε το 1905. Η ιστορία της είναι συνυφασμένη με πτυχές της αλβανικής ιστορίας, από τους Οθωμανούς μέχρι τους Ιταλούς και από τα σουλτανικά διατάγματα μέχρι τους διωγμούς του κλήρου από τη μυστική αστυνομία του καθεστώτος Χότζα.
Σχεδόν απέναντι στέκεται ο καινούργιος, καθώς ανακατασκευάστηκε το 2000, ορθόδοξος ναός της Γεννήσεως. Ο προηγούμενος υπέστη σοβαρές ζημιές από την έκρηξη που σημειώθηκε στις 2.30 τη νύχτα της 19ης Αυγούστου 1998.
Αφήνω τον «πεντοβάλε», όπως αποκαλούν τον πεζόδρομο οι Αλβανοί, με τα παγκάκια, τις ζαρντινιέρες και τα αναπαυτικά καθίσματα των καφέ και καθώς έχει πια μεσημεριάσει αναχωρώ για Ποντγκορίτσα.
