661 μ.Χ. Ο Γκριγκόρ του οίκου των Μαμικονιάν, δυναστείας αριστοκρατών που κυριαρχεί στο προσκήνιο της Αρμενίας από τον 4ο αιώνα μ.Χ., βρίσκεται στην εξουσία. Τριτότοκος γιος του Δαυίδ Μαμικονιάν, εξελέγη πριν από έναν χρόνο -μετά και τον θάνατο του πρωτότοκου αδελφού του, Χαμαζάσπ, το 658 και του δευτερότοκου, Μουσέγκ, το 635- πρίγκηπας της Αρμενίας. Ουσιαστικά όμως, επικυρίαρχοι είναι οι Άραβες κατακτητές, οι οποίοι προσφάτως έχουν αποσπάσει την Αρμενία από τη σφαίρα επιρροής των Βυζαντινών. Άλλωστε, αυτοί ενέκριναν την εκλογή του νέου πρίγκηπα. Την ίδια χρονιά, ο Γκριγκόρ Μαμιονιάν και η σύζυγός του Ελίνε εγκαινιάζουν το καινούργιο ανάκτορο, το οποίο βρίσκεται δίπλα σε ένα επιβλητικό μοναστηριακό συγκρότημα στο Αρούχ.
Το Αρούχ βρίσκεται στους βραχώδεις δυτικούς πρόποδες του Αραγκάτς, ενός ηφαιστείου 4.095 μέτρων υψόμετρο, που πήρε το όνομά του από τον Αρά, τον ξακουστό για την ομορφιά του θρυλικό ήρωα τον οποίο ερωτεύθηκε η Σεμίραμις της Ασσυρίας και κήρυξε τον πόλεμο στους Αρμένιους για να τον αποκτήσει. Εδώ στρατωνιζόταν τους χειμώνες, ήδη από τον προηγούμενο αιώνα, το βασιλικό στράτευμα, το οποίο πλέον θα έχει στην πόλη αυτή τη μόνιμη εγκατάστασή του.
Την επόμενη χρονιά, το 662, ξεκινά στον χώρο του μοναστηριού η ανέγερση μιας εκκλησίας η οποία θα λειτουργήσει το 666. Πρόκειται για τον καθεδρικό ναό του Αγίου Γρηγορίου, του οποίου το όνομα φέρει και ο πρίγκηπας. Ο καθεδρικός χτίζεται δίπλα σε μια παλαιότερη τρίκλιτη βασιλική του τρίτου αιώνα, η οποία τον τέταρτο αιώνα ανακαινίστηκε με την προσθήκη μια πενταεδρικής αψίδας στο ιερό, που βλέπει ανατολικά, και τον πέμπτο αιώνα με την προσθήκη μιας εξωτερικής τοξωτής στοάς.
Ο καινούργιος ναός, που τώρα χτίστηκε από την αρχή και που θα μείνει γνωστός ως Αρουχαβάνκ ή Καθεδρικός του Αρούχ, αλλά και ως Σουρμπ Γκριγκόρ, είναι σταυρωτός θολωτός με προεξέχουσες αψίδες και στις δύο πλευρές του. Όσο για την παλαιά εκκλησία, αυτή πλέον αποκτά «κοσμικό» χαρακτήρα προς δημόσια χρήση.
Στον ύστερο Μεσαίωνα, το συγκρότημα θα μεταβληθεί σε ακρόπολη και θα χρησιμεύσει ως φρούριο τον 16ο και 17ο αιώνα.
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, τα ερείπια θα αναστηλωθούν σε δύο φάσεις, μία το 1947 και μία μεταξύ 1950 και 1952, οπότε και θα βρεθούν υπολείμματα του ανακτορικού συγκροτήματος του πρίγκιπα Γκριγκόρ Μαμικονιάν στη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Γρηγορίου.
Κυριακή 12 Ιουλίου 2015, ώρα 10.30 το πρωί. Κατευθυνόμενος οδικώς στο Γκυούμρυ, σχεδόν μία ώρα αφότου αναχώρησα από το Γιερεβάν, σταματώ στο Αρούχ, 48 χιλιόμετρα δυτικά - βορειοδυτικά της αρμενικής πρωτεύουσας. Η θερμοκρασία αγγίζει τους 30 βαθμούς, υποφερτή για μέσα Ιουλίου.
Το Αρούχ είναι ένα χωριό 1.000 κατοίκων της επαρχίας Αραγκατσότν και ο λόγος που σταματώ εδώ είναι για να δω και να θαυμάσω τον καθεδρικό με τον πανύψηλο ενιαίο σηκό και ο οποίος παραμένει εντυπωσιακός παρότι έχει καταρρεύσει από τους συχνούς σεισμούς στην ευρύτερη περιοχή το τύμπανο, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καν πάνω του θόλος. Ίσα - ίσα, έτσι όπως κατέρχονται από το κενό οι ακτίνες του ήλιου μέσα στην εκκλησία σαν μια τεράστια συμπαγής φωτεινή δέσμη που τέμνει το υποβλητικό ημίφως, δημιουργείται μια ακόμη πιο κατανυκτική ατμόσφαιρα.
Ελάχιστα λεπτά αφότου εισήλθα, έρχεται μια ηλικιωμένη Αρμένισσα να προσκυνήσει. Ανάβει κεριά και προσεύχεται στις εικόνες που έχουν εναποτεθεί μπροστά στο σκοτεινό ιερό. Η ατμόσφαιρα, μαζί με τις μυρωδιές από το λιβάνι και τα κεριά, γίνεται ακόμη πιο υποβλητική.
Κάποια στιγμή διαπιστώνω πως βρίσκομαι εδώ περισσότερο από μισή ώρα απλώς θαυμάζοντας την εκκλησία. Ξεκινώ να φωτογραφίζω τον ναό, τα ερείπια, τη φύση και το περιβάλλον ολόγυρα και γύρω στις 11.30 αφήνω το Αρούχ, το οποίο ώς το 1970 ήταν γνωστό ως Ταλίς, για τον επόμενο σταθμό μου, που είναι η πόλη Γκυούμρυ. Μια διαδρομή που χάνεται στο βάθος των αιώνων. Ήδη από τον 13ο αιώνα υπήρχε εδώ στο Αρούχ καραβανσαράι με φαγητό, νερό και κρεβάτια για τους εμπόρους, τους υπηρέτες τους και τα ζώα των καραβανιών πάνω σε μια οδό - παρακλάδι του Δρόμου του Μεταξιού που συνέδεε Βυζάντιο, Κοιλάδα του Αραράτ, Περσία, Γεωργία, Παρακασπίειες περιοχές και Κεντρική Ασία.
Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
